Język portugalski

Język portugalski (port. língua portuguesa, português) – język z grupy romańskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się ponad 250 mln osób (jako ojczystym, zaś w ogóle po portugalsku mówi ponad 270 mln osób)^[1], zamieszkujących Portugalię oraz byłe kolonie portugalskie: Brazylię, Mozambik, Angolę, Gwineę Bissau, Gwineę Równikową, Wyspy Świętego Tomasza i Książęcą, Republikę Zielonego Przylądka, Timor Wschodni oraz Makau. We wszystkich tych krajach objęty jest statusem języka urzędowego.

língua portuguesa

Obszar	Afryka, Ameryka Południowa, Azja, Europa
Liczba mówiących	>250 mln
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki romańskie Języki zachodnioromańskie Język portugalski
Status oficjalny
język urzędowy	Angola  Brazylia  Gwinea Bissau  Gwinea Równikowa  Mozambik  Portugalia  Republika Zielonego Przylądka  Timor Wschodni  Wyspy Świętego Tomasza i Książęca jeden z urzędowych w Unii Europejskiej Pozostałe miejsca: Makau, Chiny (język urzędowy Specjalnego Regionu Administracyjnego, obok chińskiego (kantońskiego))
Organ regulujący	Międzynarodowy Instytut Języka Portugalskiego Wspólnota Państw Portugalskojęzycznych Brazylijska Akademia Listów Lizbońska Akademia Nauk
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	pt
ISO 639-2	por
ISO 639-3	por
IETF	pt
Glottolog	port1283
Ethnologue	por
GOST 7.75–97	пор 545
WALS	por
SIL	POR
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku portugalskim Słownik języka portugalskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Języki i dialekty Półwyspu Iberyjskiego

Językiem portugalskim mówi się także w krajach, gdzie jest pozbawiony statusu urzędowego. Są to: Stany Zjednoczone, Francja, Południowa Afryka, Wielka Brytania, Wenezuela, Kanada, Szwajcaria, Niemcy, Hiszpania, Australia, Luksemburg, Indie, Belgia, Urugwaj^[2][3], Argentyna, Kuba, Sri Lanka, Bermudy, Holandia, Barbados i Irlandia.

Kraje, w których portugalski jest językiem urzędowym, współpracują ze sobą w ramach założonej w 1996 Wspólnoty Państw Portugalskojęzycznych.

Portugalski język literacki oparty jest na dialekcie północnym. Najstarsze zapisy w tym języku pochodzą z XII wieku.

Warianty

Język portugalski występuje w dwóch usankcjonowanych standardach: brazylijskim i europejskim. Oprócz wspomnianych standardów istnieją liczne nieznormalizowane dialekty, różniące się głównie cechami wymowy.

Standard brazylijski funkcjonuje tylko w Brazylii, chociaż Brazylia ma trzy razy więcej mieszkańców niż wszystkie inne kraje portugalskojęzyczne razem wzięte. Standard europejski funkcjonuje w Portugalii i portugalskojęzycznych krajach afrykańskich (Angola, Mozambik itp.). Próby uznania portugalskiego używanego w krajach afrykańskich za trzeci oficjalny wariant języka portugalskiego nie zakończyły się dotychczas sukcesem. W wyniku tego wszelkie odrębności względem europejskiej portugalszczyzny, spotykane w mowie krajów afrykańskich, traktowane są jako typowe różnice dialektalne – nie został tu wypracowany odrębny standard. Odmienna sytuacja panuje w przypadku crioulos – wyraźnie odrębnych języków kreolskich, używanych na co dzień przez mieszkańców niektórych portugalskojęzycznych krajów afrykańskich (Republika Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau).

Fonetyka i gramatyka standardu europejskiego opierają się na języku mówionym z Lizbony i pobliskich terenów (dlatego czasami mowa o normie lizbońskiej). Standard brazylijski ukształtował się zaś na fundamencie portugalszczyzny z regionu Rio de Janeiro (stąd norma ta jest nazywana wariantem carioca lub fluminense).

Wymowa (wariant europejski)

Charakterystyczną cechą wymowy portugalskiej (istniejącą tylko w wariancie europejskim) jest redukcja (ścieśnienie albo skrócenie) samogłosek w sylabach nieakcentowanych. Najbardziej jest to widoczne w przypadku samogłoski e, która w sylabach nieakcentowanych praktycznie zanika. Istnieją niepotwierdzone naukowo hipotezy, że owa redukcja pojawiła się w jęz. portugalskim pod wpływem północnoafrykańskich dialektów jęz. arabskiego, które również posiadają podobną cechę.

Litera	Wymowa	Przykład
a	W sylabie akcentowanej jak po polsku (z wyjątkiem pozycji przed l plus inna spółgłoska, przed m i przed n)	carro (samochód)
	W sylabie akcentowanej przed m i przed n zbliżone do a w angielskim słowie cat, tylko krótsze.	caminho (ścieżka)
	Przed l plus inna spółgłoska (zarówno w sylabie akcentowanej jak i nieakcentowanej) jak nieistniejąca w polskim tylnojęzykowa głoska, zbliżona do a w angielskim star.	alto (wysoki)
	W sylabie nieakcentowanej zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze.	leva (niesie)
á	Jak polskie a	fácil (łatwy)
â	Zbliżone do a w angielskim cat, tylko krótsze	ânimo (kibicować)
b	Na początku wyrazu i po spółgłosce jak polskie b	bem (dobrze), pombo (gołąb)
	W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) jak polskie b wymawiane z niedomkniętymi ustami	cabeça (głowa)
c	Przed a/o/u lub spółgłoską jak polskie k.	cultura (kultura)
	Przed e/i jak polskie s.	ciência (nauka)
	Zbitkę ch wymawia się jak polskie sz	chuva (deszcz)
d	Na początku wyrazu i po l, n i r tak samo jak polskie d	damas (warcaby), ordem (rozkaz)
	W innych pozycjach (np. pomiędzy samogłoskami) – jak polskie d, ale z językiem pozostającym między zębami	obrigado (dziękuję)
e	W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako e otwarte, czyli takie jak w polskim	terra (ziemia)
	W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako e zamknięte, nieistniejące w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze	cera (wosk)
	W sylabach nieakcentowanych jako e zamknięte (na początku wyrazu) lub bardzo krótkie y (w innych pozycjach)	editar (edytować), leite (mleko)
é	Jako e otwarte, czyli takie jak w polskim	céu (niebo)
ê	Jako e zamknięte, nieistniejące w polskim, ale zbliżone do sposobu, w jaki wymawiamy e w niemieckim See, tylko krótsze	êxodo (exodus)
f	Jak po polsku.	afastado (odległy)
g	Przed spółgłoską lub a/o/u jak polskie g.	adega (piwnica)
	Przed e/i jak polskie ż.	abranger (obejmować)
	Gu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak gł.	água (woda)
	Gu przed e/i jak polskie g.	carregue (nieść)
h	Nieme (nie wymawia się).	hotel (hotel)
i, í	Jak po polsku.	acústica (akustyka)
j	Jak polskie ż.	coruja (sowa)
l	W większości pozycji podobne do polskiego kresowego ł	hotel, aldeia (wioska)
	Zbitkę lh wymawia się miękko, jak rosyjskie ль.	espelho (lustro)
m	Po samogłosce nazalizuje ją (patrz niżej).
	W przeciwnym wypadku tak, jak po polsku.	alarme (alarm)
n	Po samogłosce nazalizuje ją (patrz niżej).
	W przeciwnym wypadku tak, jak po polsku.	nuvem (chmura)
	Nh wymawia się jak polskie ń/ni (jak w polskim lazania)	dinheiro (pieniądze)
o	W niektórych sylabach akcentowanych wymawiane jako o otwarte, czyli podobne do polskiego	pote (miska)
	W innych sylabach akcentowanych wymawiane jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło	senhor (pan)
	Nieakcentowane (z wyj. na początku słowa, gdzie nawet w sylabie nieakcentowanej jest wymawiane jako o otwarte lub zamknięte) wymawia się jak polskie u.	temos (mamy)
	Zbitka literowa ou wymawiana jest zawsze jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło	pouco (mało)
ó	Jako o otwarte, czyli takie jak w polskim	cópia (kopia)
ô	Jako o zamknięte, nieistniejące w jęz. polskim, które wymawia się trochę jak polskie ło	pôr (kłaść)
p	Jak po polsku.	apertar (zacieśniać)
q	Qu przed a/o/u, a także w wyjątkach przed e/i (patrz niżej), jak polskie kł.	quatro (cztery)
	Przed e/i qu wymawia się jak polskie k.	identifique (identyfikować)
r	Na początku wyrazu oraz rr mocno lub gardłowo jak po francusku.	rolha (korek), ferro (żelazo)
	W pozostałych przypadkach łagodnie jak po polsku lub po japońsku[potrzebny przypis].	atriz (aktorka)
s	Po spółgłosce i na początku wyrazu jak polskie s.	absurdo (absurd)
	Pomiędzy samogłoskami jak polskie z.	acusar (oskarżać)
	Przed spółgłoską bezdźwięczną jak polskie sz.	Agosto (sierpień)
	Przed spółgłoską dźwięczną jak polskie ż.	desde (począwszy od)
	Ss wymawia się jak polskie s.	dissolver (rozpuszczać się)
t	Jak po polsku.	acidente (wypadek)
u, ú	Jak po polsku.	agulha (igła)
v	Jak polskie w.	ativo (aktywny)
x	Przed spółgłoską, na początku wyrazu lub sylaby, a także w złożeniach aix/eix/ux przed samogłoską: jak polskie sz.	excelente (znakomity)
	Pomiędzy samogłoskami zazwyczaj jak polskie s.	próximo (następny)
	Wyjątkowo (głównie w wyrazach obcych) jak polskie ks.	táxi (taksówka)
	Ex przed samogłoską wymawia się ehz.	existir (istnieć)
z	Na początku słowa, sylaby lub pomiędzy samogłoskami jak polskie z.	azul (niebieski)
	Przed spółgłoską jak polskie ż lub sz, zależnie, czy dźwięczna, czy bezdźwięczna.	o feliz gato (szczęśliwy kot)

Wyjątki

Wymawiane u: Normalnie gue, gui, que, qui wymawiamy odpowiednio ge, gi, ke, ki. Czasami jednak geneza wyrazu nakazuje wymawiać u w takim złożeniu.

Przykład: lingua (język) > linguista (lingwista)

W niektórych wyrazach e wymawia się prawie jak a.

Przykłady: azenha (młyn wodny), lenha (drewno opałowe)

Znaki diakrytyczne

Akut (agudo) (´)

Otwiera samogłoskę i nadaje akcent wyrazowy. Zatem á, é, í, ó, ú wymawia się tak, jak polskie a, e, i, o, u.

Cedylla (cedilha) (¸)

Tylko w postaci ç; wymawia się jak polskie s.

Cyrkumfleks (circunflexo) (ˆ)

Zamyka samogłoskę a lub e i nadaje akcent wyrazowy. Pozostałe samogłoski nie zamykają się, nie przyjmują więc cyrkumfleksu. â, ê, ô

Grawis (grave) (`)

Tego znaku używa się w skróconej formie, w której przyimek a łączy się z przedimkiem lub zaimkiem, np.:

• a + a = à,
• a + as = às,
• a + aquilo = àquilo.
• a + aquele = àquele.
• a + aquela = àquela.

Tylda (til) (˜)

Nasalizuje samogłoskę.

Diereza (trema) (¨)

Oddziela dwie samogłoski, zapobiegając powstaniu dyftongu. Tylko w brazylijskim. Usunięte w wyniku reformy ortograficznej podpisanej w roku 1990, a wprowadzonej w 2009, mającej na celu ujednolicenie normy europejskiej i brazylijskiej.

Podstawowe różnice między normą brazylijską a europejską

Norma brazylijska różni się znacznie od normy europejskiej. Różnice obejmują:

a) wymowę

W wariancie brazylijskim, w przeciwieństwie do europejskiego, nie występuje redukcja samogłosek w sylabach nieakcentowanych (dla przykładu, słowo distante w Portugalii wymawia się jak [dɨʃtɐ̃tɨ] lub nawet [dʃtɐ̃t], a w Brazylii [dʒistɐ̃tʃi]). W wyniku tego ma się wrażenie, że wymowa brazylijska jest bardziej miękka i melodyjna.

Inne różnice w wymowie:

Litera	Wymowa	Przykład
d	W złożeniach de, di wymawiane jak polskie dzi.	direito, (prawo, prosty) desde (począwszy od)
l	Na końcu wyrazu wymawiane ł. (przedniojęzykowe w Portugalii, wargowe w Brazylii).	mal (źle, zło), Brasil (Brazylia)
	Sekwencja li staje się palatalizowana tak samo jak lh.	sandália (sandał), literatura (literatura)
n	Sekwencja „ni” zostaje palatalizowana tak samo jak ń/ni w języku polskim.	Polônia (Polska), Sônia (Sonia)
	Sekwencja nh staje się aproksymacją podniebienną, a następnie nosuje poprzedzającą samogłoskę, podobnie jak państwo.	sonho (sen)
r	Forma mocna (r na początku wyrazu lub rr) zwykle wymawiana gardłowo. W Brazylii dźwięk zbliżony do polskiego h. Na końcu wyrazu bywa wymawiane gardłowo lub pomijane.	rolha (korek), ferro (żelazo)
s	Na końcu wyrazu i przed spółgłoskami może być wymawiana sz (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s).	Agosto (sierpień), desde (począwszy od)
t	W złożeniach te, ti wymawiane jak polskie ci.	tímido (nieśmiały), gente (ludzie)
z	Na końcu wyrazu może być wymawiana sz lub ż (jak w europejskim portugalskim) lub s (zależy to od regionu – np. w Rio de Janeiro wymawia się sz, a w São Paulo – s).	o feliz gato (szczęśliwy kot)

b) słownictwo

Brazylijski portugalski jest wzbogacony szeregiem słów i zwrotów z języków brazylijskich Indian i byłych niewolników z zachodniej Afryki. Istnieją też znaczne różnice w słownictwie potocznym (np. autobus w Brazylii to ônibus, a w Portugalii autocarro, lody to w Brazylii sorvete, a w Portugalii gelado, itp.). W Brazylii jest też więcej zapożyczeń z języka angielskiego.

c) gramatykę

Różnic gramatycznych nie jest wiele. Zasady użycia i umieszczania w zdaniu zaimków w brazylijskim portugalskim są prostsze niż w europejskim. Inne istotne modyfikacje gramatyczne istniejące w wariancie brazylijskim to omijanie rodzajnika przed zaimkiem dzierżawczym (w Brazylii meu carro, w Portugalii o meu carro) i używanie form czasownikowych trzeciej osoby liczby pojedynczej zamiast drugiej (ty mówisz to w Brazylii Você fala, w Portugalii tu falas)

d) ortografię

Różnice ortograficzne są niewielkie (np. wspaniale w Brazylii pisze się ótimo, a w Portugalii óptimo). Cyrkumfleks (^) jest używany znacznie częściej niż w Portugalii. (np. vôo zamiast voo (lot)). W wyrazach z gue, gui, que i qui, gdzie u jest wymawiane, oznacza się je przez diaeresis (¨): lingüista zamiast linguista.

W styczniu 2009 w języku portugalskim wprowadzono reformę ortograficzną mającą na celu zbliżenie pisowni do wymowy i zmniejszenie różnic ortograficznych pomiędzy normą europejską i brazylijską (ale nie ich całkowite wyeliminowanie, które jest niemożliwe z powodu różnic fonetycznych pomiędzy obiema normami). Reforma polegała na usunięciu niektórych niemych spółgłosek, alfabet natomiast wzbogacił się o nowe litery: k, w, y. W niektórych słowach przestano zaznaczać akcent wyrazowy. Wprowadzenie reformy w życie potrwa kilkanaście lat, w chwili obecnej uznawane za poprawne są obie ortografie (stara i nowa).

Wyrazy pochodzenia arabskiego

W języku portugalskim występuje znaczna liczba wyrazów pochodzenia arabskiego. Większość z nich zaczyna się na al, a w mniejszej ilości także na ar, az.

Przykłady: albufeira (zatoka), Algarve (nazwa regionu w Portugalii), azeitona (oliwka)

Zobacz też

• Wikipedia portugalskojęzyczna