Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Języki kreolskie
typ języków powstałych na bazie innych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Języki kreolskie[1] (fr. créole, od port. crioulo lub hiszp. criollo)[2] – ogólne określenie niepowiązanych ze sobą języków etnicznych rozwiniętych zazwyczaj na bazie języków europejskich kolonistów (głównie angielskiego, francuskiego, portugalskiego, hiszpańskiego czy niderlandzkiego) z dużym dodatkiem elementów przejętych z języków ludności tubylczej. Języki kreolskie powstawały m.in. w okresie handlu niewolnikami, gdy sprowadzani z Afryki do Ameryki niewolnicy, wywodzący się z różnych grup etnicznych, komunikowali się z plantatorami oraz między sobą przy użyciu uproszczonych form języków europejskich[3].
Kształtują się jako konsekwencja niepełnego opanowania języka[4]. Według często przytaczanej propozycji są to języki pidżynowe, które przeszły proces natywizacji (zostały przyjęte przez pewną grupę ludności jako język ojczysty)[5][6], choć część lingwistów (np. Salikoko Mufwene[7]) uznaje, że do kształtowania się języków kreolskich i pidżynowych może dochodzić w różnych okolicznościach społecznych. Języki kreolskie, w odróżnieniu od pidżynów, mają dobrze rozwinięte słownictwo i strukturę gramatyczną[8]. Języki kreolskie bywają wyróżniane zarówno na podstawie kryterium struktury językowej, jak i na podstawie kontekstu społeczno-historycznego, w którym powstają[9].
Wzrost zainteresowania językami kreolskimi nastąpił w latach 60. XX w.; wcześniej nie były przedmiotem bliższych badań, jako języki o niższym statusie społecznym[10]. Do lat 70. XX w. powszechnie zakładano, że języki kreolskie to pidżyny, które stały się językiem ojczystym jakiejś społeczności[11]. W wąskim ujęciu socjokulturowym języki kreolskie to przede wszystkim takie języki, które powstały w oparciu o języki narodów europejskich, wskutek ekspansji państw zachodnich i kontaktów Europejczyków z ludnością tubylczą. Niekiedy jednak mianem tym określa się różnego rodzaju uproszczone języki handlowe, które zostały przyjęte jako języki ojczyste (w tym np. kontaktowe odmiany malajskiego ze wschodniej Indonezji)[12]. Zasadność odnoszenia tego terminu do wschodnich odmian malajskiego, o niejasnej proweniencji historycznej, budzi wątpliwości[13]. Wyróżnia się też języki kreolskie na bazie innych języków nieeuropejskich, np. swahili, japońskiego czy języków chińskich. W szerszym ujęciu zjawisko kreolizacji języków jest prawdopodobnie częstsze niż to się zakłada w tradycyjnych teoriach lingwistycznych. Pojawiają się bowiem dyskusje na temat kreolizacji w antycznej grece, która powstała na bazie przedindoeuropejskiego substratu oraz mowy indoeuropejskich przybyszów.
Śródziemnomorska lingua franca nie jest zaliczana do języków kreolskich, ponieważ nie istniało społeczeństwo, które uznawałoby ten język za swój język rodzimy (był jedynie środkiem kontaktów handlowych)[3]. W szerokim znaczeniu lingua franca to każdy język używany między osobami, które nie mają wspólnego języka ojczystego[14][15]. Również język kreolski może służyć jako lingua franca, będąc językiem prymarnym dla dużej części społeczeństwa, a jednocześnie językiem drugim dla użytkowników innych języków[16]. Języki wykazujące pewne cechy kreolskie, ale niewywodzące się z pidżynów, określane są mianem kreoloidów[17]. Przykładem kreoloidu jest niska forma angielszczyzny singapurskiej (singlish)[18]. Językami kreolskimi zajmuje się subdyscyplina językoznawstwa – kreolingwistyka[19]. Odrębnym typem języków kontaktowych są języki mieszane, odróżniane od pidżynowych i kreolskich[20].
Ze względu na długą historię stygmatyzacji języków kontaktowych wiele z nich nie posiada statusu języka urzędowego, niezależnie od liczby użytkowników czy znaczenia komunikacyjnego. W dodatku nie wszystkie mają swoją postać standardową oraz ogólnie przyjęty system pisma, w przeciwieństwie do dobrze skodyfikowanych języków kolonialnych. W wielu krajach, gdzie występują języki kreolskie, funkcję języka urzędowego pełni język kolonizatorów. Przykładowo na Jamajce językiem urzędowym jest angielski, mimo że w powszechnym użyciu jest także jamajski (często spotyka się dwujęzyczność), a na Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej w roli języka oficjalnego występuje tylko portugalski, mimo że szeroko znany wśród społeczeństwa jest język santome. Istnieją jednak kraje, w których języki kreolskie mają status urzędowych, obok języków kolonialnych. W Papui-Nowej Gwinei status ten posiadają angielski oraz dwa miejscowe języki kontaktowe: tok pisin i hiri motu. W Vanuatu język bislama służy jako jeden z trzech języków urzędowych, obok angielskiego i francuskiego. W Republice Środkowoafrykańskiej język sango ma taki sam status jak francuski. Na Seszelach język kreolski seszelski ma status urzędowy od 1978 roku, obok angielskiego i francuskiego. Kreolski haitański funkcjonuje jako język urzędowy Haiti od 1987 roku, razem z francuskim[21].
Remove ads
Wybrane języki kreolskie
Remove ads
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads