Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Jan Świerzowicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Jan Świerzowicz
Remove ads

Jan Świerzowicz (ur. 4 kwietnia 1887 w Posadzie Olchowskiej, zm. 4 stycznia 1963 w Trzemesznie) – doktor filozofii, polonista, nauczyciel, historyk i krytyk literatury, tłumacz przysięgły, działacz oświatowy i społeczny.

Thumb
Jan Świerzowicz
Szybkie fakty Data i miejsce urodzenia, Data i miejsce śmierci ...
Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Urodził się 4 kwietnia 1887 w Posadzie Olchowskiej, jako jedno z dziesięciorga dzieci Józefa (1861–1950, murarz) i Agnieszki z d. Satuła (1864–1936)[1][2]. Miał brata Michała (ur. 1889)[3], siostrę Marię (ur. 1900), bliźnięta Władysława i Józefa (ur. 1903)[4]. Wraz z rodziną zamieszkiwał w Posadzie Olchowskiej[1][5] przy ulicy Kazimierza Lipińskiego. W Sanoku uczęszczał do szkoły ludowej. W 1908 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum w Sanoku (w jego klasie był m.in. Mieczysław Sygnarski)[6][7][8]. Następnie kształcił się na studiach polonistycznych na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie od 1908 do 1913. Został działaczem dyrekcji Związku Młodzieży Polskiej „Przyszłość” (PET) we Lwowie[9].

Od 1911 pracował jako nauczyciel-aplikant w C. K. V Gimnazjum we Lwowie. W roku szkolnym 1912/1913 jako kandydat stanu nauczycielskiego został mianowany zastępcą nauczyciela w oddziałach równorzędnych C. K. IV Gimnazjum we Lwowie[10]. 23 maja 1916 zdał egzamin nauczycielski. W roku szkolnym 1920/1921 pracował w IX Państwowym Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego we Lwowie, gdzie uczył języka polskiego, języka greckiego, propedeutyki filozofii oraz był zawiadowcą biblioteki polskiej[11]. Od 1923 przez sześć lat był dyrektorem Państwowego Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Ostrogu. W tym okresie prowadził teatr szkolny, reżyserował jego spektakle, wystawiane na obszarze Wołynia. Od 1929 do 1933 był dyrektorem Gimnazjum Państwowego w Trzemesznie[12], a w kolejnych latach od 1933 do 1938 był nauczycielem w gimnazjum w Grodzisku Wielkopolskim, a od 1938 do 1939 w Obornikach. Przyjaźnił się z Janem Kasprowiczem z którym korespondował[13]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1936 został uznany przynależnym do gminy Sanok[2].

Po wybuchu II wojny światowej 1939 i kampanii wrześniowej został aresztowany przez Niemców i był więziony w Warszawie na Pawiaku. Zwolniony powrócił na stałe do Sanoka. W okresie okupacji niemieckiej 1939-1945 był organizatorem tajnego nauczania w Sanoku i okolicach oraz w Brzezinach, w Strzyżowie i Rzeszowie[13][14][15] (prowadził je niezależnie od głównego ośrodka[16]; skupił uczniów z obszaru dzielnicy Posada przy Fabryce Wagonów oraz wysiedlonych, pochodzących z terenu Poznańskiego[17]). Tuż po przejściu frontu wschodniego i zakończeniu okupacji niemieckiej w Sanoku z sierpnia 1944 współtworzył Komitet Odbudowy Gimnazjum (wraz z nim m.in. Zofia Skołozdro i Jadwiga Zaleska)[18], w budynku którego stacjonowały wojska sowieckie. Powstałe gremium skierowało do Józefa Stalina telegram z prośbą o opuszczenie gmachu szkoły przez wojska Armii Czerwonej, zaś interwencja zakończyła się oddaniem budynku[18][19].

Na przełomie września i października 1944 wraz z sanocką kadrą nauczycielską (w jej składzie była m.in. Zofia Skołozdro) zorganizował na nowo swoje macierzyste Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Królowej Zofii, po czym został wybrany przez grono pedagogów w demokratycznym wyborze jako najstarszy wiekiem na dyrektora tej szkoły[20]. W tym czasie zasiadł w Komisji Weryfikacyjnej, która przekazała do Kuratorium w Rzeszowie protokoły z egzaminów z okresu tajnego nauczania, na podstawie których zostały wydane uczniom świadectwa[21]. Po roku w 1945 ustąpił ze stanowiska (jego następcą został ostatni przedwojenny dyrektor gimnazjum, Andrzej Grasela)[22] i pozostał nauczycielem w szkole. Jednocześnie był także przez rok dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum w pobliskim Zagórzu.

20 czerwca 1946 przemawiał na cmentarzu w Zagórzu podczas uroczystego pochówku ofiar zbrodni w Jasielu (dokonanej przez UPA), określonej wówczas jako dokonaną przez bandytów z NSZ[23]. Był w grupie 16 osób aresztowanych przez NKWD na przełomie września i października 1946 w związku z działalnością w Młodzieży Wielkiej Polski[24]. Wraz z nimi był poddawany śledztwu w gmach przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku i więziony w piwnicach tego budynku[24]. Proces tychże zatrzymanych odbył się w lutym 1947 w Rzeszowie[24].

Od 1 kwietnia 1947 był pracownikiem Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie na stanowisku wizytatora Wydziału Oświaty i Kultury dla Dorosłych. W 1949 uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Wrocławskim[25]. Został członkiem komisji historyczno-literackiej Polskiej Akademii Nauk. W 1950 powrócił do Sanoka i ponownie pracował w macierzystym Liceum Ogólnokształcącym, a później od 1951 do 1953 w Technikum Budowy Samochodów w Sanoku i od 1958 do 1963 w szkołach mechanicznych, gdzie uczył języka polskiego i języków obcych, w tym języka rosyjskiego[13][26] (później szkoła funkcjonowała pod nazwą Zespół Szkół Technicznych, od 2010 Zespół Szkół nr 3 im. Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego). Pracował także w Technikum Mechanicznym[27]. Od 1952 był zaprzysiężonym tłumaczem sądowym, wykonując przekłady z języków niemieckiego, rosyjskiego, angielskiego, ukraińskiego, białoruskiego, czeskiego[13].

Publikował prace naukowo-literackie, m.in. bibliografię pism Piotra Chmielowskiego. Publikował zarówno wydania osobne, jak i artykuły i recenzje w czasopismach: „Znicz” (Kraków), „Zarzewie”, „Kurier Lwowski”, „Muzeum” (Lwów), „Lech” (Gniezno), „Orędownik na powiaty nowotymski i wolsztyński”, „Myśl Narodowa[28], „Ruch Literacki” (Warszawa). Także publikował jako tłumacz. Od młodości był bibliofilem, na przełomie lat 50./60. jego kolekcja liczyła ok. 20–24 tys. pozycji[13][29]. W owym czasie był to jeden z największych prywatnych księgozbiorów w Polsce. W jego zawartości była przede wszystkim literatura polska (głównie z epoki romantyzmu) i literatura powszechna, a także stare druki z XV-XVIII wieku, rękopisy, autografy, korespondencja, muzykalia i ryciny. Jan Świerzowicz udostępniał swoje eksponaty badaczom, uczelniom i instytucjom naukowym. Był przewodniczącym działającego przy sanockiej bibliotece od 1956 Koła Miłośników Książki[30], przewodniczącym komitetów redakcyjnych wydawnictw Monografia statystyczna powiatu sanockiego (przed 1960) oraz Monografia Jaćmierza (po 1960)[13]. W Sanoku udzielał wsparcia twórcom „Rocznika Sanockiego”.

Prowadził akcje oświatowe, głównie w ramach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (był prezesem powiatowego oddziału TWP[13]), w trakcie których wygłosił ok. 1000 odczytów (w szczególności w dziedzinie Trzech Wieszczów, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego). Ponadto, w latach powojennych zainicjował pisanie przez młodzież pamiętników z czasu II wojny światowej. Działał społecznie, brał udział w życiu naukowo-kulturalnym, zjazdach literackich, pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w Sanoku[13][31], pracował przy organizacji „Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury” z 1958 oraz obchodów 800-lecia miasta Sanoka. W listopadzie 1956 został wybrany przewodniczącym obwodowej komisji wyborczej nr 4 w Sanoku[32]. Na przełomie lat 50./60. był przewodniczącym Komisji Kultury i Oświaty Powiatowej Rady Narodowej (MRN) w Sanoku i pełnił mandat radnego PRN w Sanoku[13].

Thumb
Grobowiec rodziny Świerzowiczów w Sanoku

Jan Świerzowicz zamieszkiwał w domu przy ulicy Kazimierza Lipińskiego 104[33] nieopodal fabryki Autosan[13] i potoku Dworzysko[34].

Zmarł 4 stycznia 1963 w Trzemesznie podczas zjazdu koleżeńskiego przedwojennych wychowanków tamtejszego gimnazjum[35]. 9 stycznia 1963 został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Posada w Sanoku.

Jego żoną była Helena z Lisowskich (1909–1993), także nauczycielka, pochowana na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[36][37]. Jego wnuczką jest rzeźbiarka Agnieszka Świerzowicz-Maślaniec[38].

Sanocki poeta Roman Bańkowski zadedykował Janowi Świerzowiczowi wiersz, opublikowany w tomikach poezji pt. Granica milczenia z 1988 oraz Byli wśród nas – inni z 2000[39][40].

Remove ads

Publikacje

  • IV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum Klasycznego w Trzemesznie za lata szkolne 1929–1932 (1932), artykuły[41]:
    • M. K. Sarbiewski. Próba wizerunku psychologicznego
    • O „Żywych kamieniach W. Berenta”
  • Stanisław Wyspiański
  • Bibliografia Pism Piotra Chmielowskiego (w 30 rocznicę zgonu 1904–1934) (1933)
  • Dwa szkice literackie (Hebbel, Maeterlinck) (1933)
  • Rola oświaty i kultury w odbudowaniu Państwa Polskiego (1935)
  • Szkice literackie: serja pierwsza (1936)
  • Wczoraj i dziś powiatu nowotomyskiego. Jednodniówka wydana z okazji ofiarowania przez F.O.N. broni armii w dniu 10 lipca 1938 w Nowym Tomyślu (1938)
  • Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958 (1958), rozdziały:
    • Wspomnienia z lat 1901–1908[42]
    • Wojna i okupacja niemiecka w świetle pamiętników uczniowskich[43]
  • Nowa księga przysłów (jeden z 16 autorów, red. Julian Krzyżanowski)[13]
Przekłady
  • Filip Sidney: Obrona poezji (1933, oraz wstęp)
  • Percy Bysshe Shelley: Obrona poezji (1939, oraz wstęp)
Opracowania
Remove ads

Odznaczenia i wyróżnienia

  • Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: po raz pierwszy 13 kwietnia 1929[44])
  • Nagroda twórcza Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie w dziedzinie upowszechniania nauki i oświaty (1958, za całokształt działalności kulturalno-oświatowej)[13][45]

Przypisy

Bibliografia

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads