Jan Bułhak

Jan Brunon Bułhak (ur. 24 września^?/6 października 1876 w Ostaszynie k. Nowogródka^[1], zm. 4 lutego 1950 w Giżycku) – nestor polskiej fotografii. Filozof i teoretyk fotografii. Założyciel Fotoklubu Wileńskiego (1927) i współzałożyciel Fotoklubu Polskiego. Jego twórczość uważana jest za część wspólnego dziedzictwa kulturowego Białorusi, Litwy i Polski^[2].

Jan Bułhak

Jan Bułhak (1935)
Data i miejsce urodzenia	6 października 1876 Ostaszyn
Data i miejsce śmierci	4 lutego 1950 Giżycko
Dziedzina sztuki	fotografia
Epoka	piktorializm
Odznaczenia

Jan Bułhak w swojej pracowni ok. 1910 roku

Jan Bułhak z Bogusławem Kraszewskim, 1914

Tablica upamiętniająca Jana Bułhaka na budynku przy ul. Krasińskiego 18 w Warszawie

Grób Jana Bułhaka na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Życiorys

Był synem Walerego Antoniego Stanisława Bułhaka herbu Syrokomla i Józefy Haciskiej h. Roch. Jego syn, urodzony w 1906 Janusz Bułhak, był kompozytorem i również fotografikiem.

Po ukończeniu gimnazjum w Wilnie studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1901 ożenił się z Anną Haciską^[1]. Około roku 1905 otrzymał od żony pierwszy aparat fotograficzny i zajął się fotografią amatorską. Z namowy zaprzyjaźnionego malarza Ferdynanda Ruszczyca fotografia stała się jego głównym zajęciem. W roku 1912 uczył się fotografii w Dreźnie u Hugona Erfurtha. Po powrocie do Wilna zajął się zawodowo fotografią i otworzył własną pracownię fotograficzną. W latach 1912–1919 na zamówienie władz miasta wykonywał dokumentację fotograficzną jego krajobrazu i architektury^[3]. W następnych latach wykonał fotograficzną dokumentację architektury innych miast, m.in. Warszawy, Krakowa, Grodna, Zamościa, Lublina, Kazimierza Dolnego, a także wielu innych mniejszych miejscowości, dworów itp. W jego pracowni powstało 158 albumów poświęconych miastom i regionom II Rzeczypospolitej. Był również wydawcą wielu pocztówek ze swoimi fotografiami^[3].

W latach 1919–1939 kierował Zakładem Fotografii Artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie^[3]. Był opiekunem koła fotograficznego przy Gimnazjum w Grodnie (uczniem był tam Julian Rudak, pomagający prof. Bułhakowi w wykonywaniu zdjęć na Wileńszczyznie)^[4].

Był przedstawicielem piktorializmu. Znany jest z wielu wspaniałych fotogramów. Twórca estetyki bułhakowskiej. W jego fotografiach widoczne są wpływy grafiki i malarstwa, widoczne u jego kontynuatorów (m.in. Romualda Mieczkowskiego^[5]). Był autorem pojęcia fotografiki, mającego określać tę gałąź grafiki, którą tworzy się przy pomocy technik fotograficznych i odróżniać sztukę fotograficzną od fotografii reporterskiej, technicznej czy amatorskiego fotografowania. Swoje poglądy na temat sztuki fotograficznej zawarł w wydanej w 1931 r. książce pt. Fotografika. Zarys fotografii artystycznej^[3].

W lipcu 1944 roku, w czasie walk o Wilno spłonęła jego pracownia, a w niej 50 000 skatalogowanych negatywów, dotyczących głównie Wilna i Wileńszczyzny, ale też i wielu innych miast Polski oraz niektórych miast niemieckich. Niektóre z negatywów pochodziły z lat 1910–1915.

Po II wojnie światowej wraz z synem dokumentował zniszczenia wielu miast Polski. Zaczął od Wilna, którego zniszczenia bardzo przeżył, po przymusowym wysiedleniu w nowe granice Polski fotografował też inne miasta. Był współzałożycielem powstałego w 1947 Związku Polskich Artystów Fotografów. Jego legitymacja członkowska ZPAF miała numer 1.

Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-54,55)^[6].

Wybrane fotografie

• 
  Międzyzdroje, Bałtyk (1949)
• 
  Międzyzdroje, plaża (1945)
• 
  Lublin, widok ogólny (przed 1924)
• 
  Zamek w Nowogródku (1925)
• 
  Rzeka Bobryk (przed 1934)
• 
  Prom na rzece Świnie (1945)
• 
  Panorama Wilna (1944)
• 
  (1931)
• 
  Białorusinka z majątku koło Mińska (1910)
• 
  Tartacy ze wsi koło Mińska (1910)

Wystawy indywidualne

• „Jan Bułhak” – Warszawa (1928)
• „Ruiny Warszawy” – Muzeum Narodowe, Warszawa (1946)
• „Fotografia Jana Bułhaka” – Stara Galeria ZPAF, Warszawa (1972)
• „Ziemie Odzyskane” – Muzeum Narodowe, Wrocław (1980)
• „Warszawa oskarża” – Kraków (1981)
• „Jan Bułhak-fotografik” – Muzeum Narodowe, Warszawa + objazd (2006)

Wystawy zbiorowe

• „Krajobraz Polski” (ponad 80 fotografii J. Bułhaka) – Salon Warszawskiego Ratusza, Warszawa (1912)
• „Wystawa sztuki polskiej” – Paryż, Francja (1912)
• „Wystawa sztuki polskiej” – Paryż, Francja (1923)
• „XX Salon International d’Art Photographique 2e Salon de Photographie” – Paryż, Francja (1925)
• „I Międzynarodowy Salon Fotografii Artystycznej” – Warszawa (1927)
• „Międzynarodowa Wystawa Fotografii” – Warszawa (1930)
• „4 Międzynarodowa Wystawa Fotografii” – Wilno (1936)
• „I Wystawa Fotografii Ojczystej” – Warszawa (1938)
• „I Ogólnopolska Wystawa Fotografiki” – Warszawa (1947)
• „Polska fotografia artystyczna do roku 1939” – Muzeum Narodowe, Wrocław (1977)
• „Fotografia polska 1839–1979” – Nowy Jork, USA (1979)
• „Photographie Polonaise 1900–1981” – Centre Georges Pompidou, Paryż, Francja (1981)
• „Polska Fotografia Krajobrazowa 1944–1984” – BWA, Kielce (1985)

Publikacje

• Wilno – Warszawa (1924)
• Moja Ziemia – Warszawa (1924)
• Fotografika. Zarys fotografii artystycznej – Warszawa (1931)
• Wędrówki fotografa (łącznie 36 zeszytów) – Wilno (1931–1936), w tym m.in.:
  • z. 1: Krajobraz wileński – 1931
  • z. 2: Krajobraz widziany przez soczewkę – 1933
  • z. 3: Przez Ponary do Trok – 1933
  • z. 4-5: Narocz największe jezioro w Polsce – 1935
  • z. 6: Człowiek twórcą krajobrazu – 1936
  • z. 7: Ruszczycowe dożynki – 1935
  • z. 8-9: Pejzaż Wilna – 1936
• Technika bromowa – Wilno (1933)
• Bromografika – Wino (1934)
• Estetyka światła – Wilno(1936)
• 26 lat z Ruszczycem – Wilno (1939)
• Polska fotografia ojczysta – Poznań (1939)
• Fotografia Ojczysta – Wrocław (1951)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski^[7] (28 kwietnia 1926)^[8]
• Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1937)^[9]
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[10]