Jane Smiley

Jane Graves Smiley (ur. 26 września 1949 w Los Angeles) – amerykańska pisarka i eseistka, laureatka Nagrody Pulitzera w dziedzinie beletrystyki (1992). Jest autorką kilkunastu powieści dla dorosłych, licznych utworów dla młodzieży oraz prac z zakresu literatury faktu^[1][2]. Jest członkinią Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury, a w swojej twórczości łączy różnorodne gatunki – od sag historycznych, przez satyrę społeczną, aż po kryminał^[3].

Jane Smiley

Jane Smiley (2009)
Imię i nazwisko	Jane Graves Smiley
Data i miejsce urodzenia	26 września 1949 Los Angeles
Narodowość	amerykańska
Język	angielski
Alma Mater	Vassar College University of Iowa
Dziedzina sztuki	literatura piękna, literatura faktu
Epoka	literatura współczesna
Gatunek	powieść, powieść historyczna, literatura dla dzieci i młodzieży
Ważne dzieła
A Thousand Acres, The Greenlanders, Moo, Horse Heaven, A Dangerous Business
Nagrody
Nagroda Pulitzera (1992) PEN USA Lifetime Achievement Award for Literature (2006)
Strona internetowa

Życiorys

Dzieciństwo i edukacja

Urodziła się w Los Angeles, jednak dorastała w Webster Groves, przedmieściu Saint Louis w stanie Missouri. Jej matka, Frances Nuelle Graves, była dziennikarką i redaktorką prasową, co wpłynęło na wczesne zainteresowania literackie córki^[4]. Rodzice Jane rozstali się, gdy miała cztery lata; wychowywała ją matka przy wsparciu dziadków, a kontakt z ojcem, Jamesem La Verne’em Smileya (zmagającym się z chorobą psychiczną, której natura nie została jednoznacznie zdiagnozowana), był ograniczony^[5][6].

W 1971 roku ukończyła Vassar College, uzyskując licencjat (B.A.) z literatury angielskiej (jej pracą dyplomową był szkic powieści). Następnie przeniosła się do stanu Iowa, gdzie kontynuowała edukację na University of Iowa. Uzyskała tam kolejno tytuł magistra (M.A., 1975), Master of Fine Arts (M.F.A., 1976) oraz doktorat (Ph.D., 1978) ze specjalizacją w literaturze średniowiecznej^[1][3]. W latach 1976–1977, jako stypendystka programu Fulbrighta, przebywała na Islandii, prowadząc badania nad staroislandzkimi sagami. To doświadczenie miało fundamentalny wpływ na jej warsztat pisarski, ucząc ją „obiektywnego” stylu narracji, który później wykorzystała w swojej prozie historycznej^[7].

Kariera zawodowa

Przez piętnaście lat (1981–1996) była związana z Uniwersytet Stanu Iowa w Ames, gdzie pracowała jako profesor literatury i kreatywnego pisania; w latach 1992–1996 zajmowała stanowisko Distinguished Professor of English^[8]. Wykładała również na University of Iowa, a w 2015 roku powróciła do nauczania na Uniwersytet Kalifornijski w Riverside, gdzie objęła stanowisko Distinguished Professor of Creative Writing (obecnie posiada tytuł profesora emerytowanego)^[9][10].

Twórczość literacka

Debiutowała w 1980 roku powieścią Barn Blind, opowiadającą o relacjach matki i córki na tle hodowli koni. Przełomem w jej karierze stała się wydana w 1991 roku powieść A Thousand Acres (pol. Tysiąc akrów). Utwór ten, będący feministyczną reinterpretacją szekspirowskiego Króla Leara osadzoną w realiach rolniczego stanu Iowa, przyniósł jej międzynarodowe uznanie oraz Nagrodę Pulitzera^[11]. W 1997 roku powieść została zekranizowana jako film Tysiąc akrów krzywd (tytuł alternatywny: Tysiąc akrów) z Michelle Pfeiffer i Jessica Lange w rolach głównych^[12][13]. Z kolei nowela The Age of Grief (1987), doceniona przez krytyków za analizę dynamiki małżeńskiej, stała się kanwą filmu Sekretne życie dentysty (2002) w reżyserii Alana Rudolpha^[14][15].

Twórczość Smiley charakteryzuje się eklektyzmem. Pisarka inspiruje się twórczością Charlesa Dickensa, Henry’ego Jamesa oraz XIX-wieczną powieścią realistyczną^[16]. Eksperymentuje z formą i gatunkiem: napisała m.in. epicką sagę historyczną stylizowaną na nordycką opowieść (The Greenlanders, 1988), satyrę na środowisko akademickie (Moo, 1995) oraz powieść kryminalną (Duplicate Keys, 1984). Do gatunku kryminału powróciła po latach w powieści historycznej A Dangerous Business (2022), inspirowanej twórczością Edgara Allana Poe^[17].

Motyw koni, będący osobistą pasją autorki, tematycznie pojawia się nie tylko w powieściach dla dorosłych (Horse Heaven, Perestroika in Paris), lecz stanowi też rdzeń całej serii dla młodzieży. Badacze jej twórczości zwracają uwagę, że poprzez opisy relacji człowieka z koniem Smiley podejmuje złożone zagadnienia władzy, więzi emocjonalnej, odpowiedzialności i wolności^[3].

W latach 2014–2015 opublikowała trylogię The Last Hundred Years, portretującą losy amerykańskiej rodziny Langdonów na przestrzeni stulecia (1920–2019)^[8]. W 2024 roku wydała powieść Lucky, której bohaterką jest folkowa piosenkarka, a fabuła śledzi jej losy od lat 50. do początku XXI wieku, ze szczególnym uwzględnieniem sceny muzycznej lat 70^[2].

W swoich powieściach Smiley najczęściej koncentruje się na losach rodzin z amerykańskiej prowincji, zwłaszcza Środkowego Zachodu, łącząc wątki obyczajowe z refleksją nad władzą, własnością ziemi, płcią i polityką^[4].

Życie prywatne

Smiley była czterokrotnie zamężna. Jej mężami byli: John Whiston (1970–1975), William Silag (1978–1986), Stephen Mortensen (1987–1997) oraz Jack Canning (związek od 1998)^[3]. Ma troje dzieci: córki Phoebe i Lucy (z małżeństwa z Silagiem) oraz syna Axela (z małżeństwa z Mortensenem)^[3]. Mieszka w Carmel Valley w północnej Kalifornii, gdzie aktywnie uprawia jeździectwo, które jest jej pasją. Pasja ta znajduje odzwierciedlenie w jej twórczości, zarówno w powieściach dla dorosłych (Horse Heaven), jak i w serii powieści młodzieżowych^[6][18].

Publikacje

Poniższa lista obejmuje główne zweryfikowane publikacje książkowe autorki w porządku chronologicznym^[2][4][19].

Wykaz nie obejmuje licznych tekstów krytycznych, esejów publikowanych w czasopismach literackich (m.in. „The New Yorker”, „Harper’s”, „The New York Times Magazine”), ani dzieł, w których Smiley występuje jako współautorka bądź redaktorka zbiorów.

Powieści dla dorosłych

• Barn Blind (1980)
• At Paradise Gate (1981)
• Duplicate Keys (1984)
• The Greenlanders (1988)
• A Thousand Acres (1991)
• Moo (1995)
• The All-True Travels and Adventures of Lidie Newton (1998) – powieść historyczna / western
• Horse Heaven (2000)
• Good Faith (2003)
• Ten Days in the Hills (2007)
• Private Life (2010)
• Some Luck (2014) – tom 1 trylogii The Last Hundred Years
• Early Warning (2015) – tom 2 trylogii The Last Hundred Years
• Golden Age (2015) – tom 3 trylogii The Last Hundred Years
• Perestroika in Paris (2020)
• A Dangerous Business (2022)
• Lucky (2024)

Zbiory opowiadań i nowele

• The Age of Grief (1987)
• Ordinary Love & Good Will (1989)

Literatura faktu i eseistyka

• Catskill Crafts (1988)
• Charles Dickens (2002) – biografia
• A Year at the Races: Reflections on Horses, Humans, Love, Money, and Luck (2004) – pamiętnik dotyczący hodowli koni wyścigowych
• Thirteen Ways of Looking at the Novel (2005) – historia i teoria powieści
• The Man Who Invented the Computer (2010) – biografia Johna Atanasoffa
• The Questions That Matter Most: Reading, Writing, and the Exercise of Freedom (2023) – zbiór esejów^[20]

Literatura dla młodzieży

Seria The Horses of Oak Valley Ranch:

• The Georges and the Jewels (2009)
• A Good Horse (2010)
• True Blue (2011)
• Pie in the Sky (2012)
• Gee Whiz (2013)

Seria Ellen and Ned:

• Riding Lessons (2018)
• Saddles and Secrets (2019)
• Taking the Reins (2020)

Książki obrazkowe

• Twenty Yawns (2016)

Nagrody i wyróżnienia

• 1982: Friends of American Writers Prize za At Paradise Gate^[3]
• 1982, 1985, 1988: O. Henry Award za opowiadania (wielokrotnie)^[3]
• 1991: National Book Critics Circle Award za A Thousand Acres
• 1992: Midland Authors Award za A Thousand Acres^[3]
• 1992: Nagroda Pulitzera w dziedzinie beletrystyki za A Thousand Acres^[12]
• 2001: Wybór do Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury^[3]
• 2006: Fitzgerald Award for Achievement in American Literature
• 2006: PEN USA Lifetime Achievement Award for Literature
• 2009: Przewodnicząca jury Man Booker International Prize^[3]
• 2014: Longlist National Book Award for Fiction za Some Luck^[2]
• 2023: Society of American Historians Prize for Historical Fiction za A Dangerous Business^[21]