Jednomandatowe okręgi wyborcze

Jednomandatowe okręgi wyborcze (JOW) – okręgi wyborcze, w których mandat zdobywa tylko jeden kandydat.

Jednomandatowe okręgi wyborcze w wyborach do Senatu RP

Opinie

Argumenty za

Zwolennicy jednomandatowych okręgów wyborczych podkreślają, że jest to najprostszy system wybierania deputowanych wynikający wprost z definicji demokracji jako systemu, w którym prawo stanowi wola większości obywateli. Dzięki nim parlament jest sprawny (najczęściej w przypadku jednomandatowych okręgów „pierwszy na mecie” jedna partia ma większość), a wybrani kandydaci ponoszą osobistą odpowiedzialność za swoje działania. Ponadto zwolennicy jednomandatowych okręgów argumentują, że w systemie zamkniętych list partyjnych wypaczony zostaje proces kandydowania, który zależy od decyzji gron partyjnych, a możliwe jest jedynie kolektywne kandydowanie. Wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych mogłoby pozwolić na zwiększenie identyfikacji wyborców z radnymi i odwrotnie^[1].

Według zwolenników głosowanie w okręgach jednomandatowych osłabia skłonności do koncentracji władzy, którą wzmacniają z kolei ordynacje proporcjonalne z głosowaniem na listy^[2].

W języku polskim popularne opracowanie zawierające listę najważniejszych metod głosowania stosowanych w JOW-ach, omówienie zalet oraz wad JOW-ów wraz z dyskusją potencjalnych sposobów zapobieżenia negatywnym zjawiskom zawierają prace Kaminski (2015, 2016)^[3]. Dostępne są też symulacje, pokazujące co by było, gdyby zamiast dotychczasowych ordynacji zastosowano system JOW^[4].

Kontrargumenty

Przeciwnicy jednomandatowych okręgów argumentują swoje stanowisko:

• brakiem reprezentacji dla dużej części społeczeństwa poprzez wykluczanie mniejszych i średnich partii z podziału mandatów (przykład USA i Kanady);
• wzrostem zjawiska „głosów straconych” (przykład USA i Kanady);
• sprzyjaniem dominacji pojedynczej partii w danych okręgach wyborczych;
• zwiększaniem zjawiska podziału głosu między dwoma zbliżonymi do siebie kandydatami;
• potencjalnym nadmiernym przywiązaniem deputowanego do terenu, z którego został wybrany;
• umożliwianiem zjawiska dopasowywania granic okręgów wyborczych (tzw. gerrymandering) celem zwiększenia liczby wygranych mandatów^[5].

W przeprowadzonym w 2008 przez CBOS badaniu za wprowadzeniem jednomandatowych okręgów wyborczych wypowiedziało się 40% ankietowanych, za systemem proporcjonalnym – 16%, zdania nie miało 21% pytanych^[6].

Użycie

W państwach stosujących praktykę jednomandatowych okręgów wyborczych, gdzie większość względna (dla przykładu 30% głosów w okręgu) kreuje członka parlamentu^[7], nazywany bywa: pierwszy na mecie bierze wszystko.

•  Kanada – Obecnie^[kiedy?] rządząca Partia Liberalna, Narodowa Demokracja i wszystkie inne partie (wyjątek stanowią Progresywni Konserwatyści, którzy właśnie^[kiedy?] utracili rządy) przyrzekają zmianę systemu JOW na rzecz wyborów proporcjonalnych lub systemu mieszanego.
•  Stany Zjednoczone
•  Wielka Brytania

System pierwszy na mecie bierze wszystko jest mylnie porównywany i łączony z:

•  Australia (proporcjonalny głos alternatywny)^[8].
•  Francja wybory w okręgach w dwóch turach dla zdobycia większości bezwzględnej.
•  Japonia system mieszany^[9] (do 1994 system wielomandatowych okręgów wyborczych, obecnie część kandydatów wybierana w systemie JOW, a część w systemie proporcjonalnym).

W Polsce ten sposób wyboru obowiązuje:

• od 2011 w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej^[10],
• od 2018 w wyborach do rad gmin w gminach do 20 tysięcy mieszkańców^[11]. Wcześniej od 2014 do 2018 do rad gmin w gminach niebędących miastem na prawach powiatu^[12].

W 2007 roku jednomandatowe okręgi wyborcze postulowała w swoim programie wyborczym Platforma Obywatelska^[13]. W 2012 roku Paweł Kukiz zainicjował akcję na rzecz jednomandatowych okręgów wyborczych do Sejmu na portalu „zmieleni.pl”^[14]. Wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu jest jednym z postulatów założonego przez Pawła Kukiza ruchu Kukiz'15^[15]. Podobne postulaty wysuwała istniejąca w 2019 partia Polska Fair Play^[16][17].

Zobacz też

• recall
• referendum w Polsce w 2015 roku