Julia Tymoszenko

Rodzina, wykształcenie i działalność zawodowa

Julia Tymoszenko, jak sama oświadczyła, urodziła się w rodzinie Łotysza i Ukrainki^[1]. Jej ojciec odszedł od rodziny, kiedy miała 3 lata^[2]; matka zarabiała na życie, pracując w centrali firmy taksówkarskiej^[2]. Gdy miała 17 lat, poznała syna miejscowego działacza partyjnego, Ołeksandra Tymoszenkę. W 1979 zawarli związek małżeński, w następnym roku urodziła się ich córka Jewhenija^[2].

W 1984 Julia Tymoszenko ukończyła z wyróżnieniem^[2] studia ekonomiczne na uniwersytecie w Dniepropetrowsku^[3]. Była działaczką Komsomołu. Po studiach pracowała jako ekonomistka w przemyśle zbrojeniowym (Dnieprzańskim Zakładzie Budowy Maszyn im. Lenina). Z pomocą teścia sprowadziła z zagranicy wcześniej niedostępne filmy, zakładając następnie rozwijającą się wypożyczalnię^[2]. W 1988 razem z mężem rozpoczęła prowadzenie własnej działalności gospodarczej^[2]. Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości ich firma negocjowała m.in. kontrakty rządowe. W latach 1996–1997 kierowała Zjednoczonymi Systemami Energetycznymi Ukrainy^[4]. Otrzymała stopień naukowy kandydata nauk ekonomicznych. W 1999 obroniła doktorat na Kijowskim Narodowym Uniwersytecie Ekonomicznym. Opublikowała ponad 50 prac naukowych.

Działalność polityczna

Działalność do 2005

W 1996 uzyskała mandat deputowanej do Rady Najwyższej II kadencji. Została wkrótce wiceprzewodniczącą Hromady, partii Pawła Łazarenki. W 1998 po raz drugi została posłanką. Po ucieczce byłego premiera w tym samym roku i aresztowaniu go przez władze amerykańskie w związku z zarzutami prania brudnych pieniędzy, wystąpiła z partii wraz z większością deputowanych, tworząc nowe, umiarkowanie nacjonalistyczne i demokratyczne ugrupowanie Batkiwszczyna (Ojczyzna).

W wyborach prezydenckich w 1999 poparła Łeonida Kuczmę, przystępując do wspierającej prezydenta większości. W grudniu 1999 objęła urząd wicepremiera Ukrainy w rządzie Wiktora Juszczenki. Od 2000 kierowała także rządowym komitetem paliwowo-energetycznym.

Wkrótce popadła w konflikt z prezydentem i jego otoczeniem. W sierpniu 2000 jej mąż został tymczasowo aresztowany pod zarzutami niegospodarności w Zjednoczonych Systemach Energetycznych Ukrainy. Jesienią tego samego roku wszczęto również śledztwo przeciwko samej Julii Tymoszenko, która w styczniu 2001 została zdymisjonowana, a w lutym tymczasowo aresztowana pod zarzutem korupcji. W marcu sąd w Kijowie uznał zarzuty za bezzasadne i uchylił aresztowanie.

Jesienią 2001 przed wyborami parlamentarnymi powołała na bazie Batkiwszczyny Blok Julii Tymoszenko. W styczniu 2002 w czasie kampanii wyborczej uległa wypadkowi samochodowemu w Kijowie, odnosząc obrażenia głowy i klatki piersiowej. W wyborach tych jej ugrupowanie uzyskało ponad 20 mandatów, a Julia Tymoszenko kolejny raz została posłem. W wyborach prezydenckich w 2004 poparła kandydaturę Wiktora Juszczenki, biorąc następnie aktywny udział w pomarańczowej rewolucji.

Pierwszy rząd i wybory w 2006

Osobny artykuł: Pierwszy rząd Julii Tymoszenko.

24 stycznia 2005 została powołana na funkcję p.o. premiera Ukrainy. 4 lutego 2005 po zatwierdzeniu przez Radę Najwyższą objęła oficjalnie funkcję premiera. Została zdymisjonowana 8 września tego samego roku na skutek konfliktu z otoczeniem prezydenta.

W wyborach parlamentarnych w 2006 stanęła ponownie na czele listy wyborczej BJuT, który uzyskał drugi wynik (za Partią Regionów). Podjęta próba ponownego utworzenia „pomarańczowej koalicji” z udziałem Naszej Ukrainy i SPU zakończyła się niepowodzeniem.

Wybory w 2007 i drugi rząd

Osobny artykuł: Drugi rząd Julii Tymoszenko.

W przedterminowych wyborach w 2007 jej blok zdobył 30,71% głosów i 156 miejsc w parlamencie, zajmując ponownie drugie miejsce po Partii Regionów Ukrainy.

15 października 2007 BJuT oraz prezydencka Nasza Ukraina-Ludowa Samoobrona porozumiały się co do utworzenia wspólnej koalicji rządowej. 6 grudnia tego samego roku prezydent desygnował Julię Tymoszenko na stanowisko premiera, zgodnie z umową koalicyjną z 29 listopada.

11 grudnia 2007 nie została zatwierdzona na tym stanowisku przez parlament. W głosowaniu otrzymała 225 głosów (o jeden za mało niż wynosiła potrzebna większość). Posłowie „pomarańczowej koalicji” twierdzili, że nie zadziałały karty do głosowania dwojga z nich^[5]. W drugim głosowaniu z 18 grudnia jej kandydatura uzyskała niezbędne 226 głosów poparcia, co pozwoliło jej oficjalnie objąć stanowisko premiera^[6].

W maju 2008 ponownie doszło do jej konfliktu z prezydentem, którego oskarżyła o blokowanie działań rządu przeciwko inflacji. Deputowani jej partii zablokowali trybunę w parlamencie, nie dopuszczając do wygłoszenia orędzia^[7]. 11 lipca 2008 parlament ukraiński odrzucił wniosek opozycyjnej Partii Regionów o wotum nieufności. Poparło go 174 posłów przy wymaganej większości 226 głosów^[8].

W sierpniu tego samego roku ponownie doszło do konfliktu z otoczeniem prezydenta, które oskarżyło ją o zdradę interesów państwowych i działanie na rzecz Rosji. Na początku września 2008 głosami m.in. frakcji BJuT i Partii Regionów przegłosowano zmiany w ustawach ograniczające uprawnienia prezydenta, co doprowadziło do rozwiązania koalicji we wrześniu tego samego roku. Konflikt został zakończony rozwiązaniem parlamentu przez prezydenta. Wybory nie doszły do skutku, a w parlamencie została zawiązana ponownie koalicja BJuT z częścią NU-NS, d0 której dołączył Blok Łytwyna.

Wybory w 2010 i postępowania karne

Julia Tymoszenko była kandydatką na stanowisko prezydenta podczas wyborów w 2010^[9]. W pierwszej turze wyborów zdobyła 25% głosów, co pozwoliło jej zająć drugie miejsce za Wiktorem Janukowyczem^[10]. W drugiej turze wyborów przegrała ze swoim poprzednikiem na urzędzie premiera, otrzymując około 45,5% głosów^[11].

3 marca 2010 Rada Najwyższa Ukrainy wyraziła wotum nieufności dla jej rządu – za wnioskiem głosowało 243 z 450 deputowanych^[12]. Premier ogłosiła decyzję o wzięciu urlopu, a pełniącym obowiązki szefa rządu 4 marca 2010 został wicepremier Ołeksandr Turczynow^[13]. 11 marca 2010 parlament rozwiązał rząd Julii Tymoszenko i zatwierdził nowy gabinet premiera Mykoły Azarowa^[14].

W kolejnych miesiącach wszczęto przeciwko niej postępowania karne związane z zarzutami defraudacji. W sierpniu 2011 została tymczasowo aresztowana^[15]. W październiku tego samego roku uznano ją za winną spowodowania strat przedsiębiorstwa Naftohaz Ukrainy i skazano na karę 7 lat pozbawienia wolności^[16]^[17]. W grudniu 2011 po uprawomocnieniu się wyroku skazującego osadzono ją w kolonii karnej w Charkowie. Postępowania karne wytaczane Julii Tymoszenko i członkom jej rządu stały się przedmiotem zainteresowania Parlamentu Europejskiego, który w swojej rezolucji skrytykował władze ukraińskie i wezwał do zapewnienia niezależności i bezstronności w procesach przed sądami^[18]. W kwietniu 2013 Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł w przedmiocie skargi Julii Tymoszenko przeciwko Ukrainie, niejednogłośnie uznając tymczasowe aresztowanie byłej premier w toku tego procesu za bezprawne i nieuzasadnione, oddalając nadto zarzuty o rzekome nieludzkie traktowanie^[19].

W październiku 2011 wszczęto postępowanie w sprawie udziału Julii Tymoszenko w zabójstwie posła i przedsiębiorcy Jewhena Szczerbania, do którego doszło w 1996^[20]. W styczniu 2013 przedstawiono jej zarzut zlecenia dokonania tej zbrodni^[21]. Według jej obrońcy postępowanie zawieszono kilka miesięcy później z uwagi na brak dowodów co do udziału byłej premier w tym przestępstwie^[22].

Działalność od 2014

21 lutego 2014 ukraiński parlament przegłosował zmiany w prawie karnym, co doprowadziło do zwolnienia Julii Tymoszenko^[23]. Następnego dnia była premier opuściła zakład karny^[24]. 14 kwietnia 2014 Sąd Najwyższy Ukrainy (większością 42 sędziów spośród 48) uznał, że w sprawie kontraktu gazowego z Rosją ze strony Julii Tymoszenko „nie doszło do przestępstwa”^[25]^[26].

25 maja 2014 Julia Tymoszenko ponownie kandydowała w wyborach prezydenckich, otrzymując w nich około 12,8% głosów^[27]. Zadeklarowała się jako zwolenniczka integracji Ukrainy z Unią Europejską i NATO; jej partia zapowiedziała działania na rzecz referendum w sprawie przystąpienia tego państwa do NATO^[28].

W wyborach parlamentarnych w 2014 ponownie uzyskała mandat poselski. W konflikcie między Micheilem Saakaszwilim a prezydentem Petrem Poroszenką opowiedziała się po stronie pierwszego z nich. Zadeklarowała też start w wyborach prezydenckich w 2019^[29]. W pierwszej turze głosowania z 31 marca zajęła trzecie miejsce z wynikiem 13,4% głosów^[30]. W wyborach parlamentarnych w tym samym roku utrzymała mandat deputowanej^[31].

Życiorys