Kirkut

Kirkut, kierkow, kierchol, kirchol^[1] – określenia cmentarza żydowskiego używane przez Polaków, głównie mieszkańców zaboru austriackiego (dawnej Galicji). Zgodnie z nakazami religii cmentarze żydowskie budowano poza obszarem miasta^[2]. Wśród Żydów słowo uważane za pejoratywne^[3], z tego powodu rekomenduje się zastąpienie go określeniem cmentarz żydowski.

Cmentarz żydowski w Jerozolimie, na Górze Oliwnej (2011)

Nowy cmentarz żydowski w Łodzi (1940)

Podstawową różnicą między cmentarzem chrześcijańskim a żydowskim jest odmienne traktowanie grobu. Poczucie chrześcijańskie pozwala na jego otwarcie (naruszenie) i na dokonanie nowego pochówku po określonym czasie. Cmentarz nieużywany przez długi czas może być zlikwidowany. Według zasad judaizmu, każdy nagrobek i cały cmentarz jest nienaruszalny, tak długo, jak znana jest jego lokalizacja. Do wyjątkowych należą przypadki, gdy ekshumacji dokonuje się: dla przeniesienia szczątków do grobu w Ziemi Świętej lub do grobu rodzinnego; dla przeniesienia z cmentarza nieżydowskiego; jeśli cmentarzowi zagraża profanacja lub podmycie przez wodę.

Etymologia

Wyrażenie ein jüdischer Kirchhof („cmentarz żydowski”) było i jest używane w języku niemieckim, w tym w tłumaczeniu poezji tworzonej w języku hebrajskim, chociaż obecnie słowo Kirchhof zostało niemal wyparte przez słowo Friedhof. Żydzi unikali stosowania tego (chrześcijańsko nacechowanego) określenia^{[potrzebny przypis]}, zastępując je nazwami w jidysz (bejsojlem, bejsakwores i inne), pochodzącymi z hebrajskiego.

Nazwa jest przekształceniem niem. określenia cmentarza Kirchhof, pochodzącego od słów Kirche (kościół) i Hof oznaczającego otoczenie obiektu. W dialektalnej niemieckiej (nie jidyszowej) wersji Kirchkot zastąpiono drugi człon słowem „-kot” co znaczy „błoto”^[4]. Słownik wyrazów obcych PWN zaznacza, że etymologia tego słowa ma wydźwięk obraźliwy^[5].

Pokrewnym jest także słowo Kirchhut, które oznaczało uprawnienie do nadzoru wykorzystania prawa do ziemi w „sprawach duchowych”, m.in. w Austrii w dokumentach z XIII–XVI wieku^{[potrzebny przypis]}.

W języku hebrajskim używa się określeń:

• בית עולם bejt olam – „dom świata” albo „dom wieczności”,
• בית חיים bejt chajim – „dom życia” (eufemizm),
• בית קברות bejt kwarot – „dom grobów”,
• בית עלמין bejt almin – „dom wieczności” (zapoż. z aram.).

Historia

Na ziemiach polskich Żydzi po raz pierwszy otrzymali przywileje gwarantujące nienaruszalność i ochronę cmentarzy żydowskich na mocy statutu kaliskiego wydanego w 1264 roku przez Bolesława Pobożnego w Kaliszu. W 1287 roku we wsi Czaszki założono cmentarz żydowski obecnie zwany starym cmentarzem żydowskim w Kaliszu. Jest on jednym z najstarszych polskich cmentarzy żydowskich.

Galeria

• 
  Cmentarz żydowski w Częstochowie
• 
  Płyty nagrobne na cmentarzu żydowskim we Wrocławiu (przy ul. Ślężnej)
• 
  Lapidarium na cmentarzu żydowskim w Kamiennej Górze
• 
  Nowy cmentarz żydowski w Lublinie
• 
  Cmentarz żydowski w Lesku
• 
  Kołobrzeg, macewa w lapidarium dawnego cmentarza żydowskiego
• 
  Cmentarz żydowski w Szprotawie z XIX w.

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Kirkut

• Macewa

Linki zewnętrzne

Zobacz hasło kirkut w Wikisłowniku

• Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Polsce
• Cmentarze żydowskie w Polsce (www.kirkuty.xt.pl)
• Yehuda Amichai: Ein Jüdischer Kirchhof In Deutschland
• Wyjaśnienie hasła Kirchhut w Deutsches Rechtswörterbuch (DRW)