Leelo

Leelo^[a] (est. Setu leelo), pol. „pieśń”^[1] – tradycyjny śpiew polifoniczny społeczności Seto zamieszkującej południowo-wschodnią Estonię – region Setomaa.

Śpiewaczki w tradycyjnych strojach ludowych Seto

W 2009 roku śpiew leelo został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO^[2].

Opis

Pieśni leelo wykonywane są a cappella głównie przez kobiety^[3]. Pieśń rozpoczyna solo pierwszej śpiewaczki (sõnoline) do sylabicznej, prostej melodii o niezbyt szerokiej skali, po którym następuje refren śpiewany przez chór (koor)^[2][4].

Partie solowe bazują na improwizacji – pierwsza śpiewaczka układa kolejne wersy pieśni. Wersy mogą być 8-sylabowe lub dłuższe, z licznymi aliteracjami i paralelizmami^[3][4][5]. Linie mogą być przedłużane przez dodanie dodatkowej sylaby i powtórzenia – wersy mogą być 9, 11 a nawet 16 sylabowe^[5].

Pieśni leelo odróżnia od tradycyjnych bałtycko-fińskich pieśni runicznych i estońskich pieśni regilaul sylabiczna nieregularność partii solowych i polifonicznego chóru złożonego z partii niskich (torrõ) i jednej partii wysokiej (killõ)^[4]. Tak jak w pieśniach regilaul, chór powtarza ostatnie wersy partii solowej^[6].

Śpiewaczki występują w tradycyjnych strojach ludowych^[2]. Strój składa się z białej koszuli zdobionej haftem krzyżykowym w różnych odcieniach czerwieni, ciemnej wełnianej sukni bez rękawów, paska, barwnego fartucha i przepaski na głowę^[7]. Całość dopełnia srebrna biżuteria w formie licznych łańcuszków i wielkiej srebrnej broszy w kształcie tarczy, noszonej przez zamężne kobiety^[7]. Całkowita waga srebrnych ozdób może dochodzić do 4-6 kg^[7].

Śpiew bazujący na improwizacji wymaga doskonałej znajomości języka seto i tradycji śpiewania^[7]. Najbieglejsze w śpiewie kobiety nazywane są z uwagi na swoje umiejętności „matkami pieśni” (lauluimä)^[7][1]. Najlepsze potrafią ułożyć pieśni złożone z 10-20 tys. rymów^[8]. Pierwszy film w języku seto „Taarka” w reżyserii Ainego Mäeotsa poświęcony jest jednej z najsławniejszych „matek pieśni” – Hilany Taarki^[8]. W 1986 roku we wsi Obinitsa stanął pomnik ku czci „matek pieśni”^[1].

Dawniej śpiewy leelo towarzyszyły kobietom w pracach codziennych^[8][2]. Dziś są wykonywane z okazji świąt i wydarzeń kulturalnych^[8], np. podczas obchodów Dnia Królestwa Seto, kiedy to największe śpiewaczki otrzymują tytuł „królewskiej matki pieśni”^[2].

Pieśni Setu znajdują się w repertuarze m.in. fińskiego zespołu folkowego Värttinä^[5].

Uwagi

1. Nazwa za Polskim Komitetem UNESCO, zob. Estonia