Mózgowie człowieka

Mózgowie (łac. encephalon z gr. en „w, wewnątrz” i kephalos „głowa”) – część ośrodkowego układu nerwowego leżąca w czaszce. Jest to najbardziej złożony narząd człowieka. Stopień jego rozwoju prawdopodobnie warunkuje istnienie świadomości. Między neuronami czuciowymi i ruchowymi rozmieszczone są włókna kojarzeniowe.

Ten artykuł dotyczy mózgowia człowieka. Zobacz też: mózgowie.

Mózgowie człowieka – przekrój (grafika przestrzenna)

Wewnątrz mózgowia wyróżnia się skupienia komórek nerwowych – jądra i kora mózgu. Wypustki wychodzące z jąder tworzą wiązki oraz spoidła mózgu.

Podział mózgowia

Podział topograficzny

Schematyczny podział mózgowia. Po lewej pęcherzyki mózgowe pierwotne (powstają w fazie embrionalnej człowieka), po prawej pęcherzyki mózgowe wtórne (w rozwiniętym mózgowiu)

W tym podziale części składowe mózgowia stanowią pierwotne pęcherzyki mózgowe zarodka (przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie) dzielące się dalej na wtórne pęcherzyki mózgowe. Jedynie śródmózgowie nie ulega podziałowi na wtórne pęcherzyki.

• przodomózgowie prosencephalon
  • kresomózgowie telencephalon (inaczej mózg cerebrum)
    • półkule mózgu hemispheria cerebri s. telencephalon laterale
    • kresomózgowie środkowe telencephalon medium
  • międzymózgowie diencephalon
    • nadwzgórze epithalamus
    • wzgórze thalamus
    • niskowzgórze subthalamus
    • zawzgórze metathalamus
    • podwzgórze hypothalamus

• śródmózgowie mesencephalon
  • pokrywa śródmózgowia tectum mesencephali
  • konary mózgu pedunculi cerebri
• tyłomózgowie rhombencephalon
  • tyłomózgowie wtórne metencephalon
    • móżdżek cerebellum
    • most pons
  • rdzeniomózgowie myelencephalon
    • rdzeń przedłużony medulla oblongata

Podział kliniczny

Animacja struktury anatomicznej ludzkiego mózgu, w tym pnia mózgu i móżdżku

• półkule mózgu hemispheria cerebri
• móżdżek cerebellum
• pień mózgu truncus encephali
  • śródmózgowie mesencephalon
  • most most Varola, łac. pons, pons Varoli
  • rdzeń przedłużony medulla oblongata

Do pnia mózgu niektóre źródła zaliczają także międzymózgowie oraz jądra kresomózgowia.

Anatomia i fizjologia

Płaty mózgu ludzkiego. Widok od góry.

Jamki zarodkowych pęcherzyków mózgu utrzymują się przez cały czas kształtowania się mózgu tworząc w wykształconym już mózgu komory mózgowe, które wypełnione są surowiczym płynem mózgowo-rdzeniowym. Z bocznych pęcherzykowatych wypukleń mózgu pierwotnego wytwarzają się oczy; z przodu tworzy się płat węchowy. Im wyżej na filogenetycznej drabinie stoją kręgowce, tym znaczniejszy obserwuje się rozwój przodomózgowia, które w końcu tworzy właściwy mózg (cerebrum), składający się z dwóch półkul (prawej i lewej). U człowieka przykrywają one całą resztę mózgu.

Obraz z rezonansu magnetycznego mózgowia. Widok od góry.

Półkule te są pofałdowane, co znacznie zwiększa ich powierzchnię. Wyróżnia się na nich bruzdy (sulci, fissurae) i zakręty (gyri). Półkule mózgowe rozwijają się kosztem międzymózgowia i śródmózgowia. Z tyłomózgowia powstaje móżdżek, a rdzeniomózgowie zamienia się w rdzeń przedłużony. Masa mózgu ludzkiego wynosi u mężczyzny około 1375 g, u kobiety 1225 g, podczas gdy masa mózgu niemowlęcia to zwykle około 350 g. Obydwie półkule rozdzielone są głęboką bruzdą podłużną, a tylko w dolnej części złączone są wielkim spoidłem mózgowym, ze śródmózgowiem natomiast łączą się za pomocą szypułek mózgowych (pedunculi cerebri). Głęboka bruzda boczna, zwana bruzdą Sylwiusza^[1], przecina pod spodem półkule mózgowe, tak że dzieli każdą półkulę (od spodu) na 5 płatów:

• czołowy
• ciemieniowy
• skroniowy
• potyliczny
• brzeżny (limbiczny)

Płat ciemieniowy przechodzi bez ostrej granicy w płat potyliczny. Wąska jama obecna w półkulach mózgowych podzielona jest przez ścianę podłużną na dwie równe części – w ten sposób powstają komory boczne mózgu (ventriculi cereibri). Tylna część tej ściany tzw. sklepienie mózgu wychodzi z ciał suteczkowatych, znajdujących się u podstawy mózgu. Komory boczne i komora trzecia (w międzymózgowiu) komunikują się ze sobą przez ciasny otwór Monroe’go (foramen Monroi). Przedłużenia bocznych komór noszą nazwę rogów Ammona (cornu ammonis). Półkule mózgowe zbudowane są z istoty szarej (zwanej korą mózgową), o miąższości około 5 mm, obfitującej w komórki zwojowe, i z białej istoty rdzennej złożonej z włókien nerwowych. Dno komory trzeciej mieszczącej się w międzymózgowiu przedłuża się ku dołowi w lejek, na którym położona jest przysadka mózgowa, gruczoł wydzielania wewnętrznego. Z międzymózgowia wychodzi również, jednak ku górze, szyszynka.

1 – płat czołowy, 2 – płat ciemieniowy, 3 – płat potyliczny, 4 – ciało modzelowate, 5 – wzgórze, 6 – podwzgórze, 7 – most, 8 – rdzeń przedłużony, 9 – rdzeń kręgowy, 10 – móżdżek.

Unaczynienie tętnicze mózgu:

     tętnica przednia mózgu,

     tętnica środkowa mózgu,

     tętnica tylna mózgu.

Obraz z rezonansu magnetycznego mózgu. Widok z boku.

Mózg jest bardzo wrażliwym narządem, dlatego też jest bardzo dobrze chroniony. Otaczają go 3 opony. Każda z nich jest inna i każda ma inne zadania. Pierwsza, najbliżej mózgu, to silnie unaczyniona opona miękka (naczyniówka), której zadaniem jest odżywianie mózgu. Wnika ona do komór mózgu tworząc sploty naczyniówkowe, oraz we wszystkie bruzdy i zakręty mózgu. Drugą jest pajęczynówka, w której znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy, wyrównujący ciśnienie w czaszce i amortyzujący wstrząsy. Pajęczynówka jest bardzo delikatna, brak w niej naczyń krwionośnych. Ostatnią, trzecią oponą jest opona twarda, która jest zarazem okostną czaszki. Dzieli się ona na blaszkę zewnętrzną i blaszkę wewnętrzną.

Unaczynienie tętnicze mózgowia pochodzi głównie z tętnicy podstawnej (wraz z jej odgałęzieniami, parą tętnic tylnych mózgu), będącej połączeniem dwóch tętnic kręgowych oraz parami tętnic przednich i środkowych mózgu (końcowych odgałęzień tętnicy szyjnej wewnętrznej). Wszystkie te tętnice łączą się na podstawie mózgowia w koło tętnicze mózgu.

Objętość mózgu człowieka jest istotnym parametrem antropologicznym, średnia światowa wynosi 1350 ml (800–2000 ml). Przeciętny mózg ma około 86 mld neuronów, przy czym każdy z nich łączy się średnio z 7 tys. innych poprzez synapsy, w sumie takich połączeń jest około ${\displaystyle 10^{15}.}$

Wielkość ludzkiego mózgu jest w 94% (prawie całkowicie) uwarunkowana czynnikami genetycznymi^[2]. Istotną rolę w warunkowaniu wielkości mózgu odgrywa ludzki gen ASPM^[3].

Większy rozmiar mózgu (jako indeks cefaliczny) jest związany z większym IQ, co sugeruje że różnice w wielkości mózgu między ludźmi są skorelowane do różnic inteligencji i wyników testów^[4][5][6][7].

Jedną z metod przeżyciowego mierzenia (in vivo) wielkości mózgu jest metoda VBM. Jest to nieobciążona technika charakteryzująca objętości regionów mózgowia i różnice koncentracji tkanek w strukturalnych obrazach NMR^[8].

Zasada działania mózgu polega na przekazywaniu sygnałów elektrycznych – potencjałów czynnościowych – w obrębie neuronu oraz chemicznych (neuroprzekaźnik) w obrębie synapsy. Podstawową jednostką czynnościową mózgu jest tzw. zespół neuronów.

Zobacz też

• rozwój mózgowia