Marek Romański

Marek Romański, wł. Roman Dąbrowski, (ur. 1906 w Rzeszowie, zm. 20 czerwca 1974 w Buenos Aires^[1]) — polski pisarz, publicysta i dziennikarz, autor kilkudziesięciu powieści kryminalnych, wraz z Adamem Nasielskim i Antonim Marczyńskim należał do tzw. wielkiej trójki polskich pisarzy powieści kryminalnych II Rzeczypospolitej.

Marek Romański

Imię i nazwisko	Roman Dąbrowski
Data i miejsce urodzenia	1906 Rzeszów
Data i miejsce śmierci	1974 Buenos Aires
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
Mord na Placu Trzech Krzyży Gród Szatana Pająk

Życiorys

Według niektórych urodzony 1900 w Paryżu jako syn Tadeusza Dąbrowskiego i wnuk Jarosława Dąbrowskiego, generała^[2].

Wcześnie osierocony i przygarnięty przez wujostwo Rydlów. Studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, kierunku nie skończył. W latach 20. związany z pismami socjalistycznymi — „Naprzód” (1922), „Robotnik” (1927) i „Głos młodzieży robotniczej” (1928–29). Do „Naprzodu” pisał nowele, wiersze i felietony, głównie pod własnym nazwiskiem. Od 1926 mieszkał w Warszawie. W 1930 był w Meksyku i na Kubie, korespondencje z tych krajów drukował w „Robotniku” i „Naprzodzie”. Powieści kryminalne publikował już od początku lat 30. XX w., a więc w wieku dwudziestu kilku lat (podobnie jak Adam Nasielski). W latach 1935–36 korespondent wojenny Gońca Warszawskiego z Abisynii. Szczyt popularności Romańskiego przypadł na lata tuż przed wybuchem II wojny światowej, kiedy publikował po kilka powieści rocznie.

W czasie II wojny światowej przebywał w Warszawie i współpracował z departamentem prasy Delegatury Rządu RP na Kraj pod pseudonimami Barbarka i Rzeszowski. W 1944 tuż przed powstaniem warszawskim przedostał się na Węgry, gdzie został złapany przez hitlerowców i skazany na roboty przymusowe w Dolnej Bawarii. Po ucieczce do Włoch wstąpił do armii generała Władysława Andersa. Po demobilizacji początkowo przebywał w Londynie, a w 1950 wyjechał do Argentyny, gdzie mieszkał w Buenos Aires. Redagował m.in. „Głos Polski” (od 1957), opublikował również kilka powieści (być może napisanych jeszcze przed wojną).

W 1951 wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą^[3]. Książki Marka Romańskiego były tłumaczone na język angielski (Mussolini: twilight and fall) i niemiecki (Die letzte Maske)^[4].

Być może Marek Romański używał również pseudonimu ELMAR. Opowiadania pisane pod tym pseudonimem zawierają bohaterów o analogicznych nazwiskach jak książki Romańskiego^[5].

Twórca fikcyjnych postaci: angielskiego detektywa Jerzego Mac Grady'ego oraz doktora Piotra Vulpiusa.

Na twórczość Marka Romańskiego silnie oddziałał Maurice Leblanc, twórca postaci Arsène'a Lupina, którego też Romański umieścił w jednej ze swoich powieści^[6]. Do postaci Lupina nawiązuje również tajemniczy złodziej Mister X^[7].

Powieści kryminalne

• Kariera Edwarda Merkla (1925) gazetowiec
• Miss o szkarłatnym spojrzeniu (1930, wznowiona 1948, 2020), powieść z detektywem Mac Grady'm
• Mord na Placu Trzech Krzyży (1930, wznowiona 2019^[8]), wydana wcześniej w odcinkach jako Ostatnia maska. Wyd. w języku niemieckim w 1930 jako Die letzte Maske; wyd. w języku czeskim w 1930 jako 2500 doi. za carreda.
• Szpieg z Falklandów (1930, wznowiona 2019^[9])
• Tajemnica kanału La Manche (1930, wznowiona 2013, 2019^[10]; powieść z detektywem Mac Grady'm), wyd. w języku węgierskim w 1930 jako A la Manche titka.
• Chicago — miasto zbrodni (1931)
• Szajka Biedronki i Akcje "A.T.N." (powieść dwuczęściowa, współautor M. Borkowicz) (1932, wznowiona 2016^[11][12])
• Czarny trójkąt i Człowiek z Titanica (powieść dwuczęściowa, 1932, wznowiona 2015^[13][14])
• Pająk (1932, wznowiona 2012, 2018^[15])
• Gród Szatana (1932, wznowiona 2015^[16])
• Żółty Szatan i Ostatnia gra Yoshimury (powieść dwuczęściowa, 1933, wznowiona 2015^[17][18])
• Odwet (1933, wznowiona 2015^[19])
• Znak zapytania (1933, wznowiona 2013, 2019^[20])
• Omyłka doktora Vulpiusa (1934) gazetowiec
• Prokurator Garda. Sprawa 777 (wyd. jako Sprawa 777 w 1934 i jako Prokurator Garda w 1939; wznowiona 2020; ekranizacja 1938)
• W walce z Arseniuszem Lupinem (1934, wznowiona 2014, 2019^[21])
• Złote sidła i Defraudant (powieść dwuczęściowa, 1935, wznowiona 2019^[22])
• Małżeństwo Neili Forster (1934, wznowiona 1991, 2019^[23]), powieść z doktorem Vulpiusem
• Mister X (1935), napisana dla „Gońca Warszawskiego”, pierwsze wydanie książkowe w dwóch tomach 2020
• Serca szpiegów i Salwa o świcie (powieść dwuczęściowa, 1935^[24], wznowiona 2013^[24], 2020^[25]), obie powyższe publikowane w gazetach także jako Podwójne życie Grety Nielsen oraz Pod obcą maską.
• Życie i śmierć Axela Branda (1935^[26], wznowiona 2013^[27][28], 2020^[29]), także jako Tajemnica Axela Branda, powieść z doktorem Vulpiusem
• Ostatni występ Turwida ([1938])^[30], wyd. także jako Spóźnione świtanie (1937) gazetowiec
• Śmierć w operze ([1939])^[31], wyd. także jako Wieczór bez jutra (1937) gazetowiec (zmienione jedynie nazwisko gł. bohatera)
• Koniec Sherlocka Holmesa (1946)^[32]

Opowiadania kryminalne

• Krwawa zapałka (lata 30. XX w., wznowione 2017)^[33]
• Zapomniane słowo (lata 30. XX w., wznowione 2017)^[34]

Pozostałe publikacje

• Sprawa Rity Gorgon. Reportaż kryminalny (1933, wznowiona 2015^[35])
• Najazd cywilizacji (1936)^[36]
• Dlaczego nie wracamy (1946)^[37]
• Dokąd emigrować? (1946)^[38]
• Nie! Nie! Nigdy! (1946)^[39]
• W sprawie polskiej emigracji: memoriał (1946)^[40]
• Stanisław Mikołajczyk. Słowo i czyn (1948)^[41]
• Sto dni Mussoliniego (1952), wyd. 1956 w języku angielskim jako Mussolini: twilight and fall^[42].

Adaptacje filmowe powieści

• Rena, film dramatyczny z 1938 r. na podstawie powieści Prokurator Garda (część wątków kryminalnych zmieniona)