Matrix

Matrix – australijsko-amerykański film akcji science fiction, pierwszy z serii filmowej o tej samej nazwie, napisany i wyreżyserowany przez rodzeństwo Wachowskich (ówcześnie bracia Wachowscy). Kontynuacjami filmu są obrazy Matrix Reaktywacja (2003) i Matrix Rewolucje (2003) oraz Matrix Zmartwychwstania (2021).

Ten artykuł dotyczy filmu. Zobacz też: matrix (ujednoznacznienie).

Matrix

The Matrix

Logo filmu
Gatunek	akcja, fantastyka naukowa, dreszczowiec
Data premiery	31 marca 1999 (USA) 13 sierpnia 1999 (Polska)
Kraj produkcji	Stany Zjednoczone Australia
Język	angielski
Czas trwania	136 minut
Reżyseria	rodzeństwo Wachowskich
Scenariusz	rodzeństwo Wachowskich
Główne role	Keanu Reeves Laurence Fishburne Carrie-Anne Moss Hugo Weaving
Muzyka	Jack Dangers Rob Dougan Don Davis
Zdjęcia	Bill Pope
Scenografia	Hugh Bateup Michelle McGahey Lisa Brennan Tim Ferrier Marta McElroy Owen Paterson
Kostiumy	Kym Barrett
Montaż	Zach Staenberg
Produkcja	Joel Silver rodzeństwo Wachowskich
Wytwórnia	Warner Bros. Pictures Village Roadshow Pictures Groucho II Film Partnership Silver Pictures
Dystrybucja	Warner Bros. Pictures Village Roadshow Pictures
Budżet	63 000 000 USD[1]
Przychody brutto	465 343 787 USD
Kontynuacja	Matrix: Reaktywacja (2003)
Strona internetowa

Jednym z charakterystycznych elementów filmu jest reprezentacja kodu Matrixa

Wiadomość na komputerze.

Fabuła

Thomas A. Anderson (Keanu Reeves) wiedzie podwójne życie: pracuje jako programista w firmie MetaCortex, natomiast prywatnie jest hakerem o pseudonimie „Neo”. Seria niewytłumaczalnych i zaskakujących zjawisk prowadzi go do kontaktu z grupą, na czele której stoi tajemniczy Morfeusz (Laurence Fishburne), uznawany przez władze za przestępcę i terrorystę. Wyjaśnia on Neo, czym jest Matrix, po czym oferuje pokazanie prawdziwego, niezakłamanego świata. Tam Neo na własne oczy przekonuje się, że żyje w postapokaliptycznym świecie. Ludzie wymyślili sztuczną inteligencję (SI), jednakże maszyny wyrwały się spod ich kontroli i zwróciły się przeciwko twórcom. Aby odciąć je od energii słonecznej, ludzie spowili niebo czarnym smogiem. Decyzja ta okazała się fatalna w skutkach – maszyny jako źródło energii wybrały ludzi, więżąc ich w programie zwanym Matriksem, symulującym świat z roku 1999. Istnieje jednak grupa ludzi niepodłączonych. Wśród nich jest między innymi załoga statku Nabuchodonozor, której kapitanem jest Morfeusz.

Morfeusz uwalnia Neo z Matriksa, wierząc, że jest on Wybrańcem, przepowiedzianym przez Wyrocznię wybawicielem i człowiekiem, który zakończy wojnę i przyniesie pokój. Sam Neo jest raczej sceptyczny wobec swoich umiejętności – pod okiem Morfeusza stopniowo uczy się jednak naginać i łamać reguły systemu komputerowego.

Dla maszyn ludzie wyzwoleni, nieprzynoszący energii, a jedynie uwalniający innych, są szkodnikami. Istnieje specjalna grupa programów, zwanych agentami. Na ich czele stoi agent Smith. Są oni strażnikami Matriksa, ścigają i zabijają osoby, których wirtualne ego wysyłane jest za pomocą pirackiego sygnału. Agenci odznaczają się nadnaturalną siłą i szybkością, są zdolni do unikania pocisków i przejmowania ciała dowolnego człowieka żyjącego w Matriksie. Są nieśmiertelni, lecz zasady ich bytu i zachowań zostały ograniczone regułami programu komputerowego. Wybraniec mógłby je jednak złamać i pokonać agentów.

Neo spotyka się z Wyrocznią, która wskazuje mu jego ścieżkę. Będzie on musiał podjąć decyzję – wybór pomiędzy zachowaniem swojego życia a uratowaniem Morfeusza. Wyrocznia sugeruje, że Neo wybrańcem nie jest, przynajmniej jeszcze nie. Wkrótce potem Cypher, jeden z członków załogi Nabuchodonozor, preferujący ignorancję zamiast prawdy, zdradza Morfeusza, którego pojmują agenci. Chcą wydobyć z niego kod dostępu do Syjonu – jedynego miasta ludzi, do którego maszyny nie mają dostępu. Neo dokonuje wyboru przepowiedzianego przez wyrocznię – wyrusza wraz z Trinity na ratunek Morfeuszowi. Udaje się go uwolnić i bezpiecznie doprowadzić do wyjścia z Matriksa. Na przeszkodzie po raz kolejny staje jednak agent Smith – po ucieczce Trinity przestrzeliwuje kabel, pozwalający na bezpieczne przejście do prawdziwego świata. Neo podejmuje walkę z agentem, który ginie w obecnym ciele pod kołami pociągu. Wkrótce pojawia się w nowym wcieleniu, zmuszając Neo do ucieczki.

W tym samym czasie w prawdziwym świecie maszyny przeprowadzają atak na statek Morfeusza. Nie może on odpalić ładunków niszczących układy elektroniczne w sytuacji, gdy Neo jest podłączony do Matriksa. Sytuację komplikuje fakt, że niedoszły Wybraniec zostaje postrzelony i zabity przez agenta. Trinity nie może pogodzić się ze śmiercią ukochanego – jej pocałunek w prawdziwym świecie przywraca go do życia w Matriksie. Zmartwychwstały Neo doznaje olśnienia, staje się wybrańcem. Zatrzymuje lecące w jego stronę kule, a następnie niszczy agenta Smitha. Po powrocie Neo do prawdziwego świata Morfeusz odpala ładunki elektromagnetyczne niszczące maszyny oraz elektroniczne układy Nabuchodonozora.

Wkrótce potem Neo powraca do Matriksa – grozi maszynom, że zrobi wszystko, by otworzyć ludziom oczy i wyzwolić spod panowania robotów.

Obsada

• Keanu Reeves – Thomas Anderson / Neo
• Laurence Fishburne – Morfeusz
• Carrie-Anne Moss – Trinity
• Hugo Weaving – agent Smith
• Julian Arahanga – Apoc
• Marcus Chong – Tank
• Belinda Mcclory – Switch
• Matt Doran – Mouse
• Gloria Foster – Wyrocznia
• Joe Pantoliano – Cypher
• Anthony Ray Parker – Dozer
• Robert Taylor II – agent Jones
• Paul Goddard – agent Brown

Produkcja

Matrix został wyprodukowany przez studia Warner Bros. i Village Roadshow Pictures, zdjęcia kręcono na terenie Sydney.

Ścieżka dźwiękowa

Poniżej przedstawiona jest lista utworów, które znalazły się na oficjalnej ścieżce dźwiękowej filmu^[2]:

1. Marilyn Manson – „Rock Is Dead”
2. Propellerheads – „Spybreak! (Short One)”
3. Ministry – „Bad Blood"
4. Rob Dougan – „Clubbed to Death [Kurayamino Mix]”
5. Meat Beat Manifesto – „Prime Audio Soup"
6. Lunatic Calm – „Leave You Far Behind"
7. The Prodigy – „Mindfields"
8. Rob Zombie – „Dragula [Hot Rod Herman Remix]”
9. Deftones – „My Own Summer (Shove It)”
10. Hive – „Ultrasonic Sound"
11. Monster Magnet – „Look to Your Orb for the Warning"
12. Rammstein – „Du Hast"
13. Rage Against the Machine – „Wake Up"

Inspiracje autorów

Twórcy przyznali, że Matrix czerpał inspiracje z filmu animowanego Ghost in the Shell z 1995 roku. Widoczne są również wpływy dzieł Philipa K. Dicka oraz Williama Gibsona, który użył określenia „matrix” w stosunku do wirtualnej rzeczywistości. Niektórzy dopatrywali się inspiracji w Robot oraz Anioł przemocy i inne opowiadania autorstwa Adama Wiśniewskiego-Snerga, lecz rodzeństwo Wachowskich nie potwierdziło tego^[3].

Treść filmu zawiera ukryte przesłania i aluzje, ukazujące topos życia-snu. Jednocześnie twórcy dzieła czerpią z różnych tradycji duchowych^[4].

Filmowy obraz zawiera wiele odniesień filozoficznych i religijnych, m.in. słynną, platońską przypowieść o jaskini, która jest zawarta w jego dialogu pt. Państwo. Łączy w sobie elementy stylu japońskiej animacji, komiksu oraz elementy cyberpunkowe.

Odbiór

Box office

Przy budżecie 63 milionów dolarów Matrix zarobił blisko 464 miliony dolarów z czego ponad 171 milionów dolarów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie^[1].

Krytyka w mediach

W serwisie Rotten Tomatoes 88% ze 154 recenzji jest pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich postawie wyniosła 7,79/10^[5]. Na portalu Metacritic średnia ocen z 35 recenzji wyniosła 73 punkty na 100^[6].

Nagrody i wyróżnienia

BAFTA

• 2000: nagroda za najlepszy dźwięk
• 2000: nagroda za najlepsze osiągnięcia w efektach specjalnych
• 2000: nominacja do nagrody za najlepsze zdjęcia
• 2000: nominacja do nagrody za najlepszą scenografię

Grammy

• 2000: nominacja do nagrody za najlepszą muzykę

Empire Awards

• 2000: nagroda za najlepszy film
• 2000: nagroda za najlepszy debiut Carrie-Anne Moss

MTV Movie Awards

• 2000: nagroda za najlepszy film
• 2000: nagroda za najlepszą rolę męską dla Keanu Reevesa
• 2000: nagroda za najlepszą walkę
• 2000: nominacja do nagrody za najlepszą scenę akcji
• 2000: nominacja do nagrody dla najlepszego duetu aktorskiego
• 2000: nominacja do nagrody za najlepszą drugoplanową rolę żeńską dla Carrie-Anne Moss

Oscar

• 2000: nagroda za najlepszy montaż
• 2000: nagroda za najlepszy dźwięk
• 2000: nagroda za najlepszy montaż dźwięku
• 2000: nagroda za najlepsze efekty specjalne

Saturn

• 2000: nagroda dla najlepszego reżysera
• 2000: nagroda za najlepszy film science fiction
• 2000: nominacja do nagrody za najlepsze efekty specjalne
• 2000: nominacja do nagrody za najlepszy scenariusz
• 2000: nominacja do nagrody za najlepsze kostiumy
• 2000: nominacja Keanu Reevesa do nagrody dla najlepszego aktora
• 2000: nominacja Carrie-Anne Moss do nagrody dla najlepszej aktorki
• 2000: nominacja Laurence Fishburne’a do nagrody dla najlepszego aktora drugoplanowego

Złoty Ekran

• 1999: nagroda główna