Mela Muter

Mela Muter, właśc. Maria Melania Mutermilch z d. Klingsland (ur. 26 kwietnia 1876 w Warszawie, zm. 16 maja 1967 w Paryżu) – polska malarka żydowskiego pochodzenia, przedstawicielka modernizmu, zaliczana do École de Paris, członkini Société Nationale des Beaux-Arts (1912)^[1].

Mela Muter

Portret Meli Muter, mal. Bolesław Nawrocki (1903)
Imię i nazwisko	Maria Melania Mutermilch
Data i miejsce urodzenia	26 kwietnia 1876 Warszawa
Data i miejsce śmierci	16 maja 1967 Paryż
Narodowość	żydowska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	modernizm

Grób Meli Muter w Paryżu

Twórczość Meli Muter świadczy o jej wyjątkowej osobowości, o wewnętrznej sile i niezależności. Urodzona w zaborze rosyjskim, w 1901 roku zdecydowała się na wyjazd do Paryża, gdzie osiadła na stale. W Paryżu była aktywna zarówno w polskim, jak i międzynarodowym środowisku artystycznym. Dużo podróżowała, zarówno po Francji, m.in. do Bretanii, w Pireneje i do Prowansji, jak i w Europie, gdzie odwiedziła Hiszpanię (m.in. Katalonię i Kraj Basków), Włochy, Niemcy^[2][3].

Życiorys

Była drugim z pięciorga dzieci Fabiana Klingslanda, zamożnego żydowskiego kupca i Zuzanny z Feigenblattów. Przyszła na świat w Warszawie 26 kwietnia 1876. Miała starszego brata Juliana, który zginął tragicznie w wieku szesnastu lat i młodsze rodzeństwo: Gustawę, Cecylię i Zygmunta, późniejszego cenionego krytyka sztuki, publicystę i dyplomatę, zmarłego w 1951 w USA.

Warszawski dom Klingslandów słynął z otwartości. Ojciec artystki często wspierał materialnie, a także gościł u siebie młodych polskich literatów: Władysława Reymonta, Jana Kasprowicza, Leopolda Staffa. Klingslandowie pomagali też ubogim sąsiadom. Będąc wyznania mojżeszowego, wychowywali dzieci w otwartości na polską kulturę i tradycję. Rozwijali ich talenty. W 1892 Mela zdała w Warszawie maturę, następnie do 1899 pobierała prywatne lekcje rysunku oraz gry na fortepianie u prof. J. Kleczyńskiego. Uczęszczała także przez kilka miesięcy do Szkoły Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie Miłosza Kotarbińskiego^[4][5].

17 maja 1899 w synagodze na Tłomackiem zawarła ślub z Michałem Mutermilchem, pisarzem, krytykiem sztuki, działaczem lewicy. Był synem Szymona Mutermilcha i Rozalii z Halpernów, poprzez babkę ze strony ojca spokrewniony z rodziną Kramsztyków, z której pochodził Roman Kramsztyk, malarz, przyjaciel Mutermilchów. W 1900 urodziło się ich jedyne dziecko, syn Andrzej. Rodzina wyjechała do Paryża w 1901. Mela dzieliła czas między twórczość a rodzinę. Michał publikował książki, artykuły, teksty do katalogów wystaw, zajmował się tłumaczeniami^[4].

Uzyskała rozwód religijny z Michałem Mutermilchem w 1919^[2]. W 1917 poznała młodego francuskiego intelektualistę Raymonda Lefebvre’a, który wprowadził ją w środowisko francuskiej lewicy^[6]. Przyjaźniła się m.in. z Paulem Vaillant-Couturierem, Romainem Rollandem, Henri Barbussem. W 1920 Lefebvre zginął w katastrofie morskiej na morzu Barentsa w drodze powrotnej z Moskwy, gdzie wziął udział w II Kongresie Międzynarodówki Komunistycznej^[6]. W 1924 straciła syna^[2][3].

W 1923 przyjęła wiarę katolicką. W 1927 otrzymała francuskie obywatelstwo. W 1940 w obawie przed represjami z strony niemieckich okupantów wobec osób żydowskiego pochodzenia wyjechała z Paryża na południe Francji. Wojnę przetrwała w Awinionie i w okolicach tego miasta, gdzie udzielała lekcji malarstwa i historii sztuki. Członkowie jej najbliższej rodziny, z wyjątkiem brata Zygmunta, zmarli jeszcze przed wybuchem drugiej wojny albo zginęli w jej trakcie^[5].

Po wojnie wróciła do Paryża. Władze Awinionu udostępniły jej mały lokal na pracownię, dzięki temu letnie miesiące spędzała na południu Francji. W 1958 odnalazł ją w Paryżu, żyjącą w ciężkich warunkach i schorowaną, Bolesław Nawrocki junior, syn malarza Bolesława Nawrockiego, którego Muter poznała w Paryżu na początku XX wieku. Bolesław Nawrocki junior i jego żona Lina pomagali Muter przez kilka ostatnich lat jej życia. Najprawdopodobniej portret Nawrockiego juniora jest ostatnim skończonym dziełem Muter^[4][2].

Zmarła w Paryżu 16 maja 1967 i została pochowana na Cmentarzu Bagneux^[7].

Twórczość

W początkowym okresie twórczości fascynował ją symbolizm i stylistyka Szkoły Pont-Aven, m.in. Gauguina i Ślewińskiego. Inspirowała ją też malarstwo Jamesa McNeilla Whistlera. Chętnie posługiwała się szeroką płaską plamą, której kształt podkreślała ciemnym konturem. Później jej stylistyka zbliżyła się do sztuki Vincenta Van Gogha, Paula Cézanne’a, a także – w malarstwie portretowym – Edouarda Vuillarda. Bacznie obserwowała ewolucję paryskiej sceny artystycznej, eksperymentowała z kubizmem i fowizmem. Z czasem zmierzała w kierunku ekspresjonizmu, komponując obrazy o chropowatej, bogatej fakturze i żywych kolorach, często o charakterze monumentalnym, malowanych we własnym, indywidualnym, wyraźnie rozpoznawalnym stylu. Obok portretόw i pejzaży malowała też kompozycje figuralne i martwe natury. Była autorką prac olejnych, akwarel, rysunków i grafik. Prowadziła także działalność pedagogiczną w zakresie malarstwa i rysunku. Wykonywała również ilustracje prasowe.

Najważniejsze wystawy

Debiutowała w 1902 na paryskim Salonie Towarzystwa Narodowego Sztuk Pięknych (Salon de la Société nationale), gdzie wystawiała również w późniejszych latach.

Do wybuchu drugiej wojny światowej wielokrotnie pokazywała obrazy na cyklicznych wystawach paryskich: Salon d'Automne (Salon Jesienny), Salon des Indépendants (Salon Niezależnych), Salon des Tuileries^[8].

• 1902 – Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych
• 1911 – Barcelona, Galeria de Arte Contemporanea (Galeria Sztuki Współczesnej), kierowana przez Josepa Dalmau
• 1913 – Girona, Galeria Athenea
• 1918 – Paryż, Galerie Chéron
• 1923 – Warszawa, Zachęta
• 1924 i 1927 – Paryż, Galerie Billiet
• 1925 – Paryż, Galerie Au Sacre du Printemps
• 1926 i 1928 – Paryż, Galerie Druet
• 1933 – Wenecja, XVIII Biennale, Pawilon Sztuki Polskiej
• 1937 – Paryż, Wystawa Powszechna
• 1948 – Awinion, Galerie Noceda i Paryż, Galerie des Beaux-Arts
• 1952 – Lyon, Galerie Bellecour
• 1953 – Paryż, Cercle Volney
• 1955 – Marsylia, Galerie Carle Vernet
• 1965 – Kolonia, Galerie Gmurzyńska
• 1966 – Paryż, Galerie Jean-Claude Bellier
• 1966 – Oslo, Kunstnerforbundet
• 1966 – San Francisco, The Maxwell Galleries
• 1967 – Nowy Jork, Hammer Galleries

Wystawy pośmiertne

• 1968 – Awinion, Musée Calvet
• 1977 – Genewa, Musée du Petit Palais
• 1993 – Pont-Aven, Muzeum Pont-Aven
• 1994–1995 – Warszawa, Muzeum Narodowe, Kolekcja Bolesława i Liny Nawrockich
• 2002 – Radziejowice, Pałac w Radziejowicach
• 2010 – Toruń, Muzeum Uniwersyteckie
• 2017 – Warszawa, Cosmopolitan
• 2018–2019 Girona, Muzeum Sztuki

W kolekcjach muzealnych i prywatnych

W Polsce

• Muzeum Narodowe w Warszawie (Le Pont Neuf zimą, ok. 1918; Widok portu w Collioure/Portret Jeana Daniela Maublanca; Pejzaż miejski, ok. 1920; Stary sprzedawca zabawek, ok. 1905; Panorama miasta, akwarela, lata 20. XX wieku; Rybaczki, akwarela, lata 20. XX wieku)
• Muzeum Narodowe w Lublinie (Snopki siana, ok. 1938; Rodan, ok. 1945)
• Muzeum Śląskie (Portret mężczyzny)
• Muzeum Narodowe w Gdańsku
• Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy

W muzeach francuskich, ok. 30 obrazów

• Musée national d’art modern – Centre Pompidou (7 prac: Fillette bretonne, ok. 1909–1910; Les deux soeurs, ok. 1911; Cuisinière épluchant des légumes, 1920; Portrait de Maurice Parijanine, ok. 1920–1921; Les Poissons, ok. 1920; Le buveur, 1924; Le Sculpteur François Pompon, 1924)^[9].
• Centre national des arts plastiques (6 prac: Portrait de Monsieur Rozycki, soldat polonais; Famille; Paysage méditerranéen; Les fatigués, ok. 1910; Portrait du compositeur Albert Roussel, ok. 1928; L'aveugle de Gérone, 1958)^[10].
• Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris (4 prace: Les Soudanais, ok. 1919; Portrait du Professeur Bohn, ok. 1936; Paysage, ok. 1937; Fruits d’été, ok. 1938)^[11].
• Fonds d’art contemporain – Paris Collections (2 prace)^[12].
• Musée d’arts de Nantes (2 prace, w tym Portrait de Luc Benoist, ok. 1967)^[13].
• Musée des beaux-arts, Bordeaux^[14].

W muzeach i galeriach innych krajów

• Hiszpania (w tym w Girona Art Museum: La Santa Família,1909)
• Ukraina
• Izrael

Kolekcje prywatne na kontynencie europejskim i amerykańskim

• duże zbiory w kolekcji Villa la Fleur w Konstancinie-Jeziornie
• kilkaset obrazów i rysunków w kolekcji Nawrockich w depozycie Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu (nie jest udostępniona zwiedzającym)^[15].

Archiwum Meli Muter znajduje się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu.

Mela Muter Research Center

W listopadzie 2022 zostało powołane do życia Mela Muter Research Center^[16], którego celem jest prowadzenie badań i popularyzacja wiedzy o życiu i twórczości artystki.

Upamiętnienia

W Gironie (Hiszpania) znajduje się plac jej imienia^[17].