Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11 – jedenasta wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych sporządzona przez Światową Organizację Zdrowia WHO.

Tworzenie ICD-11 rozpoczęło się w 2007 roku^[1] i objęło ponad dekadę pracy, w którą zaangażowanych było ponad 300 specjalistów z 55 krajów, podzielonych na 30 grup roboczych^[2][3][4]; ponadto wpłynęło około 10 000 propozycji od ludzi z całego świata^[5]. Wersja ICD-11 została pierwotnie opublikowana na stronach WHO 18 czerwca 2018 roku^[6], a następnie oficjalnie zatwierdzona 25 maja 2019 roku przez wszystkich członków WHO podczas 72. Światowego Zgromadzenia Zdrowia^[7]. ICD-11 jest rozpowszechniana na licencji Creative Commons BY-ND^[8] i jest dostępna na stronie WHO w języku francuskim, arabskim, chińskim, angielskim i hiszpańskim^[9].

Oficjalnie zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2022^[10]. 11 lutego Światowa Organizacja Zdrowia oświadczyła, że 35 krajów korzysta z ICD-11^[9]. Prace nad polską wersją miały się zakończyć w 2023 roku^[11][12][13] i 23 listopada 2023 opublikowana została wersja „przedostateczna” na licencji CC BY-ND 4.0^[14]. Całkowite przejście na ICD-11 planowane jest do końca 2026 roku^[15].

Struktura

ICD-11 rozdziały

Numer	Kody	Nazwa rozdziału
1	1A00–1H0Z	Wybrane choroby zakaźne lub pasożytnicze
2	2A00–2F9Z	Nowotwory
3	3A00–3C0Z	Choroby krwi i narządów krwiotwórczych
4	4A00–4B4Z	Choroby układu odpornościowego
5	5A00–5D46	Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemian metabolicznych
6	6A00–6E8Z	Zaburzenia psychiczne, behawioralne lub neurorozwojowe
7	7A00–7B2Z	Zaburzenia snu i czuwania
8	8A00–8E7Z	Choroby układu nerwowego
9	9A00–9E1Z	Choroby układu wzrokowego
10	AA00–AC0Z	Choroby ucha i wyrostka sutkowego
11	BA00–BE2Z	Choroby układu krążenia
12	CA00–CB7Z	Choroby układu oddechowego
13	DA00–DE2Z	Choroby układu pokarmowego
14	EA00–EM0Z	Choroby skóry
15	FA00–FC0Z	Choroby układu mięśniowo-szkieletowego lub tkanki łącznej
16	GA00–GC8Z	Choroby układu moczowo-płciowego
17	HA00–HA8Z	Stany związane ze zdrowiem seksualnym
18	JA00–JB6Z	Ciąża, poród, połóg
19	KA00–KD5Z	Wybrane stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym
20	LA00–LD9Z	Wady rozwojowe
21	MA00–MH2Y	Objawy podmiotowe, przedmiotowe i wyniki badań dodatkowych, niesklasyfikowane gdzie indziej
22	NA00–NF2Z	Urazy, zatrucia i określone skutki działania czynników zewnętrznych
23	PA00–PL2Z	Zewnętrzne przyczyny śmiertelności i zachorowalności
24	QA00–QF4Z	Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt z systemem opieki zdrowotnej
25	RA00–RA26	Kody przeznaczone do celów specjalnych
26	SA00–SJ3Z	Rozdział dodatkowy: Zaburzenia w ujęciu medycyny tradycyjnej
27	VA00–VC50	Sekcja uzupełniająca ocenę funkcjonowania
28	XA0060–XY9U	Kody rozszerzone

Zmiany

Główna różnica pomiędzy ICD-10 a ICD-11 to formuła kodowania poszczególnych jednostek chorobowych. ICD-11 zmienia 3-znakowe kody kategorii na cztery ze znakiem alfabetu na drugiej pozycji i cyfrą zawsze na trzeciej pozycji. Pierwszy znak dowolnego kodu będzie odpowiadał numerowi rozdziału. W rozdziałach 1-9 pierwszy znak kodu będzie opisywać numer rozdziału, w rozdziałach 10-27 pierwszy znak to litera. Wszystkie kody w jednym rozdziale będą zawsze zaczynać się tym samym znakiem^[16].

W nowym systemie klasyfikacji pojawił się szereg nowych pozycji. ICD-10 zawierał 14 400 pozycji. W ICD-11 jest 55 000 chorób. Klasyfikacja chorób będzie też obejmować okoliczności wpływające na zdrowie (np. niezadowolenie z sytuacji w szkole i niski poziom higieny osobistej)^[17].

Zaburzenia psychiczne

Następujące zaburzenia psychiczne zostały dodane do ICD-11: zespół unikania i ograniczania przyjmowania pokarmu(inne języki) (6B83), dysforia integralności ciała(inne języki) (6C21), katatonia (486722075), złożony zespół stresu pourazowego(inne języki) (6B41), zaburzenie związane z graniem(inne języki) (6C51), węchowy zespół odnoszący (6B22) i zespół przewlekłej żałoby(inne języki) (6B42)^[18][a].

Ponadto do ICD-11 dodano również następujące zaburzenia psychiczne, które były już uwzględnione w amerykańskiej adaptacji ICD-10-CM: zaburzenie z napadami objadania się (ICD-11: 6B82; ICD-10-CM: F50.81), zaburzenie afektywne dwubiegunowe typu II (ICD-11: 6A61; ICD-10-CM: F31.81), cielesne zaburzenie dysmorficzne (ICD-11: 6B21; ICD-10-CM: F45.22), dermatillomania(inne języki) (ICD-11: 6B25.1; ICD-10-CM: F42.4), froteryzm (ICD-11: 6D34; ICD-10-CM: F65.81), syllogomania (ICD-11: 6B24; ICD-10-CM: F42.3) i zaburzenie eksplozywne przerywane (ICD-11: 6C73; ICD-10-CM: F63.81)^[18].

Wśród innych wartych uwagi zmian można wymienić:

• Specyficzne zaburzenia osobowości zostały połączane w jedną diagnozę zaburzenia osobowości (6D10), które można zakodować jako łagodne (6D10.0), umiarkowane (6D10.1) lub ciężkie (6D10.2). Może być dodatkowo opisane przy użyciu pięciu charakterystyk: negatywna emocjonalność(inne języki) (6D11.0); dystans (odłączenie) (6D11.1), dyssocjalność (6D11.2), odhamowanie (6D11.3) i anankastyczność (6D11.4). Wymieniony bezpośrednio pod nimi wzór borderline (6D11.5) jest kategorią podobną do zaburzenia osobowości typu borderline^[19].
• Wszystkie podtypy schizofrenii (np. paranoidalna, hebefreniczna, katatoniczna) zostały usunięte. Zamiast tego zastosowano model wymiarowy z kategorią „objawy pierwotnych zaburzeń psychotycznych” (6A25), który umożliwia kodowanie objawów pozytywnych (6A25.0), objawów negatywnych (6A25.1), objawów depresyjnych (6A25.2), objawów maniakalnych (6A25.3), objawów psychomotorycznych (6A25.4) i objawów poznawczych (6A25.5)^[20].
• Uporczywe zaburzenia nastroju (F34), na które składa się cyklotymia (F34.0) i dystymia (F34.1), zostały usunięte. Zaburzenie cyklotymiczne zostało włączone do kategorii zaburzenia dwubiegunowe lub pokrewne (6A62), natomiast zaburzenie dystymiczne zostało włączone do kategorii zaburzenia depresyjnych (6A72).
• Wszystkie całościowe zaburzenia rozwoju (F84) zostały połączone w jedną kategorię, zaburzenia ze spektrum autyzmu (6A02)^[21], z wyjątkiem zespołu Retta, który został przeniesiony do rozdziału dotyczącego anomalii rozwojowych (LD90.4)^[22]. Zrezygnowano z podziału na autyzm dziecięcy, autyzm atypowy, zespół Aspergera i in., zamiast tego wprowadzając rozróżnienie na podstawie możliwych zaburzeń rozwoju intelektualnego i upośledzeń języka funkcjonalnego^[23].
• Zaburzenia hiperkinetyczne (F90) zmieniono na zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (6A05) i wprowadzono podział na podtypy: dominująco nieuważny (6A05.0), dominująco nadpobudliwy-impulsywny (6A05.1) i mieszany (6A05.2).
• Ostra reakcja na stres (F43.0) została przeniesiona z rozdziału dotyczącego zaburzeń psychicznych i umieszczona w rozdziale „Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt z systemem opieki zdrowotnej” (QE84). Tym samym w ICD-11 ostra reakcja na stres nie jest już uważana za zaburzenie psychiczne^[24].

ICD-11 CDDR

Po intensywnym, wieloletnim procesie rewizji, w którym uczestniczyło prawie 15 000 klinicystów ze 155 krajów^[18], WHO opracowała ICD-11 CDDG (ang. Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines)^[25][26][27], później przemianowaną na ICD-11 CDDR (ang. Clinical Descriptions and Diagnostic Requirements)^[28]. CDDR to kompleksowy podręcznik diagnostyczny do identyfikacji i oceny zaburzeń psychicznych przy użyciu ujednoliconej terminologii, podobny do DSM-5^[29][30]. ICD-11 CDDR została opracowana w podobnym czasie, co DSM-5, a grupy robocze obu projektów systematycznie spotykały się w celu omówienia poczynionych postępów. CDDR i DSM-5 są do siebie podobne, ale nie identyczne^[31]. ICD-11 CDDR jest następcą ICD-10 CDDG, który po raz pierwszy został wydany w 1992 roku^[32]. CDDR jest zintegrowany z ICD-11. W dniu 8 marca 2024 r.CDDR został również wydany w formie książkowej^[33]. Publikację można pobrać bezpłatnie ze strony internetowej WHO^[34].

Zdrowie seksualne

„Stany związane ze zdrowiem seksualnym” stanowią nowy rozdział w ICD-11. Światowa Organizacja Zdrowia zdecydowała się umieścić zaburzenia seksualne w osobnym rozdziale z uwagi na to, że uznała dualizm psychofizyczny za przestarzały^[35]. Wiele kategorii zawartych w ICD-10, w tym zaburzenia seksualne, opierało się na kartezjańskim podziale na stany "organiczne" (fizyczne) i "nieorganiczne" (psychiczne). W związku z tym dysfunkcje seksualne, które uznano za nieorganiczne, znalazły się w rozdziale dotyczącym zaburzeń psychicznych, natomiast te, które uznano za organiczne, w większości zostały wymienione w rozdziale dotyczącym chorób układu moczowo-płciowego. Natomiast zgodnie z ICD-11 mózg i ciało są postrzegane jako integralna całość, a dysfunkcje seksualne są uważane za efekt interakcji pomiędzy czynnikami fizycznymi i psychologicznymi. Tym samym zniesiono podział na zaburzenia organiczne i nieorganiczne^[36].

Dysfunkcje seksualne

W ICD-10 wyróżniono trzy główne kategorie dotyczące dysfunkcji seksualnych: Brak lub utrata potrzeb seksualnych (F52.0), Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej (F52.1) oraz Brak reakcji genitalnej (F52.2). W ICD-11 zastąpiono je dwiema głównymi kategoriami: Zespół obniżonego popędu seksualnego (HA00) i Zaburzenia podniecenia seksualnego (HA01). Ta ostatnia ma dwie podkategorie: Zaburzenia podniecenia seksualnego u kobiet(inne języki) (HA01.0) i Zaburzenia erekcji u mężczyzn (HA01.1). Różnica między Zespołem obniżonego popędu seksualnego a Zaburzeniami podniecenia seksualnego polega na tym, że w tych pierwszych występuje zmniejszone lub nieobecne pragnienie aktywności seksualnej. W tych drugich występuje niewystarczająca fizyczna i emocjonalna reakcja na aktywność seksualną, mimo że nadal istnieje chęć zaangażowania się w satysfakcjonujący seks. WHO uznała, że istnieje podobieństwo między pożądaniem a podnieceniem, ale nie są one tym samym. Postępowanie terapeutyczne powinno być ukierunkowane na ich odrębne cechy^[36].

Zaburzenia parafilne

Zaburzenia parafilne, nazywane w ICD-10 zaburzeniami preferencji seksualnych, pozostały w rozdziale o zaburzeniach psychicznych. Usunięto fetyszyzm (F65.0) i transwestytyzm fetyszystyczny (F65.1) występujące w ICD-10. Ze względu na to, że nie powodują cierpienia ani krzywdy, zdecydowano, że nie powinny być dłużej uznawane za zaburzenia psychiczne^[36][37]. Zamiast pedofilii w ICD-11 pojawiło się zaburzenie pedofilne (6D32). Można je zdiagnozować tylko wtedy, gdy dana osoba jest bardzo zaniepokojona swoimi preferencjami lub skłania się do działania^[38]. Sadomasochizm zastąpiono kategorią sadyzmu seksualnego z użyciem przymusu (6D33)^[39]. Dodano zaburzenie froterystyczne (6D34) jako osobną kategorię^[36]. Wcześniej znajdowało się w ICD-10 pod nazwą froteryzm, w kategorii „inne zaburzenia preferencji seksualnych” (F65.8)^[40].

Niezgodność płciowa

Transseksualizm i zaburzenia tożsamości płciowej zostały określone mianem niezgodności płciowej^[41][42] nie są już powiązane z zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania. Zostały one wymienione w nowej sekcji dotyczącej zdrowia seksualnego. Nowa nazwa to niedopasowanie płci, która może lepiej odzwierciedlać obecne rozumienie tego stanu. U osób w wieku dojrzewania i dorosłych niezgodność płciowa oznaczona jest kodem HA60^[43], u dzieci - HA61^[44].

Zaburzenia rozwoju płci

Zaburzenia rozwoju płci (LD2A) zastąpiły wcześniejszą kategorię „płeć niezdeterminowana i obojnactwo rzekome” (Q56). W nowej kategorii znalazło się między innymi zaburzenie jajnikowo-jądrowe rozwoju płci(inne języki) (LD2A.0), które dawniej nazywano obojnactwem prawdziwym(inne języki) (Q56.0). Całkowicie zrezygnowano z posługiwania się określeniem obojnactwo rzekome.

Nowa nazwa została przez aktywistów na rzecz praw osób interpłciowych uznana za „niepotrzebnie patologizującą”^[45]. Ponad 50 organizacji podpisało się pod listem otwartym do WHO z sugestiami zmian^[46][47], nie zostały one jednak uwzględnione.

Odporność na antybiotyki

Grupa kodów związanych z opornością na antybiotyki została znacznie rozszerzona w klasyfikacji ICD-11 w porównaniu z ICD-10. Ponadto kody ICD-11 są bardziej zgodne z globalnym systemem nadzoru nad opornością na antybiotyki (ang. Global Antimicrobial Resistance Surveillance System, GLASS) Światowej Organizacji Zdrowia^[48]. Projekt ten, zainicjowany w październiku 2015 r., ma na celu śledzenie rosnącej na całym świecie oporności szkodliwych mikroorganizmów (wirusów, bakterii, grzybów i pierwotniaków) na leki^[49].

Medycyna tradycyjna

„Rozdział dodatkowy: Zaburzenia w ujęciu medycyny tradycyjnej” to nowy rozdział w klasyfikacji ICD-11, zawierający pojęcia z zakresu medycyny tradycyjnej (ang. Traditional Medicine – TM). Początkowo składał się z jednego modułu, TM1. Moduł ten zawiera koncepcje wywodzące się z tradycyjnej medycyny chińskiej, które mają również długą historię rozwoju i stosowania w Japonii (Kampo(inne języki)), Korei (tradycyjna medycyna koreańska(inne języki)) i Wietnamie (tradycyjna medycyna wietnamska(inne języki)). W lutym 2025 r. dodano drugi moduł, TM2. Zawiera on zagadnienia związane z ajurwedą, siddhą(inne języki) i unani(inne języki)^[50][51]. Planowany jest trzeci moduł poświęcony homeopatii, a także czwarty moduł poświęcony innym systemom medycyny tradycyjnej^[52]. Według stanu na kwiecień 2025 r. TM3 i TM4 nie zostały jeszcze wydane.

Procedury medyczne określane jako „tradycyjne” są stosowane na całym świecie. Badanie przeprowadzone przez WHO w 2008 roku wykazało, że w niektórych krajach azjatyckich i afrykańskich aż 80% ludności korzysta z medycyny tradycyjnej jako podstawowej formy opieki zdrowotnej. W wielu krajach rozwiniętych od 70% do 80% ludności korzystało w pewnym momencie z jakiejś formy medycyny alternatywnej, takiej jak akupunktura^[53]. Mimo że wiele krajów sporządziło własne krajowe klasyfikacje medycyny tradycyjnej, to wciąż brakowało międzynarodowego, znormalizowanego systemu. To utrudniało gromadzenie danych, przez co WHO miała trudności z kompleksowym monitorowaniem stosowania, bezpieczeństwa, skuteczności i kosztów praktyk medycyny tradycyjnej^[54][55].

Początki idei zintegrowania medycyny tradycyjnej z systemami opieki zdrowotnej sięgają lat 70. XX wieku^[56]. W dniu 19 maja 1977 r. WHO przyjęła rezolucję zatwierdzającą rozpoczęcie szkoleń i badań nad medycyną tradycyjną, co jest uważane za oficjalny początek aprobaty dla medycyny tradycyjnej przez WHO^[57]. W deklaracji z Ałma Aty z 1978 r. wspomniano o roli osób praktykujących tradycyjną medycynę w opiece zdrowotnej^[58]. W 1984 roku WHO opublikowała pierwszą wersję „Standardowej nomenklatury w akupunkturze”^[59]. Strategia WHO dotycząca medycyny tradycyjnej na lata 2002–2005 zawierała między innymi plan integracji medycyny tradycyjnej z krajowymi systemami opieki zdrowotnej, poszerzenia wiedzy na temat medycyny tradycyjnej oraz poprawy jej bezpieczeństwa, skuteczności i jakości^[60]. Dokument WHO zatytułowany „International Standard Terminologies on Traditional Medicine in the Western Pacific Region”, opublikowany w 2007 r., obejmuje definicje terminów związanych z qi, akupunkturą, termopunkturą, stawianiem baniek, chińskim ziołolecznictwem i innymi pojęciami z zakresu tradycyjnej medycyny chińskiej^[61][62]. W oparciu o powyższą publikację^[63] WHO opracowała w 2012 roku Międzynarodową Klasyfikację Medycyny Tradycyjnej (ang. International Classification of Traditional Medicine, ICTM)^[64][65], której treść została zawarta w rozdziale 26 ICD-11^[66].

Decyzja o włączeniu medycyny tradycyjnej do ICD-11 spotkała się z falą krytyki, ponieważ często zarzuca się jej bycie pseudonauką. W artykułach opublikowanych w czasopismach „Nature” i „Scientific American” przyznano, że niektóre techniki i zioła stosowane w medycynie tradycyjnej okazały się skuteczne lub mają pewien potencjał, ale inne są bezsensowne, a nawet wręcz szkodliwe. Autorzy artykułów napisali, że włączenie rozdziału poświęconego medycynie tradycyjnej jest sprzeczne z naukowymi, opartymi na dowodach metodami stosowanymi zazwyczaj przez WHO. W obu artykułach oskarżono rząd Chin o wywieranie nacisku na WHO, by włączyła do klasyfikacji medycynę tradycyjną^[67][68].

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oświadczyła, że rozdział poświęcony medycynie tradycyjnej „ani nie ocenia, ani nie popiera naukowej zasadności jakichkolwiek praktyk medycyny tradycyjnej”, a jego włączenie ma przede wszystkim służyć celom statystycznym, wspomagając prowadzenie badań i opracowywanie sprawozdań^[58][69]. W przewodniku referencyjnym ICD-11 zaleca się stosowanie kodów TM „w połączeniu z pojęciami z zakresu medycyny zachodniej zawartymi w rozdziałach 1–25 klasyfikacji ICD-11”^[70].

Inne

Pozostałe istotne zmiany w ICD-11 to między innymi:

• Udar mózgu jest obecnie klasyfikowany jako zaburzenie neurologiczne, a nie choroba układu krążenia^[71].
• Alergie są obecnie klasyfikowane jako choroby układu odpornościowego^[71].

• Szczegółowo opisano wszystkie rodzaje cukrzycy (5 pozycji)^[72].
• W klasyfikacji ICD-10 rozróżniano między zaburzeniami snu (G47), ujętymi w rozdziale poświęconym chorobom układu nerwowego, a zaburzeniami snu o podłożu nieorganicznym (F51), ujętymi w rozdziale poświęconym zaburzeniom psychicznym. W klasyfikacji ICD-11 zostały one połączone i umieszczone w nowym rozdziale zatytułowanym „zaburzenia snu i czuwania”, ze względu na to, że rozróżnienie między zaburzeniami organicznymi (fizycznymi) a zaburzeniami nieorganicznymi (psychicznymi) uznano za przestarzałe^[18].

• Choroby występujące na tle zakażenia wirusem HIV jak również rzadkie choroby genetyczne mają teraz swoje odrębne kody.

• Sekcja Przedmioty lub żywe istoty, które powodują obrażenia zawiera prócz broni oddzielnie kodowane inne przedmioty, takie jak zegarek na rękę, grzebień, biżuteria, kosmetyki itd.

Zobacz też

• ICD-9 – 9 wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych
• ICD-10 – 10 wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych
• Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób dla Onkologii (ang. International Classification of Diseases for Oncology, ICD-O)
• Międzynarodowa klasyfikacja funkcjonowania, niepełnosprawności i zdrowia (ang. International Classification of Functioning, Disability and Health, ICF)
• Klasyfikacja anatomiczno-terapeutyczno-chemiczna (ang. Anatomic-Therapeutic-Chemical, ATC Classification)
• SNOMED CT (ang. Systematized Nomenclature of Medicine – Clinical Terms)
• Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych (ang. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM)
• DSM-5 – V wersja klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (2013)
• DSM-IV – IV wersja klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
• DC:0-3R – Klasyfikacja diagnostyczna zaburzeń psychicznch i rozwojowych w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa

Uwagi

1. Nieoficjalne tłumaczenie, może ulec zmianie po opublikowaniu oficjalnego polskiego tłumaczenia ICD-11.