Niebezpieczne związki

Niebezpieczne związki (fr. Les Liaisons dangereuses) – powieść epistolarna Pierre’a Choderlosa de Laclos wydana w 1782 w Paryżu przez wydawnictwo „Durand neveu”, w Polsce wydana w 1912 we Lwowie przez Księgarnię Polską Bernarda Połonieckiego; powieści od początku towarzyszyła aura skandalu obyczajowego i opinia książki niemoralnej^[1]. Współcześnie wielokrotnie ekranizowana, także w uwspółcześnionej wersji.

Zobacz też: inne znaczenia.

Niebezpieczne związki
Niebezpieczne związki, czyli Listy zebrane w jednem społeczeństwie a ogłoszone ku nauce innych

Les Liaisons dangereuses

Ilustracja do listu XCVI
Autor	Pierre Choderlos de Laclos
Typ utworu	powieść epistolarna
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Paryż
Język	francuski
Data wydania	1782
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1912
Wydawca	Księgarnia Polska Bernarda Połanieckiego
Przekład	Tadeusz Boy-Żeleński

Treść

U źródeł intrygi leży urażona ambicja markizy de Merteuil. Aby zemścić się na mężczyźnie, który przedłożył nad jej wdzięki świeżość i niewinność wychowanego w klasztorze dziewczęcia, namawia swojego dawnego kochanka, wicehrabiego de Valmont, aby uwiódł Cecylię de Volanges – właśnie ową cnotliwą i naiwną pannę. Pragnie, aby młody małżonek znalazł w swoim łożu zamiast zawstydzonej dziewicy wyrafinowaną libertynkę. Valmont początkowo odmawia, gdyż nudzi go perspektywa łatwej zdobyczy, zwłaszcza że zafascynowany jest niedostępną pięknością – prezydentową de Tourvel. W przeciwieństwie do markizy, która jedynie udaje cnotliwą i pobożną damę, pani de Tourvel rzeczywiście zasługuje na swoją znakomitą reputację; dlatego też cyniczny Valmont traktuje ten podbój jako wielkie wyzwanie. Markiza musi więc działać innymi sposobami: jako przyjaciółka matki Cecylii często widuje młodą dziewczynę. Stopniowo zdobywa zaufanie dziewczyny, staje się powiernicą i doradczynią. Widząc odwzajemnione zainteresowanie młodej panny kawalerem Danceny, podsyca je i steruje wydarzeniami, by wzniecić ogień uczucia Cecylii.

Jednocześnie, czyniący dużo wolniejsze niż się spodziewał postępy w zdobywaniu pani de Tourvel, Valmont odkrywa, że matka Cecylii poinformowała ją o jego reputacji pozbawionego serca i skrupułów uwodziciela. Rozwścieczony postanawia się zemścić, uwodząc jej córkę Cecylię, co osiąga bez przeszkód. Oczywiście stoi za tym markiza, która w ten sposób zamierza osiągnąć swój cel, a na razie rozkoszuje się nowym kochankiem – tym właśnie Dancenym, w którym do szaleństwa kocha się Cecylia. Jednak gdy zdaje jej się, że wszystko w końcu idzie po jej myśli, przychodzi cios z najmniej spodziewanej strony: odkrywa, że cyniczny dotąd i równie wyrachowany, jak ona sama Valmont, rozkochując w sobie panią de Tourvel, sam wpadł w sidła miłości. Zazdrosna markiza de Merteuil nie może znieść myśli o tym, by ktoś odebrał jej władzę nad dawnym kochankiem. Wierząc w swój wielki wpływ na Valmonta i znając jego ambicję, podstępnie namawia go, aby porzucił nową kochankę, przekonując go, że tylko tak może zaznać w pełni triumfu wielkiego podboju. Danceny i Cecylia, których uczucia nie wygasły, nawiązują intymne stosunki.

Zmanipulowany Valmont odtrąca panią de Tourvel, która z rozpaczy popada w ciężką chorobę. Tymczasem Danceny dowiaduje się od markizy o romansie Valmonta z Cecylią i wyzywa go na pojedynek. Valmont umiera w wyniku ran odniesionych w walce, lecz przed śmiercią przekazuje Danceny’emu korespondencję świadczącą o intrygach de Merteuil. Na wieść o śmierci ukochanego pani de Tourvel umiera. Działania markizy de Merteuil stają się powszechnie znane i spotyka ją towarzyski ostracyzm, ponadto po przejściu ospy zostaje oszpecona. Cecylia za zgodą matki wstępuje do klasztoru, w którym się wychowywała, a Danceny opuszcza kraj.

Bohaterowie

• Markiza de Merteuil – piękna wdowa, wyrafinowana uwodzicielka, ciesząca się reputacją cnotliwej i pobożnej damy; motorem jej działań jest ambicja i żądza władzy. Jak nikt zna ludzkie serca i wie, jak manipulować innymi, aby osiągnąć własne cele.
• Wicehrabia de Valmont – dawny kochanek markizy i jej pojętny uczeń, wciąż pozostający pod wielkim wpływem pani de Merteuil.
• Cecylia de Volanges – młoda dziewczyna, wychowana w klasztorze, z którego zostaje zabrana, gdy już pewne jest jej przyszłe małżeństwo z mężczyzną, którego nigdy nie widziała. Przerażona, garnie się do okazującej jej zrozumienie markizy. Zakochuje się w młodym i przystojnym kawalerze Dancenym.
• Prezydentowa de Tourvel – cnotliwa, pobożna dama, odznaczająca się wyjątkową urodą. Jej nieskazitelna i w pełni zasłużona reputacja jest wielkim wyzwaniem dla Valmonta.
• Kawaler Danceny – młodzieniec zakochany w Cecylii. Na przeszkodzie jego małżeństwa z Cecylią stoi jej matka, która zaaranżowała już dla córki korzystniejszy związek.
• Pani de Volanges – matka Cecylii, surowa dewotka. Jej chłód wobec córki sprawia, że dziewczyna tak szybko lgnie do okazującej jej serdeczność markizy.
• Pani de Rosemonde – ciotka wicehrabiego de Valmont. Przyjaciółka pań de Tourvel i de Volagnes, także korespondentka innych postaci.

Wybrane ekranizacje kinowe

• Niebezpieczne związki (Les Liaisons dangereuses, 1959), reżyseria: Roger Vadim, w rolach głównych: Jeanne Moreau, Gérard Philipe i Annette Vadim. Akcja książki przeniesiona w lata pięćdziesiąte XX wieku.
• Wierna żona (Une femme fidèle, Game of Seduction), 1976, reżyseria: Roger Vadim, w rolach głównych: Sylvia Kristel, Nathalie Delon, Jon Finch.
• Niebezpieczne związki (Dangerous Liaisons, 1988), reżyseria: Stephen Frears, w rolach głównych: Glenn Close, John Malkovich i Michelle Pfeiffer. Film był nominowany do Oscara w siedmiu kategoriach, zdobył trzy z nich.
• Valmont (1989), reżyseria: Miloš Forman, w rolach głównych: Annette Bening, Colin Firth i Meg Tilly.
• Szkoła uwodzenia (Cruel Intentions, 1999), reżyseria: Roger Kumble, w rolach głównych: Sarah Michelle Gellar, Ryan Phillippe i Reese Witherspoon. Swobodna adaptacja, akcja toczy się pod koniec XX wieku w Ameryce.
• Untold Scandal 2003, reżyseria: Lee Je Yong, w rolach głównych: Lee Mik Suk, Jeon Do Yeon i Bae Yong Joon. Swobodna adaptacja powieści, wydarzenia rozgrywają się w osiemnastowiecznej Korei.

Wybrane ekranizacje telewizyjne

• Les Liaisons dangereuses 1980, film produkcji francuskiej, reżyseria: Claude Barma, w rolach głównych: Claude Degliame, Jean-Pierre Bouvier i Maïa Simon.
• Les Liaisons dangereuses 2003, miniserial produkcji francuskiej, reżyseria: Josée Dayan, w rolach głównych: Catherine Deneuve, Rupert Everett i Nastassja Kinski.

Adaptacje operowe

• Les liaisons dangereuses belgijskiego kompozytora Pieta Swertsa.
• The Dangerous Liaisons amerykańskiego kompozytora Conrada Susy. Opera została wystawiona w San Francisco Opera.