Obywatelska inicjatywa ustawodawcza

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza (inicjatywa ludowa) – jeden z elementów demokracji bezpośredniej, umożliwiający - ściśle określonej przez prawo grupie obywateli, posiadających pełnię praw wyborczych - wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą do parlamentu. Obowiązuje m.in. w Polsce, gdzie prawo takie przysługuje grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu^[1].

Zgodnie z polskim prawem obywatelska inicjatywa ustawodawcza nie dotyczy:

• projektu ustawy budżetowej oraz ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów publicznych – inicjatywę posiada wyłącznie Rada Ministrów (art. 221 Konstytucji)
• projektu ustawy o zmianie Konstytucji – inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz prezydentowi (art. 235 ust. 1 Konstytucji).

Procedurę obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej w Polsce reguluje ustawa z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (Dz.U. z 2018 r. poz. 2120). W celu wniesienia projektu ustawy do Sejmu tworzy się komitet inicjatywy ustawodawczej składający się z co najmniej 15 osób. Komitet ten ma osobowość prawną^[2].

Na zlecenie Marszałka Sejmu Państwowa Komisja Wyborcza weryfikuje podpisy popierające inicjatywę ustawodawczą obywateli^[3].

Obywatelska inicjatywa ustawodawcza, tak jak wszystkie projekty ustaw, podlega zasadzie dyskontynuacji, z tym wyjątkiem, że projekty obywatelskie mogą być procedowane także w następnej kadencji Sejmu. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę, że projekty te powinny podlegać najwyższej ochronie jako przejaw demokracji bezpośredniej, dlatego zwrócił się do Komisji Ustawodawczej Sejmu RP o zapoczątkowanie dyskusji w sprawie zmiany przepisów^[4].

Największy sukces frekwencyjny

Największym sukcesem frekwencyjnym w historii obywatelskich inicjatyw ustawodawczych w Polsce była akcja zbierania podpisów pod projektem „Stop aborcji” w 2011 roku. Została ona zainicjowana przez Komitet Inicjatywy Ustawodawczej „Stop aborcji”, związany z Fundacją Pro – Prawo do Życia. W ciągu trzech miesięcy zebrano ponad 600 tysięcy podpisów pod projektem ustawy całkowicie zakazującej aborcji, nawet w przypadkach wyjątków przewidzianych wcześniej przez ustawę z 1993 roku. Projekt został złożony w Sejmie i skierowany do dalszych prac, jednak ostatecznie został odrzucony w drugim czytaniu.^[5]

Duże poparcie dla tego projektu było istotnym precedensem, pokazującym skuteczność mobilizacji społecznej wokół spraw światopoglądowych i bioetycznych.

Od tego czasu również inne inicjatywy w tej tematyce cieszyły się wysoką frekwencją podpisów — m.in. „Zatrzymaj aborcję” (2017)^[6] czy „Tak dla religii i etyki w szkole” (2025)^[7], które przekroczyły próg kilkuset tysięcy podpisów.