Odra 1305

Odra 1305 – polski komputer trzeciej generacji serii Odra, produkowany seryjnie od 1973 w Zakładach Elektronicznych Elwro we Wrocławiu; prototyp komputera powstał w 1971.

Odra 1305

Premiera	1971
System operacyjny	EXEC
poprzednik: Odra 1304 następca: Odra 1325

System ODRA 1305 w Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach. Widoczne elementy (od lewej do prawej strony): jednostka centralna, drukarka wierszowa, pamięć taśmowa, jednostka obsługi pamięci na taśmie papierowej, dziurkarka kart perforowanych, dwa napędy pamięci na wymiennych dyskach magnetycznych.

Architektura komputera wzorowana była na komputerze ICT 1900 z roku 1964; ODRA 1305 umożliwiała używanie standardowego oprogramowania ICL, włączając w to system operacyjny GEORGE 3, kompilatory i istniejące programy^[1].

Po zaprzestaniu produkcji z przyczyn politycznych w roku 1986 na rzecz komputerów RIAD, w 1988 roku opracowano emulator Odry 1305 o nazwie OS 5.01 VS1 lub VM, co umożliwiało uruchamianie na maszynach RIAD „odrowskich” systemów E6RM albo GEORGE 3, a tym samym możliwość korzystania z bogatego oprogramowania^[2].

Jedyne działające w Polsce jednostki komputera ODRA 1305 znajdują się w Muzeum Historii Komputerów i Informatyki. Obie jednostki w ekspozycji Muzeum Historii Komputerów i informatyki zostały uruchomione 10 lat po ich wyłączeniu w PKP Lublin Tatary, a tutaj można zobaczyć jak działa komputer ODRA 1305 po ponownym uruchomieniu.

Nieczynne jednostki jednostki centralne ODRA 1305, czytnik – dziurkarka taśmy CDT325-1, jednostka taśmowa PT3M, moduł DW-403, klawiatura oraz kilkadziesiąt taśm z programami znajduje się w Muzeum Kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej. Statyczne ekspozycje znajdują się także w Narodowym Muzeum Techniki w Warszawie, oraz w Muzeum Inżynierii i Techniki w Krakowie.

Dane techniczne

• typ:
  • seria: Odra 1300
  • mikroprogramowany komputer III generacji zbudowany na układach scalonych TTL
  • słowo maszynowe długości 24 bity
  • pełna zgodność funkcjonalna i programowa z systemami komputerów serii ICL 1900
• prędkość:
  • cykl mikroprogramu: zależy od mikrorozkazu
  • cykl odczytu pamięci operacyjnej: 1 µs
  • czas wykonania rozkazów:
    • instrukcja skoku: 1 µs
    • dodawanie stałoprzecinkowe: 1,6 µs
    • mnożenie stałoprzecinkowe: 9 µs
• pamięć operacyjna:
  • ferrytowa 24-bitowa + bit parzystości
  • półprzewodnikowa 24-bitowa z korekcją pojedynczych błędów i wykrywaniem wielokrotnych (kod Hamminga), dodana w ramach modernizacji; 25 bit – bit parzystości
  • od 32 do 256 kilosłów (po modernizacji maszyny z Hutmenu i kolejowej stacji rozrządowej Wrocław Brochów otrzymały dwa „banki” po 512 kilosłów)
  • możliwość pracy dwóch jednostek centralnych (JC) ze wspólną pamięcią
  • możliwość pracy w zestawie dwuprocesorowym (hierarchia master – slave) przy pomocy Adaptera Międzymaszynowego ADM-306
  • w ramach modernizacji maszyny zostały rozbudowane między innymi o kontroler dysków twardych MFM (ST-251)
• pamięć stała mikroprogramu: pamięć transformatorowa, 1024 słów 48-bitowych^[3]
• interfejsy:
  • szafa podstawowa (procesor):
    • kanał priorytetowy – 1 kanał (współpraca z Systemem Modułowej Automatyki)
    • kanał monitora 2, 3 (obsługa konsoli FACIT) – 2 kanały
    • kanał znakowy o szybkości 100 000 znaków 6-bitowych/sekundę (czytnik/perforator taśmy papierowej lub kart, drukarka wierszowa itp) – 10 kanałów
    • kanał multiplekserowy – specyficzny kanał znakowy mogący obsługiwać multiplekser wraz z maksymalnie 32 terminalami
    • kanały autonomiczne o szybkości 500 000 znaków 6-bitowych/sekundę (pamięci taśmowe PT-3, bułgarskie napędy dyskowe itp.)
    • kanał Jednolitego Systemu służący do współpracy JC Odra 1305 z urządzeniami peryferyjnymi RIAD – jeden kanał, opcjonalnie
  • szafa dodatkowa:
    • kanały znakowe (zewnętrzne) – 7 kanałów
    • kanały autonomiczne (zewnętrzne) – 4 kanały
    • kanały Jednolitego Systemu – 3 kanały zamiennie z kanałami autonomicznymi zewnętrznymi
• masa:
  • JC ważyła 280–350 kg (zależnie od wyposażenia)^[4],
  • cały system mógł ważyć ponad 7,5 Mg (zależnie od wyposażenia)^[5]

Nie jest do końca jasne, ile sztuk komputera wyprodukowano. Pojawiająca w publikacjach się ilość 346 sztuk jest wartością niepewną, gdyż w Narodowym Muzeum Techniki w Warszawie znajduje się jednostka o numerze seryjnym 426, co sugeruje produkcje przekraczającą ilość podaną w oparciu o inne artykuły w sieci. Według danych zgromadzonych przez Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach, ilość wyprodukowanych JC 1305 mogła przekraczać 460 sztuk^[6].

Ostatnie komputery Odra z serii 1305

data uruchomienia	data wyłączenia	miejsce	uwagi
1974 r.[7]	18 lipca 2003 r.	Hutmen, Wrocław	Jeden z ostatnich komputerów Odra 1305, wyprodukowany przed 30 laty przez Elwro został 18 lipca 2003 wyłączony na zawsze. Przez 30 lat służył we wrocławskiej fabryce Hutmen. Kiedyś w dziale informatycznym Hutmenu pracowało 60 osób, obecnie 6 na wymienionym nowoczesnym sprzęcie komputerowym. Odra działała podobno bezawaryjnie, zużywały się tylko części i odmawiała włączenia kiedy w pomieszczeniu było za zimno, trafiła do powstającego muzeum przemysłu dolnośląskiego. Odra pracująca poprzednio w Hutmenie znajduje się w skansenie kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej, któremu obecni właściciele chcą nadać szerszy charakter muzeum zabytków techniki[8]
?	lato 2006 r.	PKP, Ostróda	Do lata 2006 roku PKP w Ostródzie używały maszyny cyfrowej Odra 1305. Prawdopodobnie w całości zezłomowana.
?	1 kwietnia 2010 r.	PKP, Wrocław Brochów	Do 1 kwietnia 2010 roku przedostatnia Odra 1305 pracowała na stacji towarowej Wrocław Brochów. Maszyna służyła do zdalnej inwentaryzacji składów i zestawiania pociągów towarowych. Jeden z zespołów systemu ODRA 1305 obecnie jest wyeksponowany jako monument w Gdańskim Parku Naukowo Technologicznym
1974 r.	1 maja 2010 r., 9:18	PKP, Lublin Tatary	1 maja 2010 roku o godzinie 9:18 została wyłączona ostatnia w Polsce działająca maszyna tego typu. Była nią Odra 1305 z JC 1305M[9], zainstalowana na stacji Lublin Tatary[10]. Komputer został wyłączony i zastąpiony przez system korzystający z sieci Internet[11]. Maszyna przypominała wielką szafę, a nie powszechnie znany komputer typu PC. Zajmowała 40 m². Na początku produkcji takie modele zamiast dysku twardego miały szpule z taśmami magnetycznymi. Taka pamięć taśmowa miała ok. 7 MB pojemności (sto tysięcy razy mniejszą niż ma teraz wiele komputerów domowych)[12]. Uzupełnienie: na stacji Lublin Tatary były dwie JC systemu Odra 1305, jedna z nich została odkupiona przez Muzeum AGH w 2011[9], a obecnie po odrestaurowaniu jest prezentowana w trybie pracy[13] w Muzeum Historii Komputerów i Informatyki w Katowicach.

Odra w muzeach

Wszystkie informacje przedstawione poniżej, znajdują się w ciągle uzupełnianej monografii maszyny na stronie Muzeum Historii Komputerów i Informatyki,

ODRA 1305

Muzeum Historii Komputerów i Informatyki posiada trzy systemy Odra 1305:

• 1 szt. JC 1305 – na przekazanym w 2012 systemie z Muzeum Wojsk Lądowych rozpoczęto w 2017 prace konserwatorskie i uruchomieniowe całego systemu
• 1 szt. JC 1305M – system komputerowy przekazany przez Muzeum AGH w 2018, w trakcie uruchamiania JC^[4][14][9].
• 1 szt. JC 1305 – duży system komputerowy uratowany przed złomowaniem, prawdopodobnie z zakładów zbrojeniowych

Systemy, bądź jednostki Odra 1305 znajdują się także w muzeach:

• 2 szt. JC 1305 – Muzeum Techniki i Kolejnictwa w Jaworzynie Śląskiej, pochodzący z wrocławskiego Hutmenu
• 1 szt. JC 1305 – Park Naukowo Technologiczny w Gdańsku
• 1 szt. JC 1305 – Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie
• 1 szt. JC 1305 – Narodowe Muzeum Techniki w Warszawie

Zobacz też

• Rodan 15 – mobilna wersja militarna Odry 1305
• SKOK