Olejek arcydzięglowy

Olejek arcydzięglowy – olejek eteryczny pozyskiwany z korzenia lub owoców rośliny arcydzięgiel litwor, należącej do rodziny selerowatych, znanej dawniej jako angelika, anżelika, archangelika, (arcy)dzięgiel lekarski, dzięgiel wielki, anielskie ziele, anielski korzeń, archangielski korzeń.

Dzięgiel litwor (arcydzięgiel litwor)

Surowce są poddawane destylacji z parą wodną. Olejki otrzymywane z korzeni i owoców mają różne właściwości. Oba są wieloskładnikowymi mieszaninami związków chemicznych. W skład olejku z korzenia wchodzi egzaltolid – lakton o zapachu piżma z nutą ambry (stosowany w perfumiarstwie jako zamiennik substancji zapachowych pochodzenia zwierzęcego). Olejek z owoców zawiera więcej terpenów, a mniej związków tlenowych.

Olejek arcydzięglowy jest stosowany do aromatyzowania likierów i wódek (np. benedyktynka, gin, Chartreuse) lub leków^[1], do wyrobu perfum (np. Chypre, perfumy orientalne)^[1] oraz w ziołolecznictwie^[2].

Pozyskiwanie olejków

Zbiór korzeni prowadzi się w październiku następnego roku po wysiewie. Po ścięciu nadziemnej części rośliny korzenie wykopuje się ostrożnie, oczyszcza się z ziemi, odcina wszelkie części zielone i starannie myje i przecina wzdłuż. W przypadku suszenia stosuje się temperaturę nie wyższą niż 35 °C^[2].

Destylacji z parą wodną poddaje się^[1]:

• rozdrobniony świeży korzeń
• rozdrobniony suszony korzeń
• owoce, po ich roztarciu na walcach (dobrą jakość produktu uzyskuje się stosując surowiec świeży).

Wydajność procesu destylacji osiąga^[1]:

• dla korzenia świeżego: 0,6–1% olejku
• dla korzenia suchego: 0,1–0,2% olejku
• dla owoców: 0,3–1,8% olejku.

Składniki i właściwości olejków

Porównanie właściwości olejków z korzeni i owoców arcydzięgla^[1]

Właściwość	Korzeń	Owoce
Barwa	prawie bezbarwny (pod wpływem światła i powietrza zmienia barwę na żółtą lub brunatnawą)	prawie bezbarwny, bladozielonkawy
Zapach	silnie korzenny; trwała pozostałość po odparowaniu składników najbardziej lotnych – zapach piżma i ambry	podobny do zapachu olejku z korzenia (gorsza jakość i mniejsza trwałość)
Ciężar właściwy d15/15	0,853–0,918	0,851–0,890
Skręcalność αD/20	zwykle: +16 do +41° minim. dla świeżego surowca: +6°; maleje w czasie przechowywania	3°44' do +15°
Współczynnik załamania światła nD/20	1,476–1,488	1,484–1,491
Liczba kwasowa	zwykle ca. 0,5 (do 5)	do 2,8
Liczba estrowa	11–39	11–30
Liczba estrowa po acetylowaniu	24–75	24–49
Rozpuszczalność w alkoholu	0,6–8 objętości 80° alkoholu (zmętnienie nie zanika po dodaniu następnych 20. objętości)	4,5–10 objętości 90° alkoholu (zmętnienie lub opalizacja nie zanika po dodaniu następnych 20. obj.)
Składniki	α-D-felandren, α-pinen, ostenol, ostol, angelicyna, egzaltolid, kwas metyloetylooctowy, diacetyl, furfural, metanol, etanol, borneol(?), terpeny i seskwiterpeny	β-felandren, kwas metyloetylooctowy, kwas hydroksymirystynowy, kumaryny i ich etery (imperatoryna, bergapten, ksantotoksol, ksantotoksyna, umbeliprenina), terpeny

Działanie farmakologiczne

Arcydzięgiel pobudza czynności wydzielnicze, działa rozkurczowo, wiatropędnie, antyseptycznie, uspokajająco. Zwiększa wydzielanie soków trawiennych, śliny, a także moczu i potu. Olejek eteryczny działa rozgrzewająco (przez drażnienie i powodowanie przekrwienia skóry) i nieznacznie przeciwbólowo. Korzeń arcydzięgla stosuje się w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dolegliwościach trawiennych, braku apetytu i wzdęciach oraz jako łagodny środek uspokajający. Olejek jest wykorzystywany do nacierania przy nerwobólach i bólach reumatycznych^[2].

• Dawkowanie: doustnie stosuje się na dobę 4,5 g surowca lub 1,5–3 g wyciągu płynnego lub 1,5 g nalewki. Zewnętrznie 10–20 kropli olejku.
• Działania uboczne: ze względu na zawartość furanokumaryn surowiec działa fototoksycznie i może powodować stany zapalne skóry^[2].