Orestes (mitologia)

Orestes (łac. Orestes z gr. Ὀρέστης Oréstēs 'góral' od ὄρος oros, 'góra') – w mitologii greckiej syn Agamemnona i Klitajmestry, który pomścił ojca, zabijając matkę (jego morderczynię) i jej kochanka. Postaci Orestesa poświęcone są liczne antyczne dzieła literackie, przede wszystkim tragedie.

Orestes

Ὀρέστης

królewicz argolidzki
Występowanie	mitologia grecka
Rodzina
Ojciec	Agamemnon
Matka	Klitajmestra
Żona	Hermiona
Dzieci	Tisamenus

Mityczne i literackie biografie Orestesa wykazują spore rozbieżności.

Dzieciństwo

Pochodzenie Orestesa

Orestes był najmłodszym dzieckiem władcy Myken, Agamemnona i jego żony Klitajmestry, bratem Ifigenii, Elektry, a według niektórych przekazów także Chrysotemis, przyrodnim bratem Erigone i Aletesa.

Jako roczne dziecko Orestes został użyty jako narzędzie szantażu: Telefos porwał go z rąk ojca i groził, że zabije dziecko, jeżeli Achilles nie uleczy rany, zadającej mu straszliwy ból^[1]. Jako dziecko Orestes był zaręczony z Hermioną, córką Menelaosa i Heleny, swoją kuzynką. Kiedy skończyła się wojna i Agamemnon powrócił do Myken, by tam zginąć z rąk żony Klitajmestry, Orestes znalazł się w niebezpieczeństwie. Wykradziony według jednych źródeł przez piastuna, według innych – przez Elektrę, został odesłany na wychowanie do króla Fokidy Strofiosa, żonatego z Anaksibią, siostrą Agamemnona. Syn tej pary, Pylades, rówieśnik Orestesa, został jego najbliższym przyjacielem.

Zabójstwo Klitajmestry

• 
  Orestes zabija matkę
• 
  Orestes (1848)

Czy to z rozkazu Apollina, czy to z własnej woli, Orestes musiał pomścić śmierć ojca, zabijając jego morderców. Wraz z Pyladesem i (w niektórych wersjach) swoim wychowawcą z dzieciństwa wrócił do ojczyzny, gdzie złożył ofiarę na grobie ojca. Po puklu włosów, który zostawił w ofierze na grobie, rozpoznała go Elektra. Według wersji Eurypidesa przybył do ojczyzny incognito, przedstawiając się parze królewskiej jako posłaniec, przynoszący wiadomość o śmierci Orestesa. Z poparciem Elektry lub z jej czynną pomocą zabił Ajgistosa i Klitajmestrę, mimo że matka błagała o darowanie jej życia.

Po zabójstwie

William-Adolphe Bouguereau – Skrucha Orestesa (1862)

Morderstwo matki ściągnęło na Orestesa erynie, które doprowadziły go do obłędu. Istnieje kilka wyjaśnień dotyczących tego, jak zdołał się od nich uwolnić:

• według Eumenid Ajschylosa, uwolniony został dzięki decyzji sądu w Atenach; w ten sposób zanikło pierwotne prawo zemsty rodowej, zastąpione przez sprawiedliwość wymierzaną przez sądy;
• według Orestesa Eurypidesa został skazany na śmierć za zabójstwo i próbował wraz z przyjaciółmi wywalczyć wolność przemocą, biorąc za zakładniczkę Hermionę. Od kary uwolniła go interwencja Apollina.
• według Ifigenii w Taurydzie Eurypidesa warunkiem oczyszczenia było przywiezienie z Taurydy posągu Artemidy. Tam w świątyni Artemidy (gdzie składano w ofierze przybyłych cudzoziemców) Orestes spotkał swoją siostrę Ifigenię, która pomogła mu wykraść posąg i wróciła wraz z nim do Grecji.

Dalsze losy

Orestes i Hermione

Po powrocie do Grecji Orestes postanowił upomnieć się o obiecaną mu za żonę Hermionę. Według różnych przekazów mitycznych albo sam zabił jej męża Neoptolemosa w Delfach, albo wykorzystał jego śmierć, by móc poślubić wdowę. Orestes i Hermiona panowali nad większą częścią Peloponezu. Mieli jednego syna Tisamenusa. Orestes miał też, według niektórych wersji, mieć syna Pentilusa ze swoją przyrodnią siostrą, córką Klitajmnestry i Ajgistosa, Erigone. Swoją siostrę Elektrę wydał za mąż za Pyladesa. Orestes miał umrzeć jako dziewięćdziesięcioletni starzec od ukąszenia węża w Arkadii^[2].

Kult pośmiertny

Orestes czczony był jako heros przede wszystkim w Sparcie. Według Herodota^[3] wyrocznia delficka poinformowała Spartan, że nie zwyciężą w wojnie z Tegeą, póki nie odzyskają i nie pochowają w Sparcie szczątków Orestesa. Zdołał je odzyskać niejaki Lichas; przewieziono je do Sparty i tam pochowano.

Odniesienia w kulturze

Okres antyczny

• Iliada IX, 142
• Odyseja XI, 452 i nast.
• Ajschylos, Ofiarnice, Eumenidy
• Sofokles, Elektra
• Eurypides, Elektra
• Hygin, Fabulae 101, 117, 119, 120, 129
• Owidiusz, Heroidy VIII

Okres post-antyczny

• występuje jako postać w sztukach autorów późniejszych, związanych z mitem Atrydów, jak np. Andromacha Racine’a;
• postać Orestesa wykorzystuje Jean-Paul Sartre w dramacie Muchy;
• Orin, jeden z bohaterów sztuki Żałoba przystoi Elektrze Eugene’a O’Neilla, jest wzorowany na postaci Orestesa;
• Orestesowi poświęcone są utwory Orestes A Perfect Circle oraz albumy The House of Atreus 1 i The House of Atreus 2 amerykańskiej grupy metalowej Virgin Steele.
• motyw Orestesa pojawia się także w powieści A. France’a „Bogowie łakną krwi”
• na kanwie historii Orestesa oparta jest współczesna fabuła książki Thomasa Bergera „Historia Orriego” („Orrie's story”) (1990)
• Opera Orestes Georga Friedricha Händla (z librettem opartym na historii homoerotycznego związku Orestesa z Pyladesem przywołanej przez Lukiana w dialogu Erotes)

Zobacz też

• Orestes (imię)