Pakość pilśniowata

Pakość pilśniowata (Leptogium saturninum (Dicks.) Nyl.) – gatunek grzybów należący do rodziny Collemataceae^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Pakość pilśniowata

Pakość pilśniowata na próchniejącym pniu drzewa
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	Lecanoromycetes
Rząd	pawężnicowce
Rodzina	galaretnicowate
Rodzaj	pakość
Gatunek	pakość pilśniowata
Nazwa systematyczna
Leptogium saturninum (Dicks.) Nyl. Act. Soc. linn. Bordeaux 21: 272 (1856)

Powierzchnia dolna pokryta włoskami

Pakość pilśniowata na mchach

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Collemataceae, Peltigerales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1790 James Dickson nadając mu nazwę Lichen saturninus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1803 William Nylander, przenosząc go do rodzaju Leptogium^[1]. Synonimy naukowe^[3]:

• Collema saturninum (Dicks.) DC. & Lam.1805
• Lichen saturninus Dicks.1790
• Mallotium saturninum (Dicks.) Gray1821
• Parmelia saturnina (Dicks.) Ach.1803

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Morfologia

Listkowata, złożona z jednego i głęboko wcinanego listka, lub z wielu listków. Pojedyncze listki osiągają średnicę 2–8 cm, wyjątkowo do 10 cm i są cienkie – mają średnicę 0,1–0,3 mm. Odcinki plechy mają szerokość do 1 cm, czasami ich obrzeża są wywinięte do góry. Podczas suchej pogody plecha jest sztywna i krucha, po zwilżeniu wodą staje się galaretowata i sprężysta. Powierzchnia górna ma barwę oliwkową, czarnobrunatną lub szaroczarną. Występują na niej liczne, czarne izydia o brodawkowatym, cylindrycznym lub koralikowatym kształcie, czasami krzaczkowato rozgałęzione^[4][5]. Powierzchnia dolna ma barwę od białawej do brunatnej, jest pomarszczona i pokryta gęstym kutnerem białych, cylindrycznych włosków o długości do 0,2 mm^[5].

Plecha jest homeomeryczna, o jednowarstwowej korze zbudowanej z pseudoparenchymy. W rdzeniu znajdują się sinice z rodzaju Nostoc^[4].

Reakcje barwne: wszystkie negatywne. Kwasów porostowych brak^[5].

Lekanorowe apotecja mają średnicę do 2 mm, występują jednak bardzo rzadko. Mają płaskie lub wklęsłe tarczki o czerwonobrunatnej barwie i trwały, gładki i cienki brzeżek^[4]. W jednym worku powstaje po 8 elipsoidalnych lub jajowatych zarodników o rozmiarach 20–25 × 7–10 μm. Posiadają 3–4 poprzeczne przegrody^[4]. Pyknidia nie występują^[5].

Występowanie i siedlisko

Na półkuli północnej występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. W Europie na północy sięga aż po archipelag Svalbard, występuje także na Grenlandii i w Islandii. Na półkuli północnej znane są pojedyncze stanowiska w Andach, Afryce Środkowej i Australii^[6]. W Polsce występuje głównie w górach, ale opisano też stanowiska na Wyżynie Wschodniomałopolskiej i na Pojezierzu Wschodniobałtyckim. Wszędzie jest rzadki^[4]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status EN – gatunek wymierający^[7]. Od 9 października 2014 r. jest gatunkiem ściśle chronionym^[8].

Rośnie głównie na korze drzew liściastych, rzadziej iglastych i na kwaśnych skałach wśród mchów^[5].