Kołpaczek czarniawy

Kołpaczek czarniawy (Panaeolus ater (J.E. Lange) Kühner & Romagn. ex Bon) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)^[1].

Kołpaczek czarniawy

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	Galeropsidaceae
Rodzaj	kołpaczek
Gatunek	kołpaczek czarniawy
Nazwa systematyczna
Panaeolus ater (J.E. Lange) Kühner & Romagn. ex Bon Docums Mycol. 16(no. 61): 46 (1985)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Panaeolus, Galeropsidaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go w 1940 r. Jakob Emmanuel Lange, jako Panaeolus fimicola var. ater^[1]. Do rangi gatunku podnieśli go Robert Kühner i Marcel Bon w 1985 r.^[1] Synonimy:

• Panaeolus ater (J.E. Lange) Kühner & Romagn. 1953
• Panaeolus fimicola var. ater J.E. Lange 1940
• Strophaneolus ater (J.E. Lange) Bon 1970^[2].

Nazwę polską zarekomendował Władysław Wojewoda w 2003 r.^[3]

Morfologia

Kapelusz

Początkowo wypukły, potem płaski z małym, żółtawym garbkiem, średnica 1,4–1,5 cm, powierzchnia gładka, biaława z szarobrązowym odcieniem, skórka nie da się łatwo oddzielić. Jest higrofaniczny. Brzeg regularny, nie pękający u starszych okazów^[4].

Hymenofor

Blaszkowy, blaszki przyrośnięte, nierówne, z międzyblaszkami (l=3), średnio gęste, wąskie, o szerokości 0,15–0,2 cm, kruche, szaro-czarne. Ostrza blaszek gładkie^[4].

Trzon

Wysokość 5,5–8,7 cm, grubość 0,15–0,2 cm, cylindryczny, początkowo pełny, potem pusty. Powierzchnia biaława, oprószona, po uszkodzeniu zmienia kolor na szarawo-brązowy. Pierścienia brak^[4].

Miąższ

Cienki, białawy, nie zmieniający barwy po uszkodzeniu i na powietrzu, nierozpływający się. Smak i zapach łagodny^[4].

Cechy mikroskopowe

Podstawki 17– 22,7×8,5–11,5 µm, maczugowate, 4-sterygmowe, cienkościenne, ziarniste, sterygmy o długości 2,8–4,3 µm. Zarodniki 10–14×7–9,8 (11) µm (Q = 1,42), soczewkowate, w widoku z przodu cytrynkowato-sześciokątne, w widoku z boku elipsoidalne, z żółtawymi pory rostkowymi, grubościenne, gładkie, czerwonobrązowe do czarniawo brązowych. Cheilocystydy 22,7–27×5,7–10 µm, liczne, różnokształtne, cylindryczne, maczugowate, nieco baryłkowate do wrzecionowatych, cienkościenne, na wierzchołkach gęsto ziarniste. Liczne chryzocystydy, 24–53×11,4–14 µm. Strzępki ze sprzążkami^[4].

Występowanie i siedlisko

Opisano występowanie kołpaczka czarniawego w Europie i Rosji^[5]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2003 r. podano trzy stanowiska^[3], w późniejszych latach podano kilka następnych^[6]. Według W. Wojewody jego częstość występowania i stopień zagrożenia nie są znane^[3]. Najbardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną^[7].

Naziemny grzyb saprotroficzny występujący w lasach i na wydmach^[3].

Właściwości halucynogenne

Kołpaczek czarniawy w owocnikach i grzybni ma psylocynę i psylocybinę – substancje o właściwościach halucynogennych. Stwierdzono ich występowanie na okazach hodowanych na sztucznych podłożach^[8].