Parcani (Naddniestrze)

Parcani (ros. Парканы, Parkany; ukr. Паркани, Parkany) – wieś w Mołdawii, faktycznie na terenie kontrolowanym przez nieuznawane międzynarodowo Naddniestrze. W 2004 roku liczył ok. 10,5 tys. mieszkańców, w tym ok. 6,6 tys. Bułgarów.

Parcani

Ulica w Parcani, widoczna cerkiew św. Michała Archanioła
Państwo	Naddniestrze /  Mołdawia
Populacja (2004) • liczba ludności	10 543
Kod pocztowy	MD-5722
Położenie na mapie Naddniestrza Parcani
Położenie na mapie Mołdawii Parcani
46°50′24″N 29°30′59″E

Położenie

Parcani znajdują się na lewym brzegu Dniestru, naprzeciw twierdzy benderskiej i przeprawy przez rzekę^[1]. Miejscowość przecina droga z Bender do Tyraspola, dzieląc wieś na dwie części – Szopy i Gurlancy^[2].

Historia

Powstanie i rozwój wsi

Pierwsza wzmianka o Parcani pochodzi z 1768 roku^[3]. Wieś powstała jako pomocnicza osada przy twierdzy benderskiej^[4]. Na przełomie XVIII i XIX wieku była już całkowicie opuszczona^[3]. Ponowny rozwój miejscowości miał miejsce na początku XIX wieku. W pierwszej kolejności w 1804 roku w Parcani powstała kolonia, do której władze rosyjskie sprowadziły 22 rodziny zajmujące się jedwabnictwem, z Besarabii (okręgu kiszyniowskiego). W dokumentach określono ich jako Mołdawian, co jednak najprawdopodobniej miało sugerować miejsce dotychczasowego zamieszkania, a nie przynależność etniczną, gdyż nazwiska osiedleńców wskazują na pochodzenie ukraińskie^[3]. Parcani rozwinęły się jednak głównie dzięki napływowi ludności bułgarskiej^[5]. Byli to przesiedleńcy z ziem bułgarskich nadal pozostających pod panowaniem tureckim, sprowadzeni przez władze rosyjskie na ziemie między Dniestrem i Prutem przyłączone do Rosji po pokoju bukareszteńskim^[6]. W 1824 roku w Parcani żyło 87 rodzin, w tym 14 pochodzenia ukraińskiego. Bułgarzy osiedleni w Parcani prawdopodobnie pochodzili z południowo-wschodniej Bułgarii. Na podstawie analizy języka, jakim posługiwali się mieszkańcy Parcani oraz spotykanych we wsi nazwisk przypuszcza się również, że część osiedleńców mogła przybyć z terenu obecnej Macedonii lub mieć pochodzenie serbskie^[1]. Dokładny moment utworzenia kolonii w Parcani nie został jednoznacznie ustalony. XIX-wieczny badacz osadnictwa bułgarskiego w Besarabii Apołłon Skałkowski, na którego pracach opierali się również późniejsi historycy, wskazywał zarówno rok 1804, jak i okres między 1806 a 1811 rokiem. Ukaz cara Aleksandra I o utworzeniu w okolicy Tyraspola kolonii dla uchodźców biegłych w jedwabnictwie pochodzi natomiast w 1808 roku^[3]. Razem z Bułgarami do Parcani przybyło również kilka rodzin pochodzenia mołdawskiego^[7].

Osobny artykuł: Bułgarzy besarabscy.

Parcani w ZSRR

W okresie międzywojennym Parcani znajdowały się po rosyjskiej, a następnie radzieckiej stronie granicy z Rumunią, przebiegającej na Dniestrze. Należały do Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a następnie, po II wojnie światowej, do Mołdawskiej SRR^[8]. W okresie radzieckim w Parcani utworzony został kołchoz im. Lenina. We wsi otwarto także szkołę średnią, bibliotekę, klub z salą kinową, pocztę^[5] oraz dom kultury^[2]. Zburzono natomiast wiejską cerkiew i zniszczono prawosławny cmentarz^[9].

Parcani podczas wojny o Naddniestrze i po niej

W 1990 roku, po tym, gdy parlament w Kiszyniowie ogłosił niepodległość Mołdawii, zwolennicy niepodległości Naddniestrza zwołali w Parcani zjazd deputowanych ludowych, który wydał deklarację o społeczno-gospodarczym rozwoju regionu naddniestrzańskiego, ogłosił go wolną strefą ekonomiczną i ogłosił, iż niezależnie od Kiszyniowa winna nim zarządzać Rada Koordynacyjna na czele z Igorem Smirnowem^[10].

W 2015 roku w Parcani powstało prywatne muzeum historii wsi^[11].

Demografia

Na początku XIX wieku Parcani były przedostatnią pod względem liczby mieszkańców kolonią bułgarską w guberni chersońskiej. W 1811 roku w miejscowości żyły 382 osoby obojga płci. W XIX wieku liczba rodzin ukraińskich we wsi stopniowo spadała, w 1858 roku pozostało ich tylko dziesięć, w końcu stulecia – osiem. W 1916 roku Parcani były trzecią co do wielkości wsią w ujeździe słobodziejskim, mniejszą jedynie od Płoskiego i Słobodziei. Wieś zamieszkiwało w tym roku 2236 mężczyzn i 2815 kobiet. Dalszy wzrostu liczby mieszkańców miał miejsce w XX wieku. W 1939 roku odnotowano 7095 mieszkańców Parcani, w 1974 roku – 11587. Dopiero w ciągu kolejnych piętnastu lat liczba mieszkańców spadła do 10 526 osób w 1989 roku^[7].

Według danych z 2004 roku w Parcani żyły 10 543 osoby^[5], z czego:

• 6648 Bułgarów,
• 1180 Ukraińców,
• 1168 Rosjan,
• 824 Mołdawian,
• 61 Gagauzów,
• 50 Białorusinów,
• 16 Niemców,
• 3 Żydów,
• 93 osoby innej narodowości^[12].

Mieszkańcy w codziennych kontaktach posługują się językiem bułgarskim, powszechna jest również znajomość rosyjskiego, a część młodszego pokolenia włada także językami ukraińskim i mołdawskim (rumuńskim)^[2][11].

Infrastruktura

Przez Parcani przebiega linia trolejbusowa z Tyraspola do Bender^[8] oraz linia kolejowa Novosavițcaia – Bendery z przystankiem Parcani.

Pomniki i miejsca pamięci

W Parcani znajduje się mogiła poległych podczas wojny o Naddniestrze z pomnikiem ich pamięci. Osobnym pomnik poświęcono poległym podczas tego konfliktu saperom. We wsi wzniesiono również pomnik Bohatera Związku Radzieckiego Andrieja Romanienki^[2]. Przed domem kultury w Parcani znajdują się pomniki Włodzimierza Lenina oraz Wasiła Lewskiego^[2], odsłonięty w 2008 roku^[8]. W XXI wieku w parku w pobliżu cerkwi w Parcani ustawiono ponadto krzyż pamięci mieszkańców wsi-ofiar represji politycznych w XX wieku^[13].

Cerkiew św. Michała Archanioła w Parcani

Religia

Pierwotnie znajdująca się w Parcani cerkiew św. Michała Archanioła, jedna z większych świątyń prawosławnych w Besarabii, została zniszczona w 1960 roku^[2][9]. Zniszczono również cmentarz prawosławny we wsi, na terenie którego obecnie znajduje się park szkolny. Miejsce po nekropolii oznaczono kamieniem pamiątkowym, planowana jest budowa kaplicy^[2].

Na miejscu zburzonej cerkwi po upadku ZSRR wzniesiono nową świątynię^[2]. Również nosi ona wezwanie św. Michała Archanioła i funkcjonuje w strukturze dekanatu słobodziejskiego eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego^[14]. Przed cerkwią w 2009 ustawiono pomnik jej patrona^[15].