Podgórzyn (województwo dolnośląskie)

Podgórzyn (do 1945 niem.  Giersdorf in Riesengebirge^[5], Giersdorf^[6], do marca 1946 Popławy) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie karkonoskim, w gminie Podgórzyn.

Podgórzyn

wieś
Kościół pw. MB Częstochowskiej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	karkonoski
Gmina	Podgórzyn
Wysokość	350-480[1] m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	1789[2]
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	58-562[3]
Tablice rejestracyjne	DJE
SIMC	0192100
Położenie na mapie gminy Podgórzyn Podgórzyn
Położenie na mapie Polski Podgórzyn
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Podgórzyn
Położenie na mapie powiatu karkonoskiego Podgórzyn
50°49′27″N 15°41′10″E[4]
Strona internetowa

Tramwaj upamiętniający nieistniejącą linię

Późnobarokowy kościół Trójcy Świętej

Położenie

Podgórzyn to duża wieś położona na wysokości 350-480 m n.p.m.^[1] Miejscowość leży w dolinie rzeki Podgórnej, częściowo w obrębie Pogórza Karkonoskiego (Podgórzyn Górny), a częściowo na terenie Kotliny Jeleniogórskiej (Podgórzyn Dolny)^[1]. Na północ od miejscowości znajdują się Stawy Podgórzyńskie, założone na przełomie XIV i XV wieku przez zakon cystersów^[1]; w późniejszym okresie własność Schaffgotschów z Cieplic, a od 1996 własność prywatna. Kompleks 67 stawów obejmuje 150 ha i należy do najcenniejszych zespołów przyrodniczych Kotliny Jeleniogórskiej, a zarazem do najwyżej położonych kompleksów wodnych w tej części Europy. Na uwagę zasługuje bogactwo świata ptactwa wodnego m.in. kaczki, perkozy, czaple siwe, tracze mirogęsi. W stawach w sposób tradycyjny hodowane są takie gatunki, jak karp, amur, tołpyga oraz sezonowo jesiotr i pstrąg.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie jeleniogórskim. Miejscowość jest siedzibą władz gminy Podgórzyn, a także Zarządu Zlewni Bobru i Nysy Łużyckiej RZGW we Wrocławiu.

Historia

Wioska jest jedną z najstarszych na ziemi jeleniogórskiej, bo zachowały się o niej dokumenty, które sięgają roku 1305^[1]. Rozwój wsi wiązał się z założeniem przez cystersów z Cieplic stawów rybnych^[1]. W 1486 należała do Giersdorfa, następnie właścicielami byli von: Liebanthal, Hochberg i Zedlitz. W 1560 przeszła jako wiano^[7] Magdaleny von Zedlitz w ręce jej męża Hansa II Schaffgotscha (1496–1584)^[8]. W późniejszym okresie we wsi rozwijało się rzemiosło: w XVII w. działała tutaj odlewnia dzwonów, a w roku 1681 założono dużą papiernię^[1], a w 1852 młyn papierniczy^[9]. W połowie XIX wieku na terenie miejscowości istniała szlifiernia szkła i kamieni^[1]. Funkcjonowały tu również mniejsze zakłady: młyny wodne, tkalnie, bielniki, browar i wytwórnia szkła^[1]. Rozwój turystyki przyniósł z kolei powstanie pensjonatów, hoteli i gospód^[1]. Od 1911 do 31 grudnia 1964 kursował tutaj tramwaj z Jeleniej Góry (od 20 maja 1914 z Podgórzyna Górnego)^[10]. Fakt ten upamiętnia tramwaj ustawiony na dawnym przystanku końcowym w Podgórzynie Górnym.

We wsi działa Szkoła Podstawowa im. Orła Białego oraz przedszkole. W 2019 r. szkoła i przedszkole zostały przeniesione do nowego budynku. W 2023 r. przy szkole oddano do użytku nową halę sportową^[11].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[12]:

• kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, z XV–XVIII w., przebudowany w XIX w.
• cmentarz przy kościele, z końca XVIII w.
  • dom przedpogrzebowy
  • bramy
• kościół pierwotnie ewangelicki z lat 1778–1780, obecnie rzymskokatolicki kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej,

inne:

• Dwór w Podgórzynie^[13], majątek rodziny Schaffgotschów. Właściciel Hans II Schaffgotsch (1496-1584)^[14][15], syn Ulryka I (1453-1543)^[16] i Anny Zwolskiej, był kanclerzem księstwa świdnicko-jaworskiego. Ożenił się z Magdaleną Zedlitz, której ojciec był posiadaczem tego dworu. Obiekt stał się później własnością Krzysztofa von Schaffgotscha, a po pożarze zamku Chojnik w 1675, był miejscem, w którym umieszczono uratowane z pożaru dokumenty, wyposażenie i zbiory^[17].

Ponadto w gminnej ewidencji zabytków znajdują się obiekty zlokalizowane przy ulicach Bujwida (nr 18, 19 i 22), Ewangelickiej (nr 1, 4, 12), Kościelnej (nr 1), Nadwodnej (nr 6, 9 i 10), Ogrodowej (nr 2 i 16), Zielonej (nr 2, 5, 7) i Żołnierskiej (nr 1, 7, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 22, 35, 40, 44, 47, 60, 62, 63, 72, 74, 75, 77, 79, 82, 83, 91, 91a, 96, 99, 118 i 119) oraz stanowiska archeologiczne we wsi^[18].

Szlaki turystyczne

• na Zamek Chojnik
• na Śmielec przez Zachełmie^[19]