Podmiot (filozofia)

Podmiot – (łac. subiectum) byt, który doświadcza, poznaje, działa, wchodząc w relacje z innym podmiotem lub przedmiotem.

Zobacz też: inne znaczenia wyrazu „podmiot”.

Filozofia współczesna

Podmiot poznający

W epistemologii podmiot poznający (doświadczający) przeciwstawiany jest przedmiotowi poznawanemu (doświadczanemu). To, co jest poznawane nazywa się przedmiotem poznania^[1].

Zakłada się często jedność i ciągłość doświadczenia podmiotu^[2]. Poznanie powiązane ze szczególnymi cechami podmiotu jest poznaniem subiektywnym (poznanie zrelatywizowane podmiotowo)^[3]. Subiektywność określana jest jako rzeczywistość podmiotowa, dostępna tylko samemu podmiotowi^[3]. W introspekcji podmiot może sam siebie (swoją subiektywność) czynić przedmiotem poznania^[4].

Terminami bliskoznacznymi (czasami używanymi jako synonimy) są: ja (ang. I), jaźń (ang. self), ego^[5].

Podmiot działający

W filozofii praktycznej (psychologii filozoficznej, antropologii, etyce i filozofii politycznej) podmiot jest wyposażany w zdolność działania (sprawczość czy "podmiotowość sprawczą")^[4] i określany jest jako podmiot działający lub agent. Kwestią filozoficznie sporną jest w jaki sposób (i czy w ogóle) można podmiotom przypisywać sprawczość^[5].

Dyskutowana jest podmiotowość i sprawczość zbiorowości (podmioty zbiorowe), instytucji (podmioty instytucjonalne), zwierzętom, sztucznej inteligencji czy innym bytom (podmioty nie-ludzkie)^[6].

Podmiot w logice

W zupełnie innym znaczeniu termin ten używany jest w logice i semiotyce (podmiot logiczny). Oznacza on pewną funkcję zdaniową i odróżniany jest od predykatu^[7][5].

Znaczenie historyczne

Współczesne znaczenie termin podmiot (a właściwie łac. subiectum) uzyskał w filozofii nowożytnej. Aż do XVIII w. "subiectum" było pojęciem używanym zamiennie do substancji, a więc oznaczało coś, co jest nosicielem czegoś, lub coś, co w czymś tkwi^[1]. Tomasz z Akwinu używał pojęcia podmiotu wiedzy (subiectum scientiae) na oznaczenie tego, co nauka bada (zakres przedmiotu nauki)^[1]. Było to więc znaczenie zasadniczo odmienne od późnonowożytnego podmiotu poznania^[8].