Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności

Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności – polska organizacja społeczna założona w Mohylewie w 1906 roku; największa polska organizacja oświatowa tego okresu na wschodniej Białorusi poza gubernią mińską; traktowana z niechęcią przez władze rosyjskie, ponieważ umacnianie polskości na ziemiach zabranych było sprzeczne z realizowaną przez administrację państwową strategią rusyfikacji i asymilacji.

Polskie Towarzystwo Oświaty i Dobroczynności

Lider	Władysław Woynicz-Sianożęcki
Data założenia	26 sierpnia 1906
Adres siedziby	Mohylew, Imperium Rosyjskie

Okoliczności powstania

12 grudnia 1904 roku, wraz z nastaniem w Imperium Rosyjskim tzw. „wolnościowych czasów”, wydany został ukaz carski znoszący częściowo ograniczenia dotyczące nauki języka polskiego. Zezwalał on na wykładanie go w rosyjskich szkołach elementarnych i średnich, jednak jako przedmiot nadobowiązkowy, prowadzony poza godzinami obowiązkowej nauki za dodatkową, wysoką opłatą. Była ona tym wyższa, im mniej rodziców wyraziło chęć posyłania dzieci na takie zajęcia^[1]. Tego rodzaju warunki nie zaspokajały potrzeb oświatowych społeczności polskiej zamieszkującej ziemie zabrane. Oczekiwała ona bowiem nie tylko nauki języka ojczystego przez ich dzieci, ale także wychowania w polskim duchu patriotycznym. Starano się zatem utworzyć instytucje oświatowe o czysto polskim charakterze^[2].

4 marca 1906 roku wydany został ukaz ułatwiający zakładanie organizacji społecznych^[3]. W związku z tym, polscy działacze oświatowi w Mohylewie podjęli decyzję o utworzeniu Polskiego Towarzystwa Oświaty i Dobroczynności. Organizacja została oficjalnie zarejestrowana przez władze rosyjskie 26 sierpnia 1906 roku. Jej założycielami byli m.in.: Zygmunt Brodowski, Konstanty Gordziałkowski i Mirosław Obiezierski. Towarzystwo było największą polską organizacją oświatową na wschodniej Białorusi poza gubernią mińską^[4].

Władze i program

Organem kierowniczym Towarzystwa był zarząd. W jego skład w 1913 roku wchodzili m.in.: Władysław Woynicz-Sianożęcki (prezes), Mirosław Obiezierski (wiceprezes) i Augustyn Biretto (skarbnik)^[4].

Zgodnie ze Statutem, celami Towarzystwa było szerzenie oświaty i dostarczanie środków z zamiarem poprawy położenia materialnego i moralnego niezamożnej ludności. Ich realizacja miała odbywać się poprzez zakładanie i utrzymywanie m.in. zakładów naukowych, bibliotek, czytelni, księgarń, muzeów, domów ludowych, tanich kuchni, przytułków, szpitali; wydawanie druków periodycznych, urządzanie publicznych odczytów, wykładów, wystaw i przedstawień teatralnych. Przewidywano także udzielanie pomocy chcącej się kształcić młodzieży^[4].

Stosunek Rosjan i władz rosyjskich

Przeciwko rozwojowi polskiego szkolnictwa protestowały niektóre organizacje rosyjskie, m.in. członkowie Czarnej Sotni. W dniach 28–31 sierpnia 1908 roku w Mińsku odbył się zjazd „bractwa prawosławnego”, na którym przyjęto rezolucję domagającą się zaostrzenia prawa w sprawach karania za tajne nauczanie. Negatywne opinie ukazywały się także na łamach rosyjskiej prasy^[5].

Władze rosyjskie odnosiły się do polskiej edukacji niechętnie. Wyrażały opinię, że jest ona przeszkodą w asymilowaniu żywiołu polskiego przez rosyjski i w różny sposób utrudniały działalność Towarzystwa Oświaty i Dobroczynności, jak też innych podobnych organizacji w zachodniej części Imperium Rosyjskiego. Przeprowadzano ciągłe i szczegółowe kontrole w poszukiwaniu naruszenia statutu, który stanowiłby podstawę do jej zamknięcia^[5].

Zobacz też

• Polska Macierz Szkolna Ziemi Mińskiej
• Polskie Towarzystwo „Oświata” w Mińsku
• Polskie Towarzystwo „Oświata” w Nieświeżu