Porenut

Porenut – bóg o nieznanych funkcjach wymieniony tylko w dwóch źródłach: Gesta Danorum oraz w Knýtlinga sadze. Jedyną informacją historyczną na temat tego boga jest opis posągu go przedstawiającego, który posiadał cztery twarze na głowie, oraz piątą na piersiach, która była podtrzymywana za brodę prawą ręką, a za czoło lewą ręką.

Porenut

Teren kultu	Rugia
Szczególne miejsce kultu	Charenza
Rodzina
Ojciec	Perun?

Źródła

Pierwszym źródłem wymieniającym Porenuta jest Gesta Danorum autorstwa Saxo Gramatyka. Saxo opisuje, gdy jak po zdobyciu Arkony przez duńskiego króla Waldemara I jej mieszkańcy zawarli z nim porozumienie, co zachęca mieszkańców Charenzy do zawarcia podobnego porozumienia i oddania miasta bez walki. Saxo opisuje, że w tym grodzie znajdowały się trzy świątynie poświęcone Rugiewitowi, Porewitowi i Porenutowi. Po zniszczeniu świątyni i bałwana Rugiewita przez Duńczyków, Saxo pisze^[1][2]:

Wojowie z drużyny, którzy nie zadowolili się jedynie obaleniem go, z jeszcze większym zapałem wzięli się za posąg Porewita, którego czczono w następnej świątyni. Ten miał pięć głów, lecz żadnej broni. Gdy ten był już porąbany, udali się oni do świątyni Porenuta. Ten bożek miał cztery twarze i jedną dodatkową, która umieszczona była na piersiach; lewą ręką trzymał on za ją za czoło, a prawą podtrzymywał jej brodę. Ten padł także pod ciosami toporów służby Absalona^[3].

Te same informacje podane są następnie przez Knýtlinga sagę, która wymienia Porenuta w zniekształconej formie Turupit (st.isl. Turupið)^[4][5][a].

Interpretacje i etymologia

Oryginalny tekst Gesta Danorum nie zachował się. W różnych odpisach znajdują się różne zapisy teonimu: w wydaniu paryskim znajduje się forma Porenutii; formy w innych odpisach to Poremicii, Porenit, Poronutz^[6], Porenutius, Poremicius^[7].

Według językoznawcy Michała Łuczyńskiego łacińskie zapisy oddają oryginalną, staropołabską formę *Ṕorĕniťь, która została rozszerzona o przyrostek ‎*-iťь (kontynuowane w stpoł. jako *-ūt, *-yt, *-ic; najpewniej w łacinie było zapisywane jako -utius-, -ucius-^[7]) w funkcji tworzenia imion odojcowskich dodany do stpoł. *Ṕorĕn ‘Perun’. Sama forma *Ṕorĕn wywodzi się z prasłowiańskiego ‎*Perunъ z przegłosem lechickim e → ’o^[8], chociaż dla języka rugijskiego jest on niepoświadczony, np. nazwy miejscowe Metle < *metla, Perun : Peron < *perunъ, Popel < *popelъ^[9]. W związku z tym teonim można przełożyć na polski jako Perunic^[10], Piorunic^[6][11] i przetłumaczyć dosłownie jako ‘syn Peruna’^[11]. Teonim ten powstał więc analogicznie do Swarożyca, syna Swaroga. Według Łuczyńskiego Porenut był imieniem zastępczym dla Jarzyły^[8].

Istnieje także interpretacja, uznana np. przez Leszka Moszyńskiego^[12] i Aleksandra Brücknera^[13], uznająca Piorunica za hipokorystyk od Peruna, i że znaczył dosłownie ‘mały Perun’^[11]. Moszyński zakłada, że funkcja patronimiczna przyrostka jest późna, XIV-wieczna^[12], lecz takiej tezie przeczą dane, np. późnoprasłowiańskie ‎*Idariťь, ‎*Vyševiťь poświadczone w greckim zapisie Ídaríxion (VI w.), Bouseboutzēs (przed IX w.)^[14]. Słownik prasłowiański również uważa znaczenie patronimiczne za istniejące już w prasłowiańskim, np. ‎*bratiťь ‘syn brata’, ‎*božiťь ‘syn boga’, ‎*kъnęžiťь ‘syn księcia’^[15].

Pierwszy człon bywa także łączony ze słowem ‎*pora^[16][17] w pierwotnym, prasłowiańskim znaczeniu ‘parcie, napieranie’, ‘siła, wysiłek, pełnia sił’, ‘okres wysiłku, wytężonej pracy’^[18]. Według Jacka Banaszkiewicza trójka bóstw rugijskich nie jest przypadkową grupą bóstw, lecz jest grupą bóstw, która patronować ma podstawowym dla egzystencji społeczeństwa dziedzinom. Rugiewita uznaje za boga naczelnego Ranów, który patronuje wojnie i społeczności, a Porewita i Porenuta uznaje za boskich bliźniaków, którzy swoimi uniwersalnymi cechami uzupełniają bóstwo naczelne. Banaszkiewicz wskazuje, że częstą cechą boskich bliźniaków jest powtórzenie pierwszego rdzenia imienia lub drugiej części imienia; według niego Porewit i Porenut posiadają wspólny, pierwszy człon. Wskazuje także, że bliźniacy często posiadają cechy przeciwstawne; Porewita uznaje za „pozytywnego” bliźniaka, którego imię należy rozumieć jako ‘Pana siły, Pana, który się ze wszystkim potrafi uporać’ (przyrostek -wit ‘pan’^[19]), Porenuta uznaje zaś za „negatywnego” bliźniaka i tłumaczy jego imię jako ‘Pana wsparcia potrzebującego’ interpretując przyrostek -nut jako -nud i łącząc ten przyrostek ze staropolskim nuda i niemieckim Nut oznaczającymi ‘potrzeba, przymuszenie’. Banaszkiewicz wskazuje także na fakt, że oboje mają po pięć twarzy, dwie mniej niż Rugiewit, przy czym Porenut posiada tylko cztery twarze na głowie, a piątą trzyma rękoma na piersi, co według niego może wskazywać na uszczerbienie znaczenia jego postaci wobec Porewita. Ważne może być również to, że prawa ręka podtrzymuje piątą twarz, a lewa trzyma ją za czoło^[17]. Za łączeniem pierwszego członu zarówno Porewita, jak i Porenuta, ze słowem pora opowiada się także Andrzej Szyjewski^[16].

Uwagi

1. Prawdopodobnie pomylony z fińskim bogiem Tarapita(inne języki) (Álvarez-Pedrosa 2021 ↓, s. 197). Próbowano także tłumaczyć to imię jako Toropiec-Tropiec, od słowa trepati ‘trząść, uderzać, spieszyć’ (Gieysztor 2006 ↓, s. 133).