Portugał

Nazwa ta pierwotnie odnosiła się do ciężkiej monety złotej (nazywanej też z włoska lisbonino) wartości 10 cruzado, wprowadzonej w Portugalii do obiegu w 1499 r. za panowania Manuela I (1495-1521). Nominał o wadze 39,9 g (z niemal czystego kruszcu) emitowano wykorzystując znaczne zasoby złota pochodzące z zamorskich kolonii. W 1517 miał on w Portugalii wartość 3900 reali^[1], później – 4000 reali.

Na awersie wyobrażano herb królestwa z inskrypcją R[ex]:PORTUGALIE, na rewersie – tarczę herbową z równoramiennym krzyżem Zakonu Rycerzy Chrystusowych (Ordem Militar de Cristo), którego wielkim mistrzem był portugalski monarcha, otoczonym legendą IN HOC SIGNO VINCES („Pod tym znakiem zwyciężysz”)^[2]. Jego następca Jan (João) III wprowadził trzy podobne typy bite w Lizbonie i Porto. Monetę emitowano do 1557 roku. Pośrednią jej kontynuację stanowił moedor.

Za przykładem monarchy portugalskiego inne państwa zapoczątkowały bicie podobnych wysokowartościowych monet odpowiadających 2½, 5, 10 oraz (rzadko) 20 dukatom. Emitowano je głównie w północnych Niemczech i krajach skandynawskich (Danii, Szwecji), a także w Siedmiogrodzie oraz w Rzeczypospolitej. Większość tych naśladownictw (określanych też jako Portugaleser) pochodziła z Hamburga: były to jedno-, pół- i ćwierćportugały z wizerunkiem herbu (bramy miejskiej) na awersie i krzyża portugalskiego na rewersie. Handlowa wartość monet z niemal czystego złota zazwyczaj odpowiadała ok. 10 dukatom. W emitowaniu północnoniemieckich portugałów uczestniczyły w mniejszym zakresie także Brema (biskupstwo), Lubeka (biskupstwo i miasto), Lüneburg, Magdeburg i Szlezwik-Holsztyn. Zgodnie z augsburskimi regulacjami menniczymi wydanymi dla państw i miast Rzeszy (1551, 1559), dopuszczającymi do obiegu tylko złote guldeny i dukaty, w Niemczech praktycznie zakazano bicia obcych monet ze złota (jakkolwiek zakaz ten nie był w pełni respektowany).

W Polsce i na Litwie była to największa moneta obiegowa bita w XVI/XVII wieku, a zapoczątkował ją Zygmunt August, za którego rządów wybito ją w mennicy wileńskiej w 1562 roku. Monety te wypuszczano do 1652 r. – najliczniej za Zygmunta III^[3]. Jednakże polskie i litewskie portugały, w przeciwieństwie do niemieckich, nie naśladowały oryginalnych portugezów^[4].

Kazimierz W. Wójcicki podaje, że „portugałami nazywano i medale albo pieniądze wartości 10, 20, 30 czerwonych złotych, bywały i mniejsze, i dukaty po 3, 5 i 7 złotych wartości”^[5]. Jako „moneta pamiątkowa” były one „rozdawane przy osobliwych okazjach przez króla, rady miejskie i inne osoby”^[6]. U Aleksandra Gwagnina znajdujemy wzmiankę, iż Jan Zamojski „darował na weselu swym gościom portugały złote, na których była twarz królewska, a na drugiej stronie żałosna figura o wzięciu Połocka” (w sierpniu 1579). Rej sentencjonalnie powiada: „Ujrzysz, jeślić pomogą portugały ony, / Coś je marnie szafował na rozliczne strony”^[7].

W okresie późniejszym te ciężkie i nieporęczne monety służyły przede wszystkim w celach reprezentacyjnych, dekoracyjnych, jako upominki, pamiątki i donatywy. Dlatego z reguły wykonywano je starannie pod względem technicznym i na wysokim poziomie artystycznym. W Niemczech od 1673 bito w tym celu „portugalskie medale” wartości 10 dukatów; nazwa ta utrzymała się w Hamburgu aż do XIX stulecia. Podobne monety obcych i własnych emisji znane były nawet w Rosji; wiadomo, że po przyłączeniu Ukrainy car Aleksy Michajłowicz podarował Bogdanowi Chmielnickiemu portugał o wadze ok. 34 gramów^[8]. W Polsce „niewiasty z uboższej szlachty, mieszczki, a nawet wieśniaczki portugały złote nosiły przy koralach i paciorkach na szyi”^[9].

Oryginalne XVI-wieczne monety portugalskie stanowią dziś rzadkość na rynku numizmatycznym i osiągają niesłychanie wysoką cenę – najwyższą typ pochodzący z mennicy w Porto.

Pochodzenie

Europejskie naśladownictwa

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on