Postępujące kostniejące zapalenie mięśni

Postępujące kostniejące zapalenie mięśni (fibrodysplazja, postępujące skostnienia mięśni, choroba Munchmeyera^[1], ang. fibrodysplasia ossificans progressiva, FOP) – rzadka choroba genetyczna, objawiająca się postępującym kostnieniem tkanek miękkich^[2].

Postępujące kostniejące zapalenie mięśni

Szkielet Harry'ego Eastlacka w Muzeum Müttera
Klasyfikacje
ICD-10	M61.1
OMIM	135100
MeSH	D009221

Epidemiologia

Postępujące kostniejące zapalenie mięśni jest bardzo rzadką chorobą, częstość jej występowania szacuje się na około 0,6 przypadków na milion. W 2008 roku znanych było zaledwie 700 przypadków na całym świecie^[3], w Polsce w 2007 było zarejestrowanych 15 pacjentów^[2]. FOP znajduje się na liście chorób rzadkich Orphanet^[4].

Etiologia i patogeneza

Choroba jest dziedziczona autosomalnie dominująco. Powodowana jest przez heterozygotyczną mutację genu ACVR1, znajdującego się na chromosomie 2 w locus 2q23-24, kodującego białko receptora aktywiny typu 1 A (białko ACVR1)^[5]. Linie limfoblastów wykazują nadmierną reaktywność w ekspresji białka morfogenetycznego kości 4 (BMP4), pobudzającego tworzenie naczyń krwionośnych, rozrost tkanki łącznej i wytwarzanie tkanki kostnej. Jednocześnie występuje niedobór antagonistów BMP4, takich jak noggina i gremlina, co razem powoduje niekontrolowany rozrost tkanki łącznej, tworzenie nowych naczyń krwionośnych i kości poza układem kostnym^[2][6]. W rezultacie dochodzi do postępującego skostnienia tkanki mięśniowej i tkanki łącznej (np. torebek stawowych, ścięgien i więzadeł)^[3][2].

Odmiany

Mutacja mozaikowa to bardzo rzadka odmiana myositis ossificans. Przy tym rodzaju choroby, kostnienie zachodzi tylko w okolicy jednej części ciała, np. pleców. Do tej pory odnotowano zaledwie kilka takich przypadków.

Objawy

Choroba objawia się już u noworodków wrodzonymi wadami paluchów (ich koślawością lub skróceniem), skróceniem kciuków, hipoplazją i synostozą paliczków rąk. Pierwsze ogniska kostnienia zwykle pojawiają się w pierwszych 10 latach życia^[2][6]. Zmiany pojawiają się najczęściej w kręgosłupie, obręczy kończyny dolnej i górnej. W miejscu tworzenia się skostnień może występować obrzęk, ból, twardnienie mięśnia i zmniejszenie ruchomości, zwłaszcza tam, gdzie wytworzyły się mosty kostne^[7][6]. Ogniska choroby mogą przypominać guzy nowotworowe i jako takie być początkowo diagnozowane^[6]. Choroba może mieć przebieg bezobjawowy, a niektóre obrzęki mogą się cofać, zwykle jednak pojawiają się kolejne ogniska kostnienia, z czasem zesztywniając wszystkie duże stawy, unieruchamiając pacjenta i prowadząc do ciężkiej niepełnosprawności i uzależnienia od opieki innych^[7][2][6].

Nowe ogniska choroby często powstają w miejscu urazów (nawet niewielkich), iniekcji czy zabiegów operacyjnych, ale mogą też powstawać samoistnie^[6]. Tworzenie nowego ogniska kostnienia nazywane bywa „przebłyskiem”. Może być ono bolesne i trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy^[8].

Najbardziej rozpoznawalnym objawem tej choroby jest koślawość palucha oraz nieproporcjonalność palców u rąk i nóg. Ból występuje zwykle wtedy, gdy skostnienie naciska na układ nerwowy.

Leczenie

Skuteczne leczenie postępującego kostniejącego zapalenia mięśni nie jest dotąd znane, mimo prób z zastosowaniem różnych metod. Stosowana jest między innymi fizjoterapia i leki przeciwzapalne, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, kortykosteroidy, czy inhibitory cyklooksygenazy-2 (COX-2)^[9][7][6].

Obecnie trwają prace nad lekarstwem, które ma zastopować rzuty choroby. Chorzy w tym momencie przyjmują leki przeznaczone dla układu kostnego oraz mięśniowego. Działają one przeciwzapalnie i spowalniają przebieg FOP.

Historia

Postępujące kostniejące zapalenie mięśni po raz pierwszy opisał Guy Patin w 1692 roku^[6]. Następne przypadki zostały opisane w 1739 i 1867^[6][3]. W 1918 opublikowano pierwszy szeroki przegląd opisujący 115 przypadków^[3]. Początkowo chorobę nazywano myositis ossificans progressiva, ale ze względu na to, że zajmuje ona nie tylko mięśnie, ale także inne tkanki miękkie, Victor McKusick zmienił w 1970 jej nazwę na fibrodysplasia ossificans progressiva^[3]. W Muzeum Müttera w Filadelfii jest przechowywany szkielet pacjenta z rozwiniętą formą fibrodysplazji, Harry'ego Eastlacka, który na krótko przed swoją śmiercią w 1973 roku zdecydował o przeznaczeniu swojego ciała dla celów naukowych^[10][11]. W 1988 roku w Stanach Zjednoczonych powstała organizacja International Fibrodysplasia Ossificans Progressiva Association (IFOPA), mająca na celu wspieranie chorych na FOP, edukację i prowadzenie badań naukowych związanych z tą chorobą^[12]. W 2006 udało się zidentyfikować mutację odpowiedzialną za powstanie choroby^[5].