Powstanie Bar-Kochby

Powstanie Bar-Kochby – zbrojne wystąpienie Żydów w latach 132–135 n.e. skierowane przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu, mające na celu zrzucenie rzymskiego zwierzchnictwa nad prowincją Judei, krwawo stłumione^[1]. Drugie spośród powstań Żydów przeciwko Rzymianom (po tzw. wojnie żydowskiej).

Powstanie Bar-Kochby

Mapa Judei
Czas	132–135
Przyczyna	chęć zrzucenia rzymskiego zwierzchnictwa przez mieszkańców Judei
Wynik	stłumienie powstania
Strony konfliktu
Judejczycy Cesarstwo Rzymskie
Dowódcy
Szymon Bar-Kochba Tinnejusz Rufus, Publiusz Marcellus, Juliusz Sewerus
Siły
~ 80 tys. ~ 200 tys.
Straty
~ 580 tys. (razem z ludnością cywilną)
brak współrzędnych

Źródła dotyczące powstania

Najważniejszymi źródłami historycznymi dla powstania Bar-Kochby są przede wszystkim relacje Kasjusza Diona, Euzebiusza z Cezarei, Justyna Męczennika, Historia Augusta (w biografii Hadriana), także źródła talmudyczne. Wgląd w wydarzenia dają także wykopaliska archeologiczne, w tym odkrycia qumrańskie i numizmatyczne^[2].

Przyczyny

W 129 roku cesarz rzymski Hadrian wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego. Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór hellenistyczny i służyć jako kolonia rzymska. Ponadto zabroniono Żydom pod karą śmierci ceremonii obrzezania, którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia tego samego rodzaju, co kastracja^[3].

W 132 roku wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Przyjmuje się, że jego główną przyczyną był między innymi brak zgody na budowę świątyni Jowisza w miejscu świątyni jerozolimskiej oraz chęć zapobieżenia przekształceniu Jerozolimy w kolonię rzymską^[4].

Przebieg

Wodzem powstania, z tytułem „księcia Izraela” (hebr. nasi ha-Jisrael), został Szymon ben Koziba (inaczej Szymon Bar-Kochba), a arcykapłanem jego wuj Eleazar syn Charsoma. Obaj przywódcy wywodzili się z rodu Hasmoneuszy^[5].

W wyniku walk Żydzi wyzwolili cały obszar prowincji wraz z Jerozolimą i ruinami Świątyni, w których wznowiono służbę ofiarniczą. W sumie powstańcy zdobyli ok. 50 twierdz oraz ok. 1000 miast i wsi.

Powstańcy prześladowali i zabijali chrześcijan za odmowę wyparcia się wiary w Jezusa Chrystusa i uznania Szymona ben Koziby za Mesjasza^[6].

Cesarz Hadrian wezwał z Brytanii generała Juliusza Sewera oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a do stłumienia powstania ściągnięto prawdopodobnie Legion XXII z Egiptu^[7] i – być może – Legion IX z odległej północy (z Brytanii lub Dolnej Germanii), na co jednak brak dowodów^[8]. W 135 roku Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych.

Latem 135 roku zdobyli Jerozolimę. Jako ostatni punkt oporu w Judei padła kwatera główna powstańców Bethar, na południowy zachód od Jerozolimy (siedziba Sanhedrynu i zarazem miejsce przebywania Szymona Bar-Kochby)^[9]. Zamordowani zostali niemal wszyscy obrońcy, a pozostałych przy życiu sprzedano jako niewolników.

Skutki powstania

Ogółem podczas walk Rzymianie zburzyli 50 twierdz oraz 985 miast i wsi. Zginęło ok. 580 tysięcy Żydów^[10][11]. Wzgórze Świątynne w Jerozolimie zostało zaorane. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Miasto nazwano Colonia Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Zakazano praktyk judaizmu. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina (Syria palestyńska, inaczej filistyńska – od starożytnych wrogów Żydów, Filistynów)^[12]. Na terenie dawnej Jerozolimy wybudowano świątynie ku czci Jowisza, Serapisa, Dionizosa oraz Kastora i Polluksa. Żydom zabroniono mieszkać, wkraczać i zbliżać się do miasta. Żydom wolno było tylko patrzeć na Jerozolimę z daleka (de loginquo eam oculis tantum videre permissum est^[13]), a na teren świątyni mogli wejść tylko 9. dnia miesiąca aw, aby przy Ścianie Płaczu opłakiwać swoje nieszczęście^[14].

Było to ostatnie samodzielne powstanie żydowskie, w czasach antycznych. Dopiero w 613 roku doszło do żydowskiej rebelii, lecz w sojuszu z Persami przeciwko Cesarstwu Bizantyjskiemu.

Numizmatyka powstańcza

Srebrna tetradrachma z roku ok. 133. Awers: Świątynia Jerozolimska. Rewers: tekst „Pierwszy rok po wyzwoleniu Izraela”.

W trakcie powstania Bar-Kochby rebelianci sięgnęli po najważniejszy środek propagandowy i emitowali własne monety wybijane na monetach, które były aktualnie w obiegu na terenie Judei i w regionie. Wynikało to z problemów związanych z działaniami wojennymi oraz brakiem kruszcu. Monety zawierały następujące inskrypcje:

• Rok pierwszy odkupienia Izraela
• Rok drugi wolności Izraela
• Wolność Jerozolimy

Na monetach wyemitowanych w pierwszym roku powstania znalazły się także inne inskrypcje:

• Szymon, książę Izraela
• Eleazar kapłan
• Jerozolima
• Szymon

Ponadto na monetach pojawiły się następujące wyobrażenia: fasada świątyni jerozolimskiej, gałązki palmy, mirt i wierzba. Także naczynia i instrumenty świątynne: dzban i amfora oraz harfa i lira. Pojawiły się również monety-hybrydy: jedna strona wyobraża rok pierwszy, natomiast po drugiej stronie - rok drugi, trzeci, a nawet czwarty. Niektóre monety z czasów powstania Bar-Kochby znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie^[15].

Zobacz też

• wojny żydowskie
• historia Izraela