Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny

Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny – słownik współczesnego języka polskiego napisany pod redakcją Haliny Zgółkowej i wydany w latach 1994–2005 przez wydawnictwo Kurpisz. Jest najobszerniejszym powojennym słownikiem języka polskiego^[1]. Jego zadaniem było przedstawienie czynnego słownictwa współczesnych Polaków^[2].

Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny

Autor	Halina Zgółkowa (redakcja)
Tematyka	słownik
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Poznań
Język	polski
Data wydania	1994–2005
Wydawca	Wydawnictwo Kurpisz

Ze względu na miejsce powstania (wszyscy autorzy związani byli z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu) oraz na siedzibę wydawnictwa zwany jest niekiedy „słownikiem poznańskim”^[1].

Charakterystyka

Słownik zawiera ponad 130 tysięcy haseł zebranych w pięćdziesięciu tomach formatu B5, każdy o objętości około 300 stron. Pierwotnym założeniem autorów było wydanie go w 30 tomach. Słownik gromadzi słowa występujące w polszczyźnie w latach 1954–1993^[2]. Był to pierwszy powojenny słownik języka polskiego wydany przez przedsiębiorstwo prywatne. Słownik dostępny był wyłącznie przez subskrypcję, stąd nieznany jest jego nakład ani sposób, w jaki funkcjonuje wśród czytelników^[3].

Założenia

Zamierzeniem twórców było dotarcie do osób o różnym wykształceniu, zawodach i zainteresowaniach. Z tego powodu informacje o słowach podane są w prosty sposób i nie wymagają wiedzy specjalnej ani przygotowania leksykograficznego. Stąd autorzy nie używają skrótów ani odsyłaczy, hasła są w pełni autonomiczne, informacja gramatyczna o słowach jest skrótowa; brakuje odesłań do tablic odmian. Tematyka słownika obejmuje wiele dziedzin życia, zawiera wyrazy potoczne, środowiskowe, specjalistyczne itp.^[1]

Autorzy podkreślają, że zasadniczym celem słownika jest jego praktyczność, dlatego zrezygnowano z precyzji naukowej, a siatka haseł i opis leksykograficzny powstały przy użyciu innych słowników i opracowań leksykograficznych.

Budowa artykułu hasłowego

Hasło w Praktycznym słowniku współczesnej polszczyzny składa się z następujących części: wyraz hasłowy, opcjonalnie informacja o wymowie, skrócona etymologia słowa, informacja gramatyczna: określenie części mowy, rodzaj, wybrane formy odmiany, definicja znaczenia, przykłady użycia w zdaniach, kolokacje i frazeologizmy, synonimy i antonimy, a hasło zamyka lista wyrazów pochodnych^[1].

Krytyka

Słownik spotkał się z krytyką, zwłaszcza w początkowej fazie jego ukazywania się. Część recenzentów przyjęła go pozytywnie, wskazując, że można go polecić zarówno uczniom, jak i nauczycielom^[2]. Według leksykografa Piotra Żmigrodzkiego w wydawnictwie dostrzega się pozytywną tendencję do uniwersalizacji słownika, czyli przedstawienie jak najpełniejszego opisu, włącznie z funkcją słowa w strukturach językowych, np. kolokacje, synonimy itp.^[3] Krytycy zarzucali mu wtórność definicji, ich niepoprawność, braki i błędy przy podawaniu informacji gramatycznych^[1]. Szczególne kontrowersje budził dobór słownictwa: kwestionowano występowanie we współczesnej polszczyźnie takich słów, jak m.in. atoli, austeria, bibliopola, cichostępy, cierlica^[2]. Zdaniem leksykografów słownik zawiera zbyt dużą liczbę wyrazów wywodzących się z gwar środowiskowych i wyrazów pochodnych od nazw geograficznych, np. Adygejczyk, Adygejka, które nie były używane. Skrytykowano również przykłady, których nie zaczerpnięto z korpusów językowych, a które zostały stworzone przez autorów słownika, w związku z czym ich funkcja ilustracyjna jest iluzoryczna^[3].

W latach 1995–2005 miał miejsce proces wytoczony wydawnictwu Kurpisz przez Wydawnictwo Naukowe PWN, które zarzucało autorom zbyt dosłowne cytowanie definicji ze Słownika języka polskiego pod redakcją M. Szymczaka^[1]. Powstały w związku z tym pewne wątpliwości, jak należy traktować opis słownikowy i czy funkcjonuje on na takich samych zasadach, jak twórczość^[3]. Wydawnictwo Kurpisz proces ten przegrało^[4].