Prawosławna metropolia kijowska

Prawosławna metropolia kijowska – prowincja administracyjna Kościoła prawosławnego z siedzibą w Kijowie. Metropolia została założona między 976 a 998. Jej metropolici uznawali zwierzchność patriarchy konstantynopolitańskiego. Organizacja wewnętrzna była wzorowana na kościele w Cesarstwie Bizantyjskim.

Zarys historii

Metropolia kijowska zajmowała sześćdziesiąte miejsce w hierarchii eparchii Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Pierwszym znanym z imienia jej ordynariuszem był metropolita Teofilakt, przeniesiony z metropolii Sebasty. Jeszcze za panowania Włodzimierza Wielkiego w ramach metropolii powstała sufragania w Białogrodzie^[1]. Z kolei w okresie panowania Jarosława Mądrego powstało podlegające metropolii biskupstwo juriewskie^[1]. W 989 r.powstała eparchia nowogrodzka, przed 1063 – czernihowska (po 1246 przemianowana na briańską i tamże przeniesiona), na początku XI w. – perejasławska^[1]. Dwie ostatnie z wymienionych struktur posiadały przez pewien czas statut metropolii, jednak zostały ostatecznie zlikwidowane (odpowiednio w 1088 i 1100 r.)^[2].

W wyniku rozpadu Rusi Kijowskiej i jej podboju przez Polskę, Litwę i Moskwę, w XIV w. metropolia kijowska rozpadła się na trzy ośrodki: kijowski (faktycznie włodzimierski), halicki i litewski.

W XVI w. metropolia kijowska składała się z dziewięciu diecezji. Na skutek wojen z Moskwą, w 1514 r., została utracona Eparchia smoleńska, w 1563 – połocka. W 1578 r. Stefan Batory przywrócił diecezję połocką. W dniu 25 lutego 1585 roku król Batory potwierdził przywileje dotyczące wolności i praw cerkwi prawosławnej w metropolii kijowskiej^[3]. Przed unią brzeską metropolia kijowsko-halicka była podzielona na osiem eparchii: kijowską, włodzimiersko-brzeską, łucko-ostrogską, połocko-witebską, przemysko-samborską, halicko-lwowsko-kamieniecką^[4]. Od 1508 r. metropolici kijowscy tytułowali się metropolitami Kijowa, Halicza i całej Rusi^[5]. Mimo że stolicą metropolii był Kijów, metropolita przeważnie tam nie przebywał. Rezydował w Nowogródku, Wilnie lub w swojej poprzedniej diecezji, jeżeli był biskupem przed nominacją^[4].

W myśl postanowień unii brzeskiej od 15 grudnia 1596 r. legalnie istniała w Kijowie tylko metropolia unicka. W październiku 1620 r. zaczęła nieoficjalnie funkcjonować prawosławna metropolia, prawnie zatwierdzona dopiero 14 marca 1633 r. przez sejm elekcyjny z 1632 r. i nowo wybranego króla Władysława IV.

W 1685 r. metropolita Gedeon (Czetwertyński) jako pierwszy metropolita kijowski przyjął godność od patriarchy moskiewskiego i całej Rusi Joachima i złożył mu przysięgę kanoniczną, co oznaczało przejście całej administratury do Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej^[6]. W 1686 r. ekumeniczny patriarcha Konstantynopola Dionizy IV i Święty Synod Kościoła Konstantynopolitańskiego wydał tomos, którym przekazał metropolię kijowską pod kanoniczną jurysdykcję patriarchatu moskiewskiego^[7]. W związku ze zmianą jurysdykcji nastąpiła również zmiana tytułu metropolity kijowskiego, wyrażająca uznanie przez niego prymatu Moskwy jako najważniejszego ośrodka prawosławnego na ziemiach ruskich. Tytuł metropolity został zmieniony z „metropolita kijowski i halicki i całej Rusi” na „metropolita kijowski i halicki i Małej Rosji”^[8]. W kolejnych latach różnice liturgiczne między metropolią kijowską a innymi eparchiami Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego były stopniowo likwidowane, ryt unifikowano według wzorca moskiewskiego. Metropolia kijowska straciła również szczególną autonomię administracyjną^[9].

Metropolici kijowscy[10]

Podporządkowani Patriarchatowi Konstantynopolitańskiemu Teofilakt 988–1018 Michał 988–992 (?) Leoncjusz, lata 90. X wieku, postać kwestionowana[11] Jan 1018–1035 Teopempt 1035–1051 Hilarion ok. 1051 – ok. 1054 Efrem ok. 1054–1061 Jerzy 1062–1076 Jan II 1077–1089 Jan III 1090–1091 Efrem II 1091–1093 Mikołaj 1093–1104 Nikifor 1104–1122 Nikita 1122–1126 Michał II 1128–1147 Klemens 1147–1156 Konstanty I 1156–1159 Teodor 1160–1163 Jan IV 1163–1166 Konstanty I 1167–1170 Michał III, 1171–1173 Jan V 1174–1179 Konstanty III 1179–1183 Nikifor II 1183–1201 Mateusz 1201–1220 Cyryl 1224–1233 Józef 1236–1242 Piotr I 1243–1247 Cyryl II 1247–1281 Maksym 1283–1305 Piotr II 1305–1326, w 1325 przenosi siedzibę metropolii do Moskwy Teognost 1328–1353 Aleksy 1354–1377 Cyprian 1377–1406, przyjął tytuł metropolity Moskwy Focjusz 1408–1415 Grzegorz 1415–1419 Focjusz, ponownie, 1419–1431 Gerazym 1433–1435 Izydor, 1437–1447, uwięziony w Moskwie po podpisaniu aktu unii florenckiej Jonasz, 1448–1458, nieuznany w Wielkim Księstwie Litewskim Grzegorz II, 1458–1473 Mizael 1475–1480 Symeon 1480–1488 Jonasz II 1489–1494 Makary 1495–1497 Józef II 1499–1501 Jonasz III 1502–1507 Józef III 1507–1521 Józef IV 1522–1534 Makary II 1534–1556 Sylwester I 1556–1567 Jonasz IV 1568–1577 Eliasz 1577–1579 Onezyfor Dziewoczka 1579–1588 Michał Rahoza (Rahoża), sygnował przyjęcie prawosławnego Kościoła ruskiego do Kościoła rzymskiego (unia brzeska) – zob. zwierzchnicy Kościoła greckokatolickiego (Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej) – 1588–1596 1596–1620 brak prawosławnego metropolity kijowskiego, istnieje jedynie hierarchia unicka Hiob (Borecki) 1620–1631 (wyświęcony wbrew postanowieniom unii brzeskiej przez Teofanesa III) Izajasz (Kopiński) 1631–1632 (wybrany bez zgody króla) Piotr Mohyła 1632–1647 Sylwester Kossow 1647–1657

Rezydujący w Czehryniu, nieuznani przez lewobrzeżną starszyznę kozacką Dionizy Bałaban 1657–1663 Józef Nielubowicz-Tukalski 1663–1676 (popierany przez atamana Piotra Doroszenkę) Antoni Winnicki 1663–1679 (popierany przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów, zakres władzy – Halicz, Wołyń i Podole) Piastujący urząd metropolity w Kijowie i na lewobrzeżnej Ukrainie Łazarz (Baranowicz) 1659–1661 i 1670–1685, arcybiskup czernihowski, administrator metropolii Metody (Filimonowicz) 1661–1668 Podporządkowani bezpośrednio Patriarchatowi Moskiewskiemu[12] Gedeon (Czetwertyński) 1686–? Warłaam (Jasiński) 1690–1707 Joazaf (Krokowski) 1708–1718 Warłaam (Wonatowicz) 1722–1730 Rafał (Zaborowski) 1731–1747 Tymoteusz (Szczerbacki) 1748–1757 Arseniusz (Mohylański) 1757–1770 Gabriel (Kremenecki) 1770–1783 Samuel (Mysławski) 1783–1796 Hieroteusz (Malicki) 1796–1799 Gabriel (Bănulescu-Bodoni) 1799–1803 Serapion (Aleksandrowski) 1803–1822 Eugeniusz (Bołchowitinow) 1822–1837 Filaret (Amfitieatrow) 1837–1857 Izydor (Nikolski) 1858–1860 Arseniusz (Moskwin) 1860–1876 Filoteusz (Uspienski) 1876–1882 Platon (Gorodiecki) 1882–1891 Joannicjusz (Rudniew) 1891–1900 Teognost Lebiediew 1900–1903 Flawian (Gorodiecki) 1903–1915 Włodzimierz (Bogojawleński) 1915–1918 W jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego, w Egzarchacie Ukraińskim Antoni (Chrapowicki) 1918–1919 Michał (Jermakow) 1924–1929 Dymitr (Werbycki) 1930–1932 Sergiusz (Griszyn) 1932–1934 Konstantyn (Diakow) 1934–1937 Mikołaj (Jaruszewicz) 1941–1944 Jan (Sokołow) 1944–1964 Joazaf (Leluchin) 1964–1966 Filaret (Denysenko) 1966–1990 W jurysdykcji Patriarchatu Moskiewskiego, w Ukraińskim Kościele Prawosławnym Patriarchatu Moskiewskiego Filaret (Denysenko) 1990–1992 Włodzimierz (Sabodan) 1992–2014 Onufry (Berezowski) od 2014[13] Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Kijowskiego (nieuznawany przez część kanonicznych Kościołów prawosławnych, uznany w 2018 przez Patriarchat Konstantynopola) Filaret (Denysenko) 1995–2018 W jurysdykcji Kościoła Prawosławnego Ukrainy Epifaniusz (Dumenko) od 2018

Sytuacja na początku XXI w.

Eparchia kijowska

Київська єпархія

Ławra Pieczerska
Państwo	Ukraina
Miasto wydzielone	Kijów
Siedziba	Kijów
Data powołania	988
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego
Cerkiew	Świętych Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich w ławrze Pieczerskiej
Biskup diecezjalny	metropolita kijowski i całej Ukrainy Onufry (Berezowski)
Biskup pomocniczy	metropolita wyszhorodzki i czarnobylski Paweł (Łebid) metropolita poczajowski Włodzimierz (Moroz) arcybiskup jagodziński Serafin (Demianiw) arcybiskup horodnicki Aleksander (Nesterczuk) arcybiskup buczański Pantelejmon (Baszczuk) arcybiskup obuchowski Jonasz (Czerepanow) arcybiskup putywelski Antoni (Kripak) arcybiskup wasylkowski Mikołaj (Pocztowy) arcybiskup iwankowski Kasjan (Szostak) biskup fastowski Damian (Dawydow) biskup worzelski Izaak (Andronik) biskup biłhorodzki Sylwester (Stojczew) biskup makarowski Gedeon (Charon) biskup perejasławsko-chmielnicki Dionizy (Pyłypczuk) biskup wiszniewski Spirydon (Romanow) biskup irpiński Ławr (Berezowski) biskup byszowski Cyryl (Biłan) biskup borodiański Marek (Andriuk)
Dane statystyczne (2017)
Liczba kapłanów	777[14]
Liczba osób zakonnych	1035[14]
Liczba parafii	396[14]
Liczba klasztorów	9
Położenie na mapie Kijowa Kijów
Położenie na mapie Ukrainy Kijów
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego Kijów
50°26′06″N 30°33′27″E
Strona internetowa

Eparchia kijowska na tle podziału administracyjnego UKP PM

Od 2013 jurysdykcja eparchii kijowskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego obejmuje miasto Kijów oraz rejony borodziański, kijowsko-swiatoszyński, wasylkowski, iwankowski, makarowski, obuchowski, fastowski, poleski^[15]. Katedrą eparchii jest cerkiew Świętych Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich w ławrze Pieczerskiej^[15]. Czynne są następujące klasztory:

• Pustelnia Gołosiejewska, męska
• Monaster Świętej Trójcy w Kijowie, męski
• Monaster Trójcy Świętej i św. Jonasza w Kijowie, męski
• Monaster Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni w Kijowie, męski
• Monaster Opieki Matki Bożej w Kijowie, żeński

filia: monaster św. Pantelejmona w Kijowie

• Monaster Przemienienia Pańskiego w Kniażyczach, męski
• Monaster Złożenia Szat w Tomaszowce, męski
• Monaster św. Flora w Kijowie, żeński^[15]

Zobacz też

• Lista prawosławnych metropolitów kijowskich
• Kościół Prawosławny Ukrainy