Proces Einsatzgruppen

Proces Einsatzgruppen (oficj. The United States of America against Otto Ohlendorf, et al., z ang. „Stany Zjednoczone vs. Otto Ohlendorf i inni”) – dziewiąty z 12 procesów norymberskich, które toczyły się przed amerykańskimi trybunałami wojskowymi (Nuremberg Military Tribunal) po zakończeniu głównego procesu hitlerowskich zbrodniarzy wojennych przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze. Proces odbył się w dniach 29 września 1947 – 10 kwietnia 1948.

Otto Ohlendorf i Heinz Jost podczas procesu

Paul Blobel podczas ogłoszenia wyroku skazującego na śmierć

Przedmiot procesu

W procesie tym oskarżeni zostali dowódcy i inni wysokiej rangi oficerowie tzw. Einsatzgruppen. Były to specjalne oddziały egzekucyjne utworzone przez SD, w celu eksterminacji Żydów, Cyganów i komisarzy ludowych na terenie ZSRR. Rozpoczęły swoją działalność po napaści III Rzeszy na Związek Radziecki i działały do 1944. Oblicza się, że wymordowały ok. 1 milion 250 tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci. Ogromna większość ofiar zginęła w wyniku masowych rozstrzeliwań, choć hitlerowcy używali także specjalnych samochodów-komór gazowych (by, jak to stwierdził oskarżony Otto Ohlendorf, zabijanie było bardziej „humanitarne” nie dla ofiar, lecz dla członków Einsatzgruppen)^[1].

W procesie tym nie zostały w ogóle osądzone zbrodnie dokonane przez Einsatzgruppen w czasie kampanii wrześniowej w Polsce. W 1939 roku na terenie okupowanej II RP działało w sumie osiem Grup Operacyjnych Policji Bezpieczeństwa, które dokonały szeregu masowych aresztowań Polaków na podstawie list proskrypcyjnych, tzw. Sonderfahndungsbuch Polen oraz przeprowadzały czystki etniczne w ramach akcji Intelligenzaktion^[2]. Zbrodnie te nie zostały uwzględnione w aktach procesowych^[1].

Zobacz też: Einsatzgruppen w Polsce.

Oskarżeni

Ława oskarżonych miała liczyć 24 osoby, lecz jeden z oskarżonych, Otto Rasch, został wycofany z procesu z powodów zdrowotnych (miało to miejsce 5 lutego 1948, Rasch zmarł 1 listopada 1948), a kolejny, Emil Haussmann(inne języki), popełnił samobójstwo w areszcie 31 lipca 1947, jeszcze przed rozpoczęciem procesu. Oskarżono więc ostatecznie 22 zbrodniarzy. SS-Gruppenführer Otto Ohlendorf (najwyższy rangą spośród oskarżonych), Heinz Jost, Erich Naumann i Rasch byli dowódcami poszczególnych Einsatzgruppen. Oprócz nich na ławie oskarżonych zasiedli adiutanci i dowódcy poszczególnych oddziałów (Einsatzgruppen dzieliły się na tzw. sonderkommanda i einsatzkommanda, utworzono też specjalne Vorkommando Moskau na czele z oskarżonym Franzem Sixem), pośród nich Paul Blobel (odpowiedzialny za masakrę kijowskich Żydów w Babim Jarze). Zarzuty aktu oskarżenia objęły: dokonanie zbrodni wojennych i przeciw ludzkości oraz przynależność do organizacji przestępczych SS, SD i gestapo. Głównymi dowodami były oryginalne raporty oficerów Einsatzgruppen (sporządzane dla przełożonych), określające liczbę ofiar, czas i miejsce dokonania mordu. Wśród oskarżonych najliczniej reprezentowani byli prawnicy, ale wśród nich znaleźli się także: śpiewak operowy, pastor, oraz krewny słynnego kompozytora (Heinz Schubert(inne języki)).

Imię i nazwisko	Zdjęcie	Funkcja	Wyrok	Wykonanie, Amnestia w roku 1951
Otto Ohlendorf		SS-Gruppenführer; członek SD; dowódca Einsatzgruppe D(inne języki)	Skazany na śmierć przez powieszenie	wyrok wykonano 7 czerwca 1951
Heinz Jost		SS-Brigadeführer; członek SD; dowódca Einsatzgruppe A(inne języki)	Skazany na dożywocie	Wyrok złagodzono do 10 lat więzienia; zmarł w roku 1964
Erich Naumann		SS-Brigadeführer; członek SD; dowódca Einsatzgruppe B(inne języki)	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok wykonano 7 czerwca 1951
Otto Rasch		SS-Brigadeführer; członek SD i Gestapo; dowódca Einsatzgruppe C(inne języki)	Wycofany z procesu 5 lutego 1948 z przyczyn medycznych[a]	Zmarł 1 listopada 1948
Erwin Schulz(inne języki)		SS-Brigadeführer; członek Gestapo; dowódca Einsatzkommando 5 w Einsatzgruppe C	Skazany na 20 lat więzienia	Wyrok złagodzono do 15 lat; zwolniony 9 stycznia 1954, zmarł w roku 1981
Franz Six		SS-Brigadeführer; członek SD; dowódca Vorkommando Moskau w Einsatzgruppe B	Skazany na 20 lat więzienia	Wyrok złagodzono do 15 lat; zwolniony 30 września 1952, zmarł w roku 1975
Paul Blobel		SS-Standartenführer; członek SD; dowódca Sonderkommando 4a w Einsatzgruppe C	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok wykonano 7 czerwca 1951
Walter Blume		SS-Standartenführer; członek SD i Gestapo; dowódca Sonderkommando 7a w Einsatzgruppe B	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok złagodzono do 25 lat więzienia; zwolniony w roku 1955, zmarł w roku 1974
Martin Sandberger		SS-Standartenführer; członek SD; dowódca Sonderkommando 1a w Einsatzgruppe A	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok złagodzono na dożywocie, zwolniony w roku 1958, zmarł w roku 2010
Willi Seibert		SS-Standartenführer; członek SD; zastępca dowódcy Einsatzgruppe D	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok złagodzono do 15 lat więzienia; zmarł 1976
Eugen Steimle		SS-Standartenführer; członek SD; dowódca Sonderkommando 7a w Einsatzgruppe B i Sonderkommando 4a w Einsatzgruppe C	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok złagodzono do 20 lat więzienia; zwolniony czerwcu 1954 roku; zmarł w roku 1987
Ernst Biberstein		SS-Obersturmbannführer; członek SD; dowódca Einsatzkommando 6 w Einsatzgruppe C	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok zamieniono na dożywocie; zwolniony w roku 1958, zmarł w roku 1986
Werner Braune		SS-Obersturmbannführer; członek SD i Gestapo; dowódca Sonderkommando 11b w Einsatzgruppe D	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok wykonano 7 czerwca 1951 roku
Walter Haensch(inne języki)		SS-Obersturmbannführer; członek SD; dowódca Sonderkommando 4b w Einsatzgruppe C	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok złagodzono do 15 lat więzienia
Gustav Adolf Nosske		SS-Obersturmbannführer; członek Gestapo; dowódca Einsatzkommando 12 w Einsatzgruppe D	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok złagodzono do 10 lat więzienia; zmarł w roku 1990
Adolf Ott		SS-Obersturmbannführer; członek SD; dowódca Sonderkommando 7b w Einsatzgruppe B	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok zamieniono na dożywocie; zwolniony 9 maja 1958 roku
Eduard Strauch		SS-Obersturmbannführer; członek SD; dowódca Einsatzkommando 2 wEinsatzgruppe A	Skazany na śmierć przez powieszenie[b]; przekazany władzom belgijskim; zmarł w szpitalu 11 września 1955 roku.
Emil Haussmann(inne języki)		SS-Sturmbannführer; członek SD; oficer Einsatzkommando 12 w Einsatzgruppe D	Popełnił samobójstwo przed ogłoszeniem wyroku
Waldemar Klingelhöfer		SS-Sturmbannführer; członek SD; oficer Sonderkommando 7b w Einsatzgruppe B	Skazany na śmierć przez powieszenie	Wyrok zamieniona na dożywocie; zwolniony w roku 1956, zmarł w roku 1980
Lothar Fendler(inne języki)		SS-Sturmbannführer; członek SD; zastępca dowódcy Sonderkommando 4b w Einsatzgruppe C	Skazany na 10 lat więzienia[c]	Wyrok zamieniono na 8 lat więzienia
Waldemar von Radetzky(inne języki)		SS-Sturmbannführer; członek SD; zastępca dowódcy Sonderkommando 4a w Einsatzgruppe C	Skazany na 20 lat więzienia	zwolniony
Felix Rühl(inne języki)		SS-Hauptsturmführer; członek Gestapo; oficer Sonderkommando 10b w Einsatzgruppe D	Skazany na 10 lat więzienia[d]	zwolniony
Heinz Schubert(inne języki)		SS-Obersturmführer; członek SD; oficer Einsatzgruppe D	Skazany na karę śmierci przez powieszenie	Wyrok zamieniono na 10 lat więzienia
Mathias Graf(inne języki)		SS-Untersturmführer; członek SD; oficer Einsatzkommando 6 w Einsatzgruppe D	Areszt został zaliczony w poczet kary[e]

Z 14 skazanych na śmierć przez powieszenie tylko 4 wyroki wykonano; pozostałym wyroki złagodzono w 1951 roku. W 1958 wszyscy skazani zostali zwolnieni z więzienia.

Wyrok

22 oskarżonych (bez Rascha i Haussmanna) zostało uznanych za winnych wszystkich zarzutów (Mathiasa Grafa(inne języki) skazano tylko za przynależność do SD). W sumie zapadło 14 wyroków śmierci. Jost i Six otrzymali łagodniejsze wyroki, gdyż po pewnym czasie odmówili dalszego przeprowadzania egzekucji. Jedynie 4 wyroki śmierci wykonano, pozostałe (podobnie jak kary dożywocia i terminowego pozbawienia wolności) stopniowo łagodzono. Przed 1960 wszyscy skazani byli już na wolności. Eduard Strauch został wydany władzom belgijskim celem osądzenia za zbrodnie popełnione w tym kraju (został następnie skazany na śmierć, lecz zmarł przed wykonaniem kary).

Uwagi

1. Rasch został zabrany z sali sądowej podczas odczytywania aktu oskarżania ze względu na zły stan zdrowia. Odczytano mu akt osobno 22 września 1947 roku.
2. Strauch doznał ataku epilepsji podczas odczytywania aktu oskarżenia 15 września 1947. Jego obrońca starał się wyłączyć go z procesu ze względu na stan zdrowia, ale trybunał odrzucił jego wniosek, stwierdzając iż zeznania Straucha (które składał później) były spójne i pokazywały, że nie było podstaw twierdzić, że nie jest w stanie psychicznie znieść procesu.
3. Pomimo tego, że Fendler został oskarżony, trybunał uznał dowody za nie wystarczające do stwierdzenia, że dowodził albo pomagał przy zabijaniu. Prowadził on pocztę.
4. Rühl postawiony w stan oskarżenia, jeżeli chodzi o zarzut pierwszy i drugi trybunał uznał go niewinnym, uznając go za oficera wykonującego rozkazy zwierzchników, nie był winien okrucieństw popełnionych przez Einsatzgruppe D i nie miał możliwości im zapobiec, pomimo tego, że wiedział o morderstwach nie było dowodów, że osobiście w nich uczestniczył.
5. Graf został uznany winnym tylko członkostwa w SD. Został wyrzucony z SS.