Rangun

Rangun (birm. ရန်ကုန် /jàɴɡòʊɴ/) – największe miasto Mjanmy, stolica kraju od 1886 do 2006.

Rangun

ရန်ကုန်

Panorama Rangunu z ostatniego piętra wieżowca Sakura Tower; widoczny m.in. port oraz pagoda Sule
Flaga
Państwo	Mjanma
Prowincja	Rangun
Burmistrz	Maung Maung Soe
Powierzchnia	1036 km²
Wysokość	10–579 m n.p.m.
Populacja (2014) • liczba ludności • gęstość	7 360 703[1]  7160,3 os./km²
Nr kierunkowy	01
Tablice rejestracyjne	YGN
Położenie na mapie Mjanmy Rangun
16°48′N 96°09′E
Strona internetowa

Miasto położone we wschodniej części delty Irawadi, nad rzeką Rangun, w prowincji Rangun. Ludność: 7,360 mln mieszkańców (2014). Główna ulica miasta to Anawrahta Road. Centrum gospodarcze i kulturalne kraju. Międzynarodowy port lotniczy – Mingaladon. Główny port morski kraju. Uniwersytet założony w 1920 oraz inne wyższe uczelnie. Instytut Buddyjski i Biblioteka Narodowa.

Toponimia

W 1755 roku król Alaungpaya nadał mońskiemu miastu Dagon nową nazwę Yangon. Powstała ona z połączenia dwóch słów: yan (ရန်) i koun (ကုန်), oznaczających odpowiednio „wrogowie” i „uciekli”. Nazwa ta jest też tłumaczona jako „koniec walki/wojny”. Po zajęciu Birmy przez Brytyjczyków upowszechniła się angielska forma Rangoon (nawiązująca prawdopodobnie do wymowy nazwy miasta w języku arakańskim), która została zapożyczona także do innych języków zachodnich. W 1989 roku junta wojskowa przyjęła angielski zapis nazwy Yangon zamiast dotychczasowej formy Rangoon, bardziej zbliżony do wymowy birmańskiej^[2][3].

Tradycyjnym polskim egzonimem zalecanym przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej jest Rangun^[4].

Geografia

Położenie

Rangun położony jest w Dolnej Birmie, w miejscu połączenia rzek Yangon i Pègu, około 30 km od Zatoki Martaban.

Klimat

Według klasyfikacji Köppena-Geigera w Rangunie panuje klimat tropikalny monsunowy (Am). Pora deszczowa, z obfitymi opadami, trwa od maja do października, a pora sucha od listopada do kwietnia. Średnie temperatury wykazują niewielką zmienność w ciągu roku.

Średnia temperatura i opady dla Rangun

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru
Średnie temperatury w dzień [°C]	31,6	33,6	35,4	36,6	33,6	30,2	29,5	29,4	30.1	31.3	31,8	31
Średnie temperatury w nocy [°C]	18	18,9	21,3	24,1	25,2	24,5	24,3	24,2	24,3	24,1	22,6	19,2
Opady [mm]	3	4	19	24	302	516	468	503	305	172	50	12
Źródło: [5] 2013-11-09

Historia

Budynek Sądu Cywilnego Prowincji Rangun – przykład brytyjskiej architektury kolonialnej

W I tysiącleciu po Chr. obszar, na którym dziś znajduje się Rangun zamieszkany był przez Monów. Pod koniec XI w. władzę nad tymi terenami przejęło na ok. 200 lat birmańskie królestwo Paganu. W tym okresie na terenie obecnej dzielnicy Dala znajdował się prawdopodobnie mały port morski^[6]. Po upadku królestwa Paganu obszar dzisiejszego Rangunu znalazł się w obrębie mońskiego królestwa Hanthawaddy ze stolicą w Pegu. Prawdopodobnie w połowie XIV w. zaczęło rosnąć znaczenie położonej tam pagody Szwedagon i, co za tym idzie, otaczającej jej mońskiej osady Dagon (lub Lagun), która jednak aż do XVIII w. pozostawała w cieniu znajdującego się po drugiej stronie rzeki Dala^[7].

W 1755 r. birmański król Alaungpaya zajął miejscowość i nadał jej nazwę Yangon. Uczynił on z Yangonu centrum handlu w Dolnej Birmie pozbawiając tej funkcji Pegu. Otoczył on miasto palisadą o wymiarach 1500 × 800 m. W obrębie umocnień znalazły miejsce między innymi kościoły katolicki i ormiański oraz meczet, co stanowiło przedłużenie wielokulturowego charakteru Pegu (poza ich obrębem, na północy znalazła się pagoda Sule). Do znajdującej się ok. 3 km na północ pagody Szwedagon prowadziła specjalna droga, która na początku XIX w. została wybrukowana na koszt muzułmańskiego konwertyty na buddyzm. Około 1790 r. miasto liczyło ok. 30 000 mieszkańców. Nie cieszyło się najlepszą reputacją, jako miejsce schronienia niewypłacalnych dłużników z całych Indii oraz dużej liczby cudzoziemskich rozbitków życiowych^[8]. Jedną z pamiątek po tym okresie są nazwy niektórych części miasta (np. Ahlone) odpowiadające nazwom wsi z doliny rzeki Mu, skąd Alaungpaya ściągał osadników, chcąc zniwelować liczebną przewagę Monów na tych terenach.

W 1824 r., podczas I wojny brytyjsko-birmańskiej, Yangon został zdobyty przez Brytyjczyków, jednak miasto zwrócono Birmie po podpisaniu traktatu w Yadanabo (1826). W latach 1886–1947 Rangun był stolicą skolonizowanej przez Anglików (kolonizacja w 1852) Mjanmy – w tym okresie zaczęto używać nazwy Rangun (ang. Rangoon). W 1948 r. w mieście proklamowano niepodległość kraju.

W 2006 roku stolica państwa została przeniesiona do miasta Naypyidaw.

Podział administracyjny

Rangun dzieli się na cztery dystrykty, a te z kolei na dzielnice (formalnie: okręgi miejskie, birm. မြို့နယ် /mjo̰nɛ̀/, ang. townships), których jest łącznie 33.

Dystrykt Zachodni (Śródmieście)	Dystrykt Wschodni	Dystrykt Południowy	Dystrykt Północny
Ahlone Bahan Dagon Kyauktada Kyimyindaing Lanmadaw Latha Pabedan Sanchaung Seikkan	Botahtaung Dagon Seikkan Wschodnie Dagon Północne Dagon Północne Okkalapa Pazundaung Południowe Dagon Południowe Okkalapa Thingangyun	Mingala Taungnyunt Dala Dawbon Seikkyi Kanaungto Tamwe Thaketa Yankin	Insein Hlaing Hlaingthaya Kamayut Mayangon Mingaladon Shwepyitha

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, drzewny, włókienniczy, chemiczny, szklarski, hutniczy, rzemieślniczy, stoczniowy oraz taboru kolejowego^[9].

Zabytki

Zabytki Rangunu

• Dawne budynki ministerialne (ang. Ministers Office)
• Dargah Bahadur Szacha II
• Katedry anglikańska i katolicka, kościół ormiański pw. Jana Chrzciciela
• Pagoda Szwedagon
• Pagoda Sule
• Pagoda Botahtaung
• Synagoga Musmeah Yeshua
• Świątynia Kheng Hock Keong
• Świątynia Maha Wizaya
• Świątynia Śri Varatha Raja Perumal

Galeria

• 
  Pagoda Szwedagon
• 
  Pagoda Botahtaung
• 
  Stupa w pagodzie Botahtaung
• 
  Świątynia hinduistyczna Maha Vishnu
• 
  Świątynia hinduistyczna Sri Sri Durga Bari
• 
  Świątynia Arya Samaj
• 
  Katedra Najświętszej Maryi Panny
• 
  Kościół Armii Zbawienia
• 
  Kościół baptystów Emmanuela
• 
  Meczet Mogul Shia
• 
  Budynek w centrum miasta
• 
  Siedziba „The Myanmar Times”
• 
  Budynek Sekretariatu (Budynek Ministrów)
• 
  Dawny budynek Biura Telegraficznego
• 
  Dawny budynek Sądu Najwyższego
• 
  Ratusz
• 
  Pomnik Niepodległości w Parku Maha Bandula

Przypisy

1. 2014 Census ↓.
2. Seekins 2005 ↓, s. 50.
3. Seekins 2005 ↓, s. 369.
4. Nazewnictwo 2006: 24.
5. Climate data.org.
6. Stadtner 2011 ↓, s. 43.
7. Stadtner 2011 ↓, s. 44.
8. Stadtner 2011 ↓, s. 45.
9. Rangun, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-07].

Bibliografia

• 2014 Census. Republic of Myanmar Ministry of Labour, Immigration and Population, Department of Population. [dostęp 2016-08-14]. (ang.).
• Climate.data.org. [dostęp 2013-12-28]. (ang.).
• Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 7. Azja Południowo-Wschodnia. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski przy Głównym Geodecie Kraju, 2006. [dostęp 2013-01-14].
• Donald M. Seekins: Historical Dictionary of Burma (Myanmar). Oxford: The Scarecrow Press, Inc., 2005. ISBN 978-0-8108-5476-5. (ang.).
• Donald M. Stadtner: Sacred Sites of Burma. Bangkok: River Books, 2011. ISBN 978-974-9863-60-2. (ang.).
• Townships in Yangon Region. Yangon City Development Committee. [dostęp 2014-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-26)]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Lista obiektów dziedzictwa historycznego wraz z ich zdjęciami na oficjalnej stronie miasta. ycdc.gov.mm. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-27)].
• Zdjęcie satelitarne z Google Maps
• Fotoreportaż Myanmar Times z ranguńskiego ZOO

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 136635929
• LCCN: n80053296
• GND: 4133122-9
• LIBRIS: gdsvtt70094tdph
• BnF: 11988812n
• SUDOC: 027957160
• NLA: 35727247
• NKC: ge679610
• J9U: 987007548062405171
• BLBNB: 000091439

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3966038
• Britannica: place/Yangon
• Treccani: yangon
• Universalis: rangoon-yangon
• БРЭ: 4926796
• SNL: Yangon