Ratusz przy ul. Rynek 1 w Sanoku

Ratusz w Sanoku – budynek magistratu w Sanoku.

Ratusz w Sanoku

nr rej. A-1395 z 12 lipca 2016[1]
Widok na obie ściany budynku przy południowo-wschodniej pierzei rynku
Państwo	Polska
Miejscowość	Sanok (Śródmieście)
Adres	ul. Rynek 1
Typ budynku	kamienica
Rozpoczęcie budowy	1875
Ukończenie budowy	1880
Właściciel	powiat sanocki
Położenie na mapie Sanoka Ratusz w Sanoku
Położenie na mapie Polski Ratusz w Sanoku
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Ratusz w Sanoku
Położenie na mapie powiatu sanockiego Ratusz w Sanoku
49°33′40,0″N 22°12′22,2″E

Widok od strony wschodniej

Pierwotnie siedzibę ratusza stanowił budynek pod adresem Rynek 16. Oba obiekty położone są naprzeciw siebie na sanockim rynku.

Historia

Eklektyczna budowla została wzniesiona w latach 1875–1880 przez władze Austro-Węgier celem stworzenia siedziby Rady c. k. powiatu sanockiego^[2][3]. W październiku 1895 na szczycie elewacji frontowej zostało umieszczone godło przedstawiające sokoła w locie^[4]. Budynek został poświęcony 26 marca 1896^[5]. 25 sierpnia 1900 gmach został odwiedzony przez lustrującego starostwo Namiestnika Galicji Leona Pinińskiego^[6]. Początkowo budynek figurował pod numerem konskrypcyjnym 104, a potem pod adresem ul. Rynek 1^[7].

W latach 30. II Rzeczypospolitej w budynku mieściła się sala posiedzeń Rady Powiatu Sanockiego, biuro Wydziału Powiatowego^[7][8] (do początku lat 30. budynek był pod adresem Rynek 214^[9]). Ponadto w gmachu mieściła się Komunalna Kasa Oszczędności Powiatu Sanockiego^[10]. W rogu budynku do 1939 działała apteka „Pod (Złotą) Gwiazdą” (jako kolejna siedziba istniejącej apteki od 1922 roku), której właścicielem był Jan Hipolit Hrabar (1891-1945)^{[11][12][13][14][15]}.

Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej nazwę przemianowano na zniemczoną nazwę „Ap.(otheke) zum Stern”. W 1940 roku właściciel został aresztowany, trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, a w 1945 roku zmarł w innym obozie Bergen-Belsen. Po wojnie żona Hrabara bezskutecznie próbowała reaktywować aptekę^[16] (obecnie w miejscu dawnego narożnego wejścia do apteki znajduje się okno i skrzynka pocztowa poniżej). Podczas okupacji niemieckiej pod przemianowanym adresem Adolf-Hitler-Platz 1 swoją siedzibę miała niemiecka jednostka powiatowa Kreishauptmannschaft – Landkreis Sanok^[17].

W okresie PRL w obiekcie działało Prezydium Powiatowej Rady Narodowej (PRN)^[18][19] (pod ówczesnym adresem Plac Rewolucji Październikowej 2^[20]) – z tego względu budynek nosił popularny przydomek „Prezydium”^[21]. W latach 1965–1967 do gmachu została dobudowana jego nowa przylegająca część od strony północnej (początkowo trzykondygnacyjna)^[22].

Obecnie w budynku przy ul. Rynek 1 ma swoją siedzibę siedziba starostwa, Urząd Miasta Sanoka, Rada Miasta Sanoka i Burmistrz Miasta Sanoka.

Gmach składa się z dwóch prostopadłych ścian: jedna, reprezentacyjna stanowi zachodnią pierzeję sanockiego Rynku, zaś druga położona jest przy ulicy Grodka. Na szczycie elewacji znajduje się emblemat – żółty, dwugłowy orzeł na błękitnym polu – historyczny herb ziemi sanockiej, obecnie zaadaptowany jako herb powiatu sanockiego.

W przeszłości fasada pierwotnego budynku była wykonana w odcieniach koloru żółtego. Przy budynku powstała dwuczęściowa brama, w której w przeszłości klamka była wykonana jako imitacja głowy lwa^[23]. Od lipca do września 2006 przeprowadzono remont budynku (wymiana okien, malowanie dachu), w tym nadano nową kolorystykę elewacji, która od tego czasu ma barwę w odcieniu bieli i seledynu (kolorystyka został opracowana generalnie dla elewacji budynków i kamienic na sanockim rynku)^[24][25]. Wówczas dobudowano także czwartą kondygnację budynku młodszego po północnej stronie^[26].

Budynek został wpisany do wojewódzkiego (A-1395 z 12 lipca 2016)^[1] oraz do gminnego rejestru zabytków^[27][28].

Tablice pamiątkowe i upamiętnienia

Na fasadzie frontowej przy głównym wejściu do budynku znajdują się tablice pamiątkowe:

• Tablica 80-lecia odrodzenia Rzeczypospolitej, upamiętniająca rodaków, którzy poświęcili zdrowie i życie dla ojczyzny. Ustanowiona w 80. rocznicę odrodzenia Rzeczypospolitej (1918). Została odsłonięta 11 listopada 1998 roku^[29][30], przez wojewodę krośnieńskiego Bogdana Rzońcę i burmistrza Sanoka Edwarda Olejkę^[31], a poświęcenia tablicy dokonał ks. Feliks Kwaśny^[32]. Inskrypcja brzmi: Ku wiecznej pamięci tym którzy w potrzebie odpowiedzieli na zew ojczyzny i na ołtarzu jej zdrowie i życie poświęcili. W 80-tą rocznicę odrodzenia Rzeczypospolitej wdzięczni sanoczanie^[33].
• Tablica upamiętniająca stulecie powstania Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka w 1904 roku, odsłonięta 14 listopada 2004 roku podczas obchodów 100-lecia Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej^[34]. Inskrypcja głosi: 1904–2004. Dla upamiętnienia stuletniej rocznicy utworzenia Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka. Członkowie Towarzystwa Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. Listopad 2004.
• Tablica upamiętniająca Czesławę Kurasz (1938-2023), odsłonięta 7 marca 2024^[35].

Wewnątrz, na schodach gmachu znajdują się popiersia osób związanych z Sanokiem: gen. Bronisława Prugara-Ketlinga (1891-1948, generała dywizji Wojska Polskiego), Adama Didura (1874-1946, śpiewaka), Juliana Krzyżanowskiego (1874-1946, historyka literatury) i Adama Fastnachta (1913-1987, badacza historii Sanoka i Ziemi Sanockiej). Dwa ostatnie wykonał Adam Przybysz.

Zobacz też

• zabytki Sanoka