Ruch (filozofia)

Ruch (łac. motus, motio) – w filozofii nowożytnej zmiana miejsca w przestrzeni względem jakiegoś punktu stałego lub uważanego za taki. W metafizyce klasycznej od czasów Arystotelesa ruch jest aktualizacją tego co jest w możności^[1]. Ruch jest więc zmianą: ilościową, jakościową lub lokalną, której podlega wszystko, co skończone^[2].

W metafizyce klasycznej

Platon sprowadza wszelkie zmiany do ruchu przestrzennego mającego przyczyny.

Według określenia Arystotelesa ruch jest przejściem od możności do aktu. Nie istnieje jakikolwiek ruch poza rzeczami^[3]. By to przejście, ten ruch mógł się dokonać, konieczna jest potencjalność bytu, tzn. realne istnienie bytów, które nie są doskonałe, mogą się poruszać ku doskonałości swej natury^[4].

Tak pojętym ruchem rządzą według niego dwie zasady:

1. Wszystko, co jest w ruchu, poruszane jest przez coś innego.
2. Szereg czynników poruszających się i poruszanych nie może ciągnąć się w nieskończoność.

Na podstawie tych zasad Arystoteles doszedł do pojęcia Pierwszego Poruszyciela jako ostatecznej racji ruchu^[5].

W Arystotelizmie odróżnia się sytuacje, w których przyczyna ruchu znajduje się w poruszającej się rzeczy, stanowiąc jej naturę (ruch wsobny, łac. motus immanens), od takich, w których przyczyna jest wobec niej zewnętrzna (ruch przechodni, łac. motus transiens).

Wyróżnia się trzy rodzaje ruchu wśród bytów:

• ruch ilościowy (wszelka zmiana ilości np. rośnięcie),
• ruch jakościowy (wszelka zmiana jakości, substancji, np. dojrzały owoc i niedojrzały owoc),
• ruch lokalny (przemieszczający, mechaniczny – przejście z jednego miejsca na inne)^[2].

W filozofii średniowiecznej

Scholastyka tomistyczna przyjęła arystotelesowskie pojęcie ruchu.

Według średniowiecznej teorii impetu Buridana siła działająca pochodzi wprawdzie z zewnątrz, ale uwidacznia się w ciele i dalej działa już w nim samym. Ponieważ identyczność rzeczy w czasie uważano za warunek ruchu, musiano – skoro wszystko płynie (Heraklit) – uznać przynajmniej za nieruchomy sam byt (Parmenides).

W filozofii nowożytnej

W teorii Kartezjusza, która należała do nurtu mechanicystycznego, ruch nigdy nie dokonuje się w linii prostej. Utożsamiał on materię z rozciągłością, co wyklucza pojęcie próżni, to zaś uniemożliwia ruch w liniowy, dlatego ciała poruszają się ruchem kołowym^[1].

Ontologia marksistowska

W materialistycznej ontologii marksizmu ruch jest koniecznym atrybutem materii. Jedno bez drugiego nie może istnieć. Materia doznaje rozwoju dzięki ruchowi, tworząc nowe układy i struktury. F. Engels wyróżnił pięć rodzajów ruchu, wszystkie one dokonują się w ramach świata materii:

1. mechaniczny
2. fizyczny
3. chemiczny
4. biologiczny
5. społeczny^[5].