Rynek Trybunalski w Piotrkowie Trybunalskim

Rynek Trybunalski – główny rynek Starego Miasta w Piotrkowie Trybunalskim.

Rynek Trybunalski

Centrum
Północna pierzeja Rynku (2015)
Państwo	Polska
Miejscowość	Piotrków Trybunalski
Plan
Położenie na mapie Piotrkowa Trybunalskiego Rynek Trybunalski
Położenie na mapie Polski Rynek Trybunalski
Położenie na mapie województwa łódzkiego Rynek Trybunalski
51°24′29,7″N 19°41′45,9″E

Opis

Rynek Trybunalski położony jest w centrum Piotrkowa, około 900 m od dworca PKP i PKS^[1]. Rynek jest centralnym punktem dobrze zachowanego średniowiecznego układu urbanistycznego Starego Miasta w Piotrkowie^[1].

Z każdego narożnika Rynku odchodzą ulice^[1][2]:

• z północno-zachodniego – ul. Sieradzka i ul. Rwańska
• z północno-wschodniego – Plac Stefana Czarneckiego (do pocz. XIX w. ulice Krótka i Żydowska^[3])
• z południowo-wschodniego – ul. Grodzka i ul. Stanisława Konarskiego
• z południowo-zachodniego – ul. Łazienna Mokra i ul. Szewska

Współcześnie rynek nosi nazwę Rynek Trybunalski, natomiast w przeszłości określany był różnymi nazwami, m.in. Stary Rynek, Plac Trybunalski^[4].

Historia

Rynek został wytyczony w XIV wieku^[1]. Jego wymiary szacowane są na około 50 x 65 m^[5], 40 x 60 m^[6], 45 x 65 m^[7], 50 x 63 m (pow. 2 wężysk)^[8]. Z narożników Rynku pierwotnie wychodziło osiem ulic, z których dwie (ul. Sieradzka i Grodzka) prowadziły do bram w murach miejskich Piotrkowa^[7].

Rynek pełnił rolę placu targowego – znajdowały się na nim kramy i jatki przeznaczone do prowadzenia handlu, z których pobierano opłaty na rzecz pana miasta^[9]. Do połowy XIX w. Rynek pełnił też funkcję centrum administracyjnego miasta, którą utracił po rozebraniu ratusza^[10].

Być może w XV wieku na Rynku został wybudowany jednopiętrowy ceglany ratusz, aczkolwiek pewne jest istnienie ratusza dopiero w połowie wieku XVI^[11]. W późniejszym czasie ratusz był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w 1611 roku dobudowano do niego wieżę^[10]. Obok ratusza znajdowała się waga miejska oraz pręgierz^[9]. Ratusz był siedzibą władz miejskich do 1863^[10]. Po 1867 roku został rozebrany^[10]. Przyjmuje się, że w wiekach XVI–XVIII w ratuszu obradował Trybunał Koronny^[10].

Jeszcze w XIX w. kamienice w zachodniej i południowej pierzei miały w przyziemiu głębokie podcienia^[12]. W 1839 roku Ignacy Marczewski, piotrkowski budowniczy obwodowy, opracował plan zamurowania podcieni w pierzei zachodniej^[12]. Również w 1839 roku rozebrano w południowej pierzei Rynku fasady budynków z podcieniami, co spowodowało zmniejszenie powierzchni kamienic, niewielkie zwiększenie powierzchni Rynku i powstanie nowej linii pierzei południowej^[12].

Przekazy

Rynek i ulice można by to wszystko zasklepić i dachem przykryć, kamienice szczupłe, zwyczajnie trzy okna mające w facjacie, składają rynek, na którego śrzodku stoi ratusz mały, wszystkie kamienie farbowane po wierzchu i we śrzodku, rzadko która jest bez wielkiej sali i prędzej brakuje pokoju wygodnego sypialnego jak przestronnej izby do jadania […] Szczupły rynek tak ma przybliżone okna kamienic do ratusza, że mówiących patronów słyszeć można we wszystkich prawie kamienicach^[13].

Franciszek Salezy Jezierski, Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane

Architektura

Panorama Rynku – północna, wschodnia i południowa pierzeja (2011)

Zabudowania wokół Rynku pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku, jednak budynki stoją często na fundamentach dawniejszych obiektów, w tym średniowiecznych^[1]. Kamienice do XIX w. miały wąskie fasady oraz podcienia wsparte na murowanych słupach, za którymi znajdowały się sklepy^[4]. W wyniku licznych pożarów i zniszczeń obecnie kamienice mają w większości elewacje klasycystyczne i eklektyczne, aczkolwiek zachowały się także wcześniejsze detale architektoniczne^[3]. Fasady charakterystyczne dla Piotrkowa z czasów I Rzeczypospolitej zostały w większości zastąpione architekturą eklektyczną, typową dla ówczesnych miast gubernialnych^[14]. Ujednolicenie stylistyczne zabudowań miało m.in. miejsce w trakcie usuwania zniszczeń po pożarze miasta w 1865 roku^[15].

Na kamienicach umieszczone są liczne tablice poświęcone wydarzeniom historycznym i postaciom związanym z miastem^[10]. Na płycie Rynku zaznaczony jest zarys fundamentów ratusza, znajduje się tu także zrekonstruowany pręgierz i tablica upamiętniająca 400-lecie powstania Trybunału Koronnego^[10][1].

Zabytki

Rynek wraz z całym Starym Miastem wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 89-IX-35 z 24.07.1948, z 1.02.1962 i z 23.02.2004 jako „dzielnica staromiejska – plac Trybunalski”^[16].

Do rejestru zabytków wpisane są budynki^[16]:

• nr 1 – dom, 1. poł. XIX w.
• nr 2 – dom, XVII, XIX w.
• nr 3 (Rwańska 1) – kamienica, 1. poł. XVIII, XX w.
• nr 4 – dom, poł. XIX w.
• nr 5 – dom, XIX w.
• nr 7 – kamienica, 1796, 1855, 1903
• nr 8 (Grodzka 2) – kamienica, (k. XIII), XVIII, 1869
• nr 9 – dom, poł. XIX w.
• nr 10 – dom, 2. poł. XVIII w.
• nr 11 – kamienica, 1770, 1846
• nr 12 (Łazienna Mokra 2) – dom, XVIII w.

Wszystkie powyższe budynki znajdują się także w gminnej ewidencji zabytków miasta Piotrkowa Trybunalskiego^[17].

Galerie

• Widoki historyczne
• 
  Odrys widoku Rynku sprzed pożaru miasta w 1786 roku
• 
  Wschodnia i południowa pierzeja (1910–1915)
• 
  Zachodnia i północna pierzeja (przed 1918)
• 
  Zachodnia pierzeja (przed 1918)
• 
  Wschodnia pierzeja (1925)
• 
  Wschodnia i południowa pierzeja (około 1933)
• 
  Widok Rynku z wieży kościoła św. Jakuba (około 1933)
• 
  Ratusz przed rozbiórką (XIX w.)

• Widoki współczesne
• 
  Wschodnia i południowa pierzeja (2019)
• 
  Północna i wschodnia pierzeja (2019)
• 
  Południowa pierzeja (2011)
• 
  Południowo-wschodni narożnik z ul. Grodzką i Konarskiego (2019)
• 
  Północno-zachodni narożnik z ul. Sieradzką i Rwańską (2007)
• 
  Rekonstrukcja pręgierza (2012)

• Kamienice
• 
  Rynek Trybunalski 1 (Szewska 1)
• 
  Rynek Trybunalski 2 (Sieradzka 2)
• 
  Rynek Trybunalski 3 (Rwańska 1)
• 
  Rynek Trybunalski 4
• 
  Rynek Trybunalski 5 (Plac Czarnieckiego 1)
• 
  Rynek Trybunalski 6 (Plac Czarnieckiego 10)
• 
  Rynek Trybunalski 7
• 
  Rynek Trybunalski 8 (Grodzka 2)
• 
  Rynek Trybunalski 9
• 
  Rynek Trybunalski 10
• 
  Rynek Trybunalski 11
• 
  Rynek Trybunalski 12 (ul. Łazienna Mokra 2)