Rzeczpospolita Trojga Narodów

Rzeczpospolita Trojga Narodów (łac. Res Publica, lit. Trijų Tautų Respublika, ukr. Рѣч Посполита) – współczesny termin określający XVII-wieczny projekt polityczny przekształcenia federacji Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego tworzącej Rzeczpospolitą Obojga Narodów w organizm trójczłonowy powstały przez wyodrębnienie Wielkiego Księstwa Ruskiego, połączonego unią realną z dwoma pozostałymi.

Rzeczpospolita Trojga Narodów

Res Publica
Trijų Tautų Respublika
Рѣч Посполита

1658–1659
Herb Flaga
Ustrój polityczny	monarchia elekcyjna
Stolica	Warszawa, Wilno, Kijów
Data powstania	16 września 1658
Waluta	złoty polski (jednostka obrachunkowa)
Język urzędowy	łacina, polski, ruski
Religia dominująca	rzymskokatolicka; na wschodzie prawosławie
Rzeczpospolita Trojga Narodów na tle współczesnych granic
Położenie na mapie

Rzeczpospolita Trojga Narodów według Unii Hadziackiej (1658) z wydzielonym Wielkim Księstwem Ruskim

Historia

W 1569 mocą zawartej unii lubelskiej ziemie ruskie Wielkiego Księstwa Litewskiego zostały włączone do Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W XVII wieku doszło na tych ziemiach do serii buntów i powstań kozackich z największym z nich powstaniem Chmielnickiego, które istotnie osłabiły Rzeczpospolitą. Kolejną konsekwencją wydarzeń na Ukrainie było poddanie jej przez Bohdana Chmielnickiego państwu rosyjskiemu podczas tzw. ugody perejasławskiej w 1654.

Stojąc w obliczu długotrwałej wojny polsko-rosyjskiej 1654–1667 (tzw. "potop rosyjski") Rzeczpospolita zgodziła się formalnie na powołanie nowego, trzeciego członu unii, jakim miało być Wielkie Księstwo Ruskie. W 1658 zawarto unię hadziacką^[a], która obowiązywała krótko w latach 1658–1659, ostatecznie nie weszła w życie. W czasie krótkiego jej obowiązywania stoczona została bitwa pod Konotopem (8 lipca 1659) zakończona zwycięstwem wojsk polsko-rusko-tatarskich nad moskiewskimi.

Jednak samo kozactwo było podzielone politycznie i ostatecznie zaakceptowało zwierzchni podział Ukrainy na Prawobrzeżną (która pozostała przy Rzeczypospolitej) i Lewobrzeżną (podległą Carstwu Rosyjskiemu, a z czasem przez nie zaanektowaną). Stan ten usankcjonował w 1667 roku polsko-rosyjski rozejm andruszowski kończący "potop rosyjski"^[1].

Do idei tej powrócono w czasie powstania styczniowego, bezskutecznie próbując wywołać powstanie na ziemiach zabranych, także na ziemiach ruskich. Wyrazem tych dążeń było tzw. odnowienie unii horodelskiej, w czasie Manifestacji Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Horodle w 1861, gdzie przybyła szlachta polska, litewska, wołyńska i podolska. Unia miała obejmować trzy narody: Polaków, Litwinów i Rusinów. Odzwierciedleniem tych wydarzeń oraz pewnej ugody politycznej, było używanie w czasie powstania styczniowego 1863 przez Rząd Narodowy opcjonalnie herbu, który obok godła Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego przedstawiał postać Archanioła Michała, patrona Rusi. Manifest 22 stycznia wzywał Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi.

Zobacz też

• Umowa warszawska 1920
• Międzymorze
• Unia polsko-moskiewska

Uwagi

1. Odnośne słowa układu brzmią Wszystka Rzeczpospolita Narodu Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego i Ruskiego i prowincji do nich należących restituantur in integrum (łac. przywrócona w całości), tak jako było przed wojną, to jest, aby te narody w granicach swoich i swobodach zostawały nienaruszone, jako były przed wojną, i wedle praw opisanych w radach, sądach i wolnej elekcji panów swoich, królów polskich i wielkich książąt litewskich i ruskich. A jeśli pod ciężarem wojny z postronnymi pany na ujmę granic, albo wolności tych narodów stanęło co, to ma to być nieważnym i pustym, a przy swobodach swoich narody wyżej pomienione stawać mają bona fide (w dobrej wierze) jako jedno ciało jednej i nierozdzielnej Rzeczypospolitej (...) Spólna rada i spólne siły być mają tych narodów przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Starać się mają te trzy narody wspólne wszelkimi sposobami, aby wolna była nawigacja na Czarne Morze Rzeczypospolitej.