Sicco

Sicco, Sikko^[a], Siggo^[b] (II połowa X wieku) – Prus, kapłan pogański (religii etnicznej Prusów) i zarazem przywódca zabójców świętego Wojciecha, wspomniany w dwóch najstarszych utworach hagiograficznych poświęconych temu męczennikowi. Miano, pod jakim występuje, traktowane jest na ogół jako imię konwencjonalne.

Sicco w źródłach

Żywot pierwszy św. Wojciecha, autorstwa najpewniej Jana Kanapariusza, podaje, że Sicco zadał misjonarzowi cios włócznią w serce. Uczynił to jako pierwszy z napastników z powodu pełnienia kapłańskiej funkcji^[1]. W redakcji awentyńskiej tekstu^[c] przywódca-kapłan nazywany jest Sicco, natomiast w montekasyńskiej zabójca nie jest wymieniony z imienia, lecz określony mianem „starca”^[2].

Z kolei Żywot drugi św. Wojciecha Brunona z Kwerfurtu nie wspomina, aby „wódz i herszt bandy” Prusów był kapłanem, jakkolwiek i w tym przekazie to on wymierza pierwsze uderzenie. Ponadto w żywocie przekazano informację, że stracił on brata w walce z Polanami^[3]. Tylko w redakcji krótszej tego utworu pojawia się pod imieniem Sicco^[4].

Oprócz wymienionych wyżej tekstów Sicco jako przywódca Prusów występuje także w czeskim, wierszowanym żywocie świętego Wojciecha Quatuor immensi, pochodzącym najpewniej z przełomu XIII i XIV stulecia, wyraźnie opierającym się na przekazie przypisywanym Kanapariuszowi^[5].

Interpretacje

Przyjmuje się, że najprawdopodobniej, mimo powyższych różnic, we wzmiankowanych tekstach hagiograficznych mowa jest o tej samej osobie^[6]. Brak informacji, iż przywódca Prusów był kapłanem, występujący sporadycznie, wynika z opieraniu się na przekazie autorstwa Brunona i lekceważeniu Żywota pierwszego. Być może Kwerfurczyk celowo pominął ten wątek, aby wyeliminować pobudki rytualne czy sakralne napastników, zamiast tego wprowadzając motyw zemsty^[7]. Niewykluczone jednak, że przekaz o pomszczeniu śmierci brata przez Sicca nie jest wymysłem autora Żywota drugiego, lecz pochodzi od samych Prusów, którzy w trakcie rozmów o wykup szczątków biskupa, mogli w ten sposób usprawiedliwiać się przed wysłannikami władcy polskiego Bolesława Chrobrego^[8]. Zachowanie napastników, zapewne wojowników ze straży grodowej, przy zabójstwie misjonarza – jak choćby pierwszy cios zadany przez kapłana bronią wyróżniającą się wielkością („ogromny oszczep”), która mogła mieć w związku z tym specjalny charakter – interpretuje się jako chęć zachowania pewnych elementów rytualnych zwykle towarzyszących wykonaniu wyroku śmierci wydanego przez wiec (w przypadku Wojciecha za złamanie nakazu opuszczenia ziem pruskich)^[9].

Fragment Drzwi Gnieźnieńskich, trzy kwatery ze scenami z życia świętego Wojciecha (od góry): nauczanie Prusów, ostatnia msza, męczeństwo

Etymologia imienia

Miano Sicco kopiści żywotów najczęściej uznawali za imię własne, niekiedy za nazwę pospolitą, a w jednym przypadku za skrót od łacińskiego słowa siccarius – „skrytobójca”^[10]. Uznanie tego słowa za imię Prusa występuje jeszcze w literaturze^[11], choć jest ono traktowane także jako imię konwencjonalne. Najprawdopodobniej było to określenie kapłana, zniekształcenie rzeczywistego terminu zigo („chodzący”, „kroczący”), wśród Prusów oznaczającego kapłanów wędrujących między osadami, w których wypełniali oni swoje obowiązki (udzielanie rad, leczenie, modlitwy do bogów), a podczas wypraw wojennych byli wróżbitami, na początku walki mieli zaś obowiązek zadania pierwszej rany^[12]. Dlatego też znaczna część prac poświęconych świętemu Wojciechowi, szczególnie popularnonaukowych biografii, podając, że pierwszy cios zadał kapłan, nie wymienia już miana Sicco^[13].

Sicco i Drzwi Gnieźnieńskie

Dopatrywano się jego obecności także na przedstawieniach zdobiących Drzwi Gnieźnieńskie. Joachim Lelewel identyfikował Sicca z Prusem, który włócznią przebija misjonarza w scenie męczeństwa (kwatera 14), przy czym nie utożsamiał go z kapłanem, tego ostatniego widząc raczej w osobie zamierzającej się do ścięcia toporem głowy późniejszego świętego^[14]. Natomiast Jadwiga Karwasińska przypuszczała, iż kapłan-przywódca napastników został umieszczony w scenie dwunastej jako postać, która trzyma zakrzywioną laskę i wysuwa się na czoło grupy Prusów, słuchających nauczania biskupa^[15].

Uwagi

1. Zdaniem Antoniego Mierzyńskiego taka forma pojawia się w Żywocie drugim św. Wojciecha, Mierzyński 1891 ↓, s. 2. Pisowni tej używali także Lelewel 1857 ↓, s. 49 i Labuda 2000 ↓, s. 205.
2. Formę tę wprowadził Krzysztof Hartknoch jako bliższą oryginalnemu terminowi, Mierzyński 1891 ↓, s. 9. Jako alternatywną pisownię wymienił ją Mielczarski 1967 ↓, s. 127.
3. To jest powstałej w rzymskim klasztorze św. Bonifacego i św. Aleksego na Awentynie, Labuda 2000 ↓, s. 15, 16.