Skrzypiec (województwo opolskie)

Skrzypiec (niem. Kreiwitz, cz. Skřipce^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej, na pograniczu Gór Opawskich i Obniżenia Prudnickiego, będącego częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez niego rzeka Prudnik^[5].

Ten artykuł dotyczy wsi w województwie opolskim. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Skrzypiec

wieś
Wjazd do Skrzypca ze strony Trzebini
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	prudnicki
Gmina	Lubrza
Liczba ludności (2011[1])	388
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	48-231[2]
Tablice rejestracyjne	OPR
SIMC	0498425
Położenie na mapie gminy Lubrza Skrzypiec
Położenie na mapie Polski Skrzypiec
Położenie na mapie województwa opolskiego Skrzypiec
Położenie na mapie powiatu prudnickiego Skrzypiec
50°18′50″N 17°39′04″E[3]
Strona internetowa

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 31 grudnia 2013 r. wieś była zamieszkana przez 395 osób^[6].

Geografia

Widok na zabudowania Skrzypca od strony Dytmarowa, w tle Góry Opawskie

Położenie

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 3 km od granicy z Czechami, na pograniczu Obniżenia Prudnickiego i północno-wschodniej części Gór Opawskich. Należy do Euroregionu Pradziad^[7]. Przez granice administracyjne wsi przepływa rzeka Prudnik.

Środowisko naturalne

W Skrzypcu panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,2 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Skrzypca wynoszą 619 mm. Dominują wiatry zachodnie^[8].

Nazwa

Wcześniejsze nazwy Skrzypca: Greywitz (1331), Kreiwitz (1430), Skrzypiec (1583), Krzypice (1945). Nazwa miejscowości wywodzi się od skrzypu, rośliny w przeszłości bujnie rosnącej w okolicy^[9]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod niemiecką nazwą Kreiwitz, a także wymienia polską nazwę Krzipiec we fragmencie: „Kreiwitz (polnisch Krzipiec)”^[10].

W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Krzypice^[11]. 15 marca 1947 nadano miejscowości nazwę Skrzypiec^[12].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Greywitz (1331), Cribitz (1392), Creywitz (1430), Creywitcz (1431), Creywicz (1481), Creyuicz (1484), Skrzipczy (1489), Kreywitz (1538), Kreiwitz (1562), Skrzipecz (1583), Kreywicz (1598), Krawitz (1648), pagis … Creuwitz (1651), villae … Creywitz (1666), Kreywicz, Kreybicz (1696), Creuewitz (1736), Kreibitz (1743), Kreuwiz (1784), Kreywitz (1820), Kreywitz, auch Kreiwitz (1830), Kreywitz, auch Kreiwitz, Krzipiec (1845), Krzypiec, niem. Kreiwitz, mylnie Kreilitz (1883), Kreiwitz, Krzypiec (1941), Krzypice, Krzypiec, Skrzypice (1945), Kreiwitz – Skrzypiec, -pca, skrzypiecki (1947), Skrzypiec, -pca (1982)^[13].

Historia

Nieoficjalny herb wsi Skrzypiec

Wieś po raz pierwszy wzmiankowana była w 1331. Należąc do okręgu Prudnika, do 1337 Skrzypiec znajdował się w granicach Moraw. We wsi znajdował się dwukołowy młyn, który 2 lipca 1392 Konrad Elsterberg wraz z synami Henrykiem i Mikołajem sprzedali Henrykowi Kindechinowi^[14]. W tymże okresie książę opolski ustanowił zakaz budowy kolejnego młyna^[15].

Pieczęć Skrzypca (1722)

20 sierpnia 1430 książę głogówecko-prudnicki Bolko V sprzedał wieś Wacławowi Sondziowi, który od 1435 określany był jako marszałek księcia^[16]. Wówczas w miejscowości była karczma, a część gruntów podlegała nieokreślonemu kościołowi^[15]. 5 stycznia 1449 Wacław Sondzia wystawił dokument, w którym oświadczył, że Mikołaj Wusthube sprzedał Wawrzyńcowi Rinkemu władzę sądowniczą w Skrzypcu^[17]. Kolejnym właścicielem wsi został dworzanin królewski K. Warkostch, który następnie sprzedał ją J. Prószkowskiemu – właścicielowi Białej^[15]. W 1598 Rada Miejska Prudnika kupiła wieś Skrzypiec za 7500 talarów^[18].

Pieczęć Skrzypca (1850)

Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego prudnickiego w Monarchii Habsburgów^[19]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk^[20]. W XIX wieku w Skrzypcu funkcjonował młyn wodny^[21], a także gorzelnia i browar. Znajdował się tu dwór. W 1866 wzniesiono nowy młyn^[15]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu lemiesz pługa w słup, otoczony wieńcem, a w otoku napis: CREIWITZ GEMEIN SIEGE / NEYSTAETER CREIS (pol. Gmina Skrzypiec / Powiat Prudnicki)^[22].

Skrzypiec (Krewitz) wśród miejscowości ziemi prudnickiej na mapie z XIX wieku

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 571 mieszkańców Skrzypca 550 posługiwało się językiem niemieckim, a 21 językiem polskim^[23]. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Skrzypiec znalazł się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym^[24]. We wsi powstał pomnik upamiętniający mieszkańców poległych w I wojnie światowej^[25].

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim^[26]. Wówczas w Skrzypcu została osiedlona część polskich repatriantów z Kresów Wschodnich a także osadników z Małopolski i Podkarpacia, m.in. z Rudnika koło Myślenic^[27]. Niemieckojęzyczna ludność została wysiedlona na zachód^[15].

W latach 1945–1950 Skrzypiec należał do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Lubrza^[28], w latach 1954–1961 do gromady Dytmarów^[29], a w latach 1961–1972 do gromady Lubrza.

W 1950 dyrektorstwo szpitala w Prudniku utworzyło izbę porodową w Skrzypcu^[30]. We wsi powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna^[31]. Na południowym zachodzie wsi powstało osiedle domów jednorodzinnych^[15].

2 lutego 1997 w Skrzypcu doszło do pożaru XIX-wiecznego młyna^[32]. Podczas powodzi w lipcu 1997 w Skrzypcu zalane zostały łąki i pola okolicznych rolników. Przez cztery dni niemożliwy był dojazd do wsi^[33]. W 2007 Skrzypiec przystąpił do Programu Odnowy Wsi Opolskiej^[34].

Powódź w 2024 w Skrzypcu

Podczas powodzi 14 września 2024 została zalana niżej położona część wsi oraz drogi dojazdowe od strony Lubrzy i Dytmarowa. Wieś wizytowała wojewoda Monika Jurek^[35].

Przynależność państwowa i administracyjna

Przynależność polityczno-administracyjna wsi Skrzypiec

Okres		Państwo	Zwierzchnictwo	Jednostka administracyjna
1331–1337		Królestwo Czech		Morawy, ziemia prudnicka
1337–1382		Księstwo niemodlińskie
1382–1424		Księstwo niemodlińsko-strzeleckie
1424–1460		Księstwo głogówecko-prudnickie
1460–1521		Księstwo opolskie
1521–1532		Księstwo opolsko-raciborskie		księstwo opolskie
1532–1742		Monarchia Habsburgów	Święte Cesarstwo Rzymskie	księstwo opolsko-raciborskie, powiat sądowy prudnicki
1742–1806		Królestwo Prus	Święte Cesarstwo Rzymskie	kamera wrocławska, departament wrocławski, powiat prudnicki
1806–1815		Królestwo Prus
1815–1871				prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1871–1918		Cesarstwo Niemieckie		Królestwo Prus, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1918–1919		Republika Weimarska		Wolne Państwo Prusy, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1919–1933				Wolne Państwo Prusy, prowincja Górny Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1933–1938		III Rzesza
1938–1941				Wolne Państwo Prusy, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1941–1945				Wolne Państwo Prusy, prowincja Górny Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1945–1946		Rzeczpospolita Polska		Okręg I (Śląsk Opolski)
1946–1950				województwo śląskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza
1950–1952				województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza
1952–1954		Polska Rzeczpospolita Ludowa
1954–1961				województwo opolskie, powiat prudnicki, gromada Dytmarów
1961–1973				województwo opolskie, powiat prudnicki, gromada Lubrza
1973–1975				województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza
1975–1989				województwo opolskie, gmina Lubrza
1989–1998		Rzeczpospolita Polska
od 1999				województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza

Mieszkańcy

Miejscowość zamieszkiwana jest przez ludność napływową, przybyłą na Śląsk z centralnej Polski (teren późniejszych województw krakowskiego i nowosądeckiego) po 1945^[36].

Liczba mieszkańców wsi

• 1871 – 587^[37]
• 1885 – 603^[38]
• 1905 – 601^[39]
• 1910 – 571^[40]
• 1933 – 540^[41]
• 1939 – 527^[41]
• 1966 – 461^[42]
• 1998 – 460^[43]
• 2002 – 424^[43]
• 2009 – 409^[43]
• 2011 – 388^[43]
• 2012 – 401^[6]
• 2013 – 395^[6]

Zabytki

Ruiny młyna wodnego w Skrzypcu

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Skrzypcu chronione są^[44]:

• układ ruralistyczny z XIV w.
• młyn wodny z budynkiem mieszkalnym, nr 5, z 1866 r.
• park w zespole dworskim, nr 5, z 2 poł. XIX w.
• budynek mieszkalny nr 17, 4 ćw. XIX w.
• budynek mieszkalno-gospodarczy nr 22, 1906 r.

Gospodarka

W Skrzypcu siedzibę ma firma „Kasprzycki” Transport i Spedycja, zrzeszona w Cechu Rzemieślników i Przedsiębiorców w Prudniku^[45].

Transport

Droga powiatowa nr 1615O (most nad rzeką Prudnik)

W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajduje się droga powiatowa nr 1615O relacji Trzebina – Skrzypiec – Dytmarów – Krzyżkowice – granica z Czechami^[46].

Skrzypiec posiada połączenia autobusowe z Głogówkiem, Głuchołazami, Kędzierzynem-Koźlem, Lubrzą, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy^[47].

Transport autobusowy w Skrzypcu obsługiwany był przez PKS Prudnik^[48]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska^[49]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna^[50], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska^[51]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika^[52]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Skrzypcu i okolicy zajęły się ościenne PKS-y^[53]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu^[54].

Religia

Katolicy ze Skrzypca należą do parafii św. Katarzyny w Dytmarowie (dekanat Prudnik)^[55].

Turystyka

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Skrzypcu^[56].

Szlaki rowerowe

Przez Skrzypiec prowadzi szlak rowerowy^[57]:

• Trasa rowerowa PTTK nr 266-z: Lubrza – Olszynka – Laskowice – Dytmarów-Stacja – Dytmarów – Krzyżkowice – góra Kłobuczek – Trzebina – Prudnik-Las – Trzebina – Skrzypiec – Jasiona – Lubrza

Bezpieczeństwo

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku^[58].

Teren wsi, jak i całej gminy Lubrza, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa^[59]. Gminę Lubrza obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG^[60].

Ludzie związani ze Skrzypcem

• Jan Szczurek (ur. 1949) – poeta, reprezentant środowiska wiejskiego, urodzony w Skrzypcu