Ethel i Julius Rosenbergowie

Ethel Greenglass Rosenberg (ur. 28 września 1915, zm. 19 czerwca 1953, w więzieniu Sing-Sing w Stanach Zjednoczonych) i Julius Rosenberg (ur. 12 maja 1918, zm. 19 czerwca 1953 w Sing-Sing) – amerykańskie małżeństwo, związane z Partią Komunistyczną Stanów Zjednoczonych, oskarżone, osądzone i skazane na śmierć za szpiegostwo na rzecz Związku Radzieckiego i przekazywanie radzieckim agentom tajemnic dotyczących broni jądrowej.

Ethel Rosenberg z domu Greenglass

Data i miejsce urodzenia	28 września 1915 Nowy Jork USA
Data i miejsce śmierci	19 czerwca 1953 Ossining (więzienie Sing-Sing)

Julius Rosenberg

Antenna, Liberal^[1]

Data i miejsce urodzenia	12 maja 1918 Nowy Jork USA
Data i miejsce śmierci	19 czerwca 1953 Ossining (więzienie Sing-Sing)
Zawód, zajęcie	inżynier elektryk

Ethel i Julius Rosenbergowie w czasie procesu sądowego

Zarzuty zostały postawione Rosenbergom na podstawie materiałów zebranych przez projekt Venona, przede wszystkim – przez zespół kobiet pracujących w kontrwywiadzie amerykańskim pod kierownictwem Angeline Nanni^[2]. Rosenbergowie zostali aresztowani w 1950^[3] i skazani w 1951^[4]. Małżeństwo do końca utrzymywało o swojej niewinności^[3]. Ethel, której proponowano mniejszą karę w zamian za przyznanie się do winy, nie zgodziła się^[5]. Wyrok śmierci na krześle elektrycznym wykonano w więzieniu Sing-Sing^[6]. Osierocili dwóch synów – Michaela i Roberta.

Kwestia skali winy małżonków

Proces małżeństwa Rosenbergów wywołał protesty lewicowej części światowej opinii publicznej (także w krajach niekomunistycznych), częściowo podsycane przez sowiecki wywiad^[7]; we Francji jednak niezależnie od strony politycznej czołowe gazety sprzeciwiały się wykonaniu wyroku^[8].

W 1995 roku CIA ujawniła meldunki sowieckiego wywiadu na temat roli Rosenbergów, a w 1997 roku dawny oficer tego wywiadu i rezydent radziecki w Waszyngtonie Aleksander Fieklisow przyznał, że Julius Rosenberg był jego agentem^[9]. Według Fieklisowa, Julius Rosenberg był jego najbardziej oddanym i cennym źródłem^[9], dostarczając mu tysięcy ściśle tajnych raportów z przedsiębiorstwa Emerson Electric Manufacturing Co (w owym przedsiębiorstwie jako mechanik pracował Dawid Greenglass, brat Ethel), w tym kompletny zapalnik zbliżeniowy (ang. proximity fuse). Taki zapalnik został użyty przez Związek Radziecki przy zestrzeleniu rakietą S-75 samolotu U-2 pilotowanego przez Francisa Gary’ego Powersa. Pod kierownictwem Fieklisowa, Julius Rosenberg zwerbował dla KGB kilku innych agentów, m.in. Joela Barra(inne języki), Al Saranta, Williama Perla(inne języki) i Mortona Sobella^[9]. Także w swojej autobiografii Nikita Chruszczow potwierdził, że Rosenbergowie przyczynili się do przyśpieszenia prac nad sowieckim projektem atomowym^[10].

Feklisow podkreślał jednak, że małżeństwo Rosenbergów było tylko pośrednikami w przekazywaniu tajemnic dotyczących bomby atomowej^[9] – same dokumenty dotyczące bomby przekazywał im inny komunista, emigrant z Niemiec, fizyk Klaus Fuchs, który uczestniczył w pracach nad projektem „Manhattan” i został zdemaskowany przez brytyjski wywiad i skazany na 14 lat więzienia^[11].

Nie ma zgody wśród historyków co do skali winy Rosenbergów. Ponadto zachodni historycy są zgodni co do tego, że ich proces był skażony licznymi nieprawidłowościami sądowymi i prawnymi oraz że nie powinni oni być skazani na karę śmierci^[12][13].

W kulturze masowej

W kulturze masowej sprawa Rosenbergów została poruszona między innymi w powieści pod tytułem Szklany klosz Sylvii Plath, oraz w opowiadaniu pod tytułem Wielki strach Marka Hłaski. Postać Ethel pojawia się również w dramacie teatralnym Tony’ego Kushnera Anioły w Ameryce oraz w dramacie Leona Kruczkowskiego Juliusz i Ethel.

Wątek Rosenbergów zostaje przywołany w piatym odcinku pierwszego sezonu wyprodukowanego przez CBS Przystanku Alaska, gdzie Joel Fleichman, lekarz żydowskiego pochodzenia zostaje oskarżony przez kilku mieszkańców Cicily o udział w żydowsko-komunistycznym spisku, jak interpretowana jest przez nich epidemia grypy nawiedzająca miasteczko. Wyrażając swój brak zaufania wobec lekarza, jedna z uczestniczek zebrania w miejscowym kościele zarzuca mu, iż uczestniczył w symbolicznych zgromadzeniach solidarnościowych organizowanych przez społeczności żydowskie i inne w związku ze sprawą Rosenbergów. ^[14]