Stalinizm

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

Stalinizm przyjął formę totalitarnego ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego – woluntarystycznej autarkii gospodarczej, połączonej z represywnym systemem pracy przymusowej, kampanijnymi formami mobilizacji mas. Stalinizm odznaczał się stałym rozszerzaniem kręgów prawdziwych i urojonych zabijanych wrogów ludu, brakiem konstytucyjnego pojęcia praw człowieka, powtarzalnością czystek kadrowych wśród przywódców partyjnych i państwowych. Reprezentował skrajny centralizm biurokratyczny. W stalinizmie istniał nakazowy system kierowania gospodarką^[1].

Po II wojnie światowej narzucony innym państwom i partiom komunistycznym. Stalinizm został skrytykowany przez Nikitę Chruszczowa w tajnym referacie „O kulcie jednostki i jego następstwach” podczas XX Zjazdu KPZR w 1956 r. Oficjalne potępienie stalinizmu nastąpiło na XXII zjeździe KPZR w 1961 roku (m.in. zwłoki Stalina zostały usunięte z mauzoleum, a jego imię odebrano miastom i obiektom, m.in. Stalingradowi). Destalinizacja stała się przyczyną zerwania z KPZR komunistycznych partii Chin i Albanii. Po obaleniu Chruszczowa w 1964 r. Leonid Breżniew zahamował destalinizację^[2]. W rezultacie niektóre aspekty stalinizmu przetrwały w ZSRR do 1990 roku^[1].

Podstawowymi cechami stalinizmu były:

nieograniczona władza Stalina prowadząca w późniejszym okresie do tzw. kultu jednostki
kontrola wszelkich dziedzin życia przez nomenklaturę partyjną
aparat terroru ukierunkowany na zwalczanie realnych i domniemanych przeciwników władzy sowieckiej oraz zastraszenie społeczeństwa
zakrojona na szeroką skalę militaryzacja kraju
ekonomia oparta na ścisłym, centralnym planowaniu inwestycji i centralnej dystrybucji dóbr
kolektywizacja rolnictwa i położenie nacisku na przemysł ciężki i produkcję zbrojeniową
wspieranie ruchów komunistycznych w innych krajach
polityka imperialna zmierzająca do podporządkowywania innych państw władzy ZSRR

Zazwyczaj przyjmuje się, że pełna wersja stalinizmu trwała od roku 1929 (pozbycie się z kierownictwa WKP(b) głównych oponentów Stalina) do roku 1953 (śmierć Stalina). Po 1953 system ten zaczął powoli ewoluować do socjalizmu nomenklaturowego, w którym pod koniec istnienia ZSRR władzę sprawowała kilkusettysięczna grupa najważniejszych działaczy partii i podporządkowane tej grupie aparat biurokratyczny i aparat przymusu i kontroli. Stalinizm do roku 1945 funkcjonował wyłącznie w Związku Radzieckim. Po II wojnie światowej został jednak eksportowany do państw, które w wyniku tej wojny dostały się pod kontrolę ZSRR. W Chinach, przekształcił się w maoizm.

W teorii politycznej trockizmu ZSRR w okresie stalinizmu i później określany jest mianem „zdegenerowanego państwa robotniczego”; według Lwa Trockiego – mimo nacjonalizacji środków produkcji nie istniała tam demokratyczna kontrola polityczna, lecz rządy pasożytniczej kasty biurokratycznej^[3].

Remove ads

Gospodarka

Podsumowanie

Perspektywa

Po pokonaniu w 1927 przez partyjną prawicę Lewicowej Opozycji i umocnienia władzy Stalina zarzucono politykę NEP-u i rozpoczęto politykę całkowitego planowania gospodarczego i kolektywizacji rolnictwa. Polityka ta poskutkowała zwiększeniem kapitału towarowego i zdolności przemysłu ciężkiego w 1930 roku^[4].

Sukcesem dyktatora okazało się zbudowanie jeszcze przed II wojną światową mocarstwa wojskowo-przemysłowego. Zgodnie z założeniami komunizmu gospodarka była planowana, a plany pięcioletnie opracowywał Gospłan – Państwowy Komitet Planowania. Gospodarka została w prawie całości znacjonalizowana. Kierunek polityki nie był wytyczany przez zapotrzebowanie społeczne, lecz przez potrzeby Armii Czerwonej. Rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie realizowano kosztem konsumpcji indywidualnej i ograniczenia spożycia^[5]. Przyśpieszona rozbudowa przemysłu powiązana była z przygotowaniami do wojny (w ZSRR występował lęk przed otaczającymi kraj państwami kapitalistycznymi)^[6].

Aby zwiększyć wydajność, rozpowszechniono „socjalistyczne współzawodnictwo pracy”, co w praktyce wymuszało na pracownikach stałe przekraczanie norm^[7].

Od 1928 do 1942 roku średni wzrost gospodarczy wyniósł 20% rocznie^[7]. Wzrosła produkcja surowców przemysłu ciężkiego, w 1928 roku poziom produkcji osiągnął 111% w porównaniu do 1913 roku, w 1933 roku wyniósł już 281%, a w 1938 już 658%. Największy przyrost ilościowy zaobserwował przemysł stalowy i węgla kamiennego, energii i artykułów chemicznych. Niemniej jednak oficjalne statystyki były fałszowane^[7].

Na początku lat 40. gospodarka ZSRR stała się stosunkowo samowystarczalna, co trwało aż do czasu utworzenia RWPG^[8].

W wyniku stalinowskich reform ZSRR przekształcono z kraju agrarnego w potęgę przemysłową. Po II wojnie światowej kraj stał się nowym supermocarstwem^[9]. Zdaniem Stevena Rosefielda w okresie stalinizmu poziom życia obywateli kraju obniżył się ze względu na despotyzm Stalina^[10].

Remove ads

Bilans stalinizmu

Terror, którego ofiary w latach 1929–1953 szacuje się na kilkadziesiąt milionów osób (według rosyjskiego historyka Roja Miedwiediewa 40 milionów ofiar)^[11] w ZSRR i krajach satelickich.
Zniszczenie dziedzictwa kulturowego kilkunastu narodów w wyniku masowych przesiedleń i rusyfikacji.
Śmierć ok. 10 mln żołnierzy radzieckich podczas II wojny światowej. Tak duże straty były spowodowane w dużej części niekompetencją kadry dowódczej, co było związane z wielkimi czystkami w Armii Czerwonej przed wojną oraz rozkazami Stalina („ani kroku w tył”, Rozkaz nr 270 itp.).
Całkowite zablokowanie wymiany wolnej myśli i związana z tym atrofia kultury i twórczych badań naukowych.
Zniszczenie środowiska naturalnego na ogromnych obszarach spowodowane przez gwałtowny rozwój przemysłu i armii ZSRR.

Historia

Gospodarka

Bilans stalinizmu

Zbrodnie stalinowskie

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Wikiwand - on