Stary Rynek w Łodzi

Forma

Stary Rynek ma formę dużego placu, o kształcie zbliżonym do prostokątu o wymiarach ok. 105 na 85 metrów. Z trzech stron – od północy, ze wschodu i z zachodu – otaczają go charakterystyczne powojenne kamienice z podcieniami.

Budynki stojące po zachodniej stronie placu oddzielone są od niego przebiegającą wzdłuż placu ulicą Zgierską, wyposażoną w infrastrukturę tramwajową, a leżący na południe Park Staromiejski jest oddzielony od placu ulicą Podrzeczną.

Do czasu dwudziestolecia międzywojennego pełnił centralną rolę handlowo-rozrywkową Starego Miasta, po drugiej wojnie światowej stając się placem o drugorzędnym znaczeniu, pełniąc rolę miejsca przeznaczonego dla wieców historycznych i organizacji sporadycznych inicjatyw społeczno-kulturalnych.

Funkcja

Z momentem wytyczenia nowej osady włókienniczej w 1823 roku i dalszego rozwoju przemysłowej Łodzi, na północ od Starego Miasta powstała dzielnica o nazwie Nowe Miasto (której trzon stanowił Plac Wolności wraz z ul. Piotrkowską). Z biegiem lat oraz w wyniku działań wojennych, stworzenia Parku Staromiejskiego w miejscu wyburzonej części Starego Miasta, oraz dokonania kontrowersyjnej rewitalizacji, funkcję starówki i zabytkowego centrum miasta mimowolnie przejęło historyczne Nowe Miasto, czyniąc z Placu Wolności i ulicy Piotrkowskiej centrum kulturowe i architektoniczne miasta, a ze Starego Miasta miejsce o mniejszej aktywności kulturowej i turystycznej.

Obecnie odnowiony plac jest dedykowany lokalnym inicjatywom handlowym i kulturalnym.

Powstanie i rozwój wsi Łodzia

Stary Rynek i jego najbliższa okolica stanowiły miejsce najstarszego osadnictwa, z którego rozwinęła się współczesna Łódź. Z czasem Stary Rynek, będący głównym placem rozwijającej się wsi, stał się wraz z otrzymaniem praw miejskich przez wieś Łodzia, centrum społeczno-kulturalnym rozwijającego się miasta, będąc miejscem ulokowania pierwszego miejskiego ratusza.

XV–XIX wiek

Rynek Staromiejski stanowił centrum rolniczego miasteczka Łodzi. W tych czasach otaczała go drewniana, miejska zabudowa. Stojący przy rynku ratusz także był wykonany z drewna. W okresie tym na południe od Rynku przepływała rzeka Łódka. Na niej, w miejscu współczesnego parku, utworzony był staw, a przy nim młyn.

Rynek w czasach Łodzi fabrykanckiej

Gwałtowna zmiana urbanistyczna miała miejsce na początku XIX wieku, kiedy to w latach 1821–23 dokonano wytyczenia nowej osady (nazwanej Nowym Miastem) i ulokowania kilkaset metrów na południe nowego centrum Łodzi w postaci Rynku Nowego Miasta^[1].

W tym czasie drewniane budynki, stanowiące główną zabudowę rynku, zostały zastąpione murowanymi klasycystycznymi kamienicami, stając się miejscem rozwoju i zamieszkania dla społeczności żydowskiej (m.in. dla Kalmana Poznańskiego, ojca słynnego łódzkiego fabrykanta, Izraela).

Przez cały ten czas rynek pełnił ważną rolę kulturalno-handlową dzielnicy, leżąc blisko rozwijającej się osady Bałuty, jako centrum północnej części miasta Łodzi, a do czasu pierwszej wojny światowej stanowiąc wysunięty najdalej na północ zakątek całego miasta.

II wojna światowa

W dwudziestoleciu międzywojennym rynek pełnił rolę reprezentacyjnego placu, pozbywając się funkcji stricte handlowej. W okresie II wojny światowej ta zamieszkana przez Żydów okolica weszła w skład łódzkiego getta. Po jego likwidacji otaczające rynek domy zostały częściowo rozebrane, likwidując praktycznie południową część Starego Miasta, na południe od ulicy Podrzecznej.

Czasy PRL

Prace rozbiórkowe były kontynuowane przez władzę ludową po 1945 roku, w celu nadania placowi nowego kształtu architektonicznego i dokonania miejscowej rewitalizacji. Do połowy lat pięćdziesiątych XX wieku wzniesiono nową zabudowę Starego Rynku w formie uproszczonego historyzmu socrealistycznego o trzech kondygnacjach, stromych dachach i z podcieniami na parterze, mając na celu czytelność placu i nadanie mu kameralnego charakter. Autorem projektu zabudowy Starego Miasta i jego rynku był Ryszard Karłowicz wraz z zespołem projektowym^[2].

W wyniku powyższych działań historyczna i zamknięta forma rynku została zagubiona wskutek rezygnacji z zabudowy pierzei południowej. Percepcję miejsca wyraźnie zmieniło także monotonne, „osiedlowe” ukształtowanie fasad oraz funkcjonalne odcięcie go od śródmieścia poprzez Park Staromiejski, w obu przypadkach stając w kontrze do dawnego, centralnego i handlowego charakteru placu. Zaowocowało to utraceniem przez Stare Miasto i Stary Rynek funkcji reprezentacyjnej starówki historycznej, którą przejęła dawna dzielnica Nowego Miasta, wraz z Placem Wolności i ulicą Piotrkowską.

W 1964 roku na rynku odsłonięto pomnik Juliana Marchlewskiego, a plac stał się miejscem defilad i wieców politycznych. Pomnik ten został usunięty w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w., w ramach procesu dekomunizacji miasta.

Po 1989 roku

Powyższy stan utrzymał się do końca Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, a wraz z upadkiem miejskiego przemysłu włókienniczego, plac stał się miejscem o jeszcze mniejszym znaczeniu turystycznym i kulturalnym, przeciw czemu działała ulokowana tam inicjatywa Stowarzyszenia Przyjaciół Starego Miasta, walcząca o poprawną rewitalizację i uatrakcyjnienie tego ważnego historycznie miejsca.

W 1998 na rynku umieszczono głaz z tabliczką upamiętniający 575 rocznicę przyznania Łodzi praw miejskich.

W lutym 2008 władze miasta przyjęły koncepcję zamknięcia południowej ściany Starego Rynku gmachem delegatury urzędu miasta Łódź-Bałuty. Na placu, według koncepcji, ma zostać wzniesiony konny pomnik króla Władysława Jagiełły. Do realizacji planów ostatecznie nie doszło. Ponadto, pomimo utworzenia w następnych latach planów rewitalizacji zaniedbanych dzielnic miasta i realizacji pierwszych z nich w drugiej dekadzie XXI wieku, Stare Miasto wraz z rynkiem nie zostało kompleksowo uwzględnione w ramach tej inicjatywy. Poprzestano na remoncie parku i nawierzchni placu, zaniechując odnowy okolicznych kamienic i poprawienia struktury społecznej pobliskiej okolicy.

W latach 2022-25 władze dokonały obiecanej kompleksowej przebudowy Starego Rynku i odnowy Parku Staromiejskiego. W wyniku powyższego plac zyskał nową granitową nawierzchnię, zadrzewienie, meble miejskie oraz ozdobne zadaszenia, mające chronić lokalne inicjatywy handlowe przed czynnikami atmosferycznymi. Inicjatywa ta miała na celu uatrakcyjnić tę część miasta, w celu ściągnięcia nań lokalnych inicjatyw społeczno-handlowych, jednocześnie chcąc zachęcić turystów odwiedzających pobliskie centrum handlowo-rozrywkowe Manufaktura do eksploracji także tej części miasta.

Stary Rynek w Łodzi

Charakterystyka

Forma

Funkcja

Historia

Powstanie i rozwój wsi Łodzia

XV–XIX wiek

Rynek w czasach Łodzi fabrykanckiej

II wojna światowa

Czasy PRL

Po 1989 roku

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on