Staurogram

Staurogram (⳨), również krzyż monogramatyczny lub tau-rho – ligatura greckich liter tau (Τ) i rho (Ρ) – . Stosowany był wewnątrz greckiego wyrazu stauros (krzyż lub pal) w rękopisach Nowego Testamentu od około 175–250 roku do IV wieku^[1]. W późniejszych wiekach zaczął być używany jako chrystogram.

Staurogram współczesny

Historia

Moneta Heroda Wielkiego (pruta) z 3 roku jego panowania (37 roku p.n.e.) zawierająca na awersie ligaturę ⳨

Tau-rho (znak ⳨), podobnie jak i chi rho (znak ⳩), ma przedchrześcijańskie pochodzenie. Można go znaleźć m.in. na monecie Heroda Wielkiego datowanej na 37 rok p.n.e.^[2] Znak ten w grece pełnił rolę skrótu „tr.”^[1]. Wiąże się to z powszechnym stosowaniem ligatur w świecie rzymskim.

Staurogram użyty wewnątrz słowa stauron, zapisanego jako Σ⳨ΟΝ i czytanego S-(taur)-ON (Papirus Bodmer XIV-XV, fragment Ewangelii wg Łukasza).

Staurogram stosują następujące rękopisy greckiego Nowego Testamentu: Papirus Bodmer XIV-XV (Łk 23,21 [dwukrotnie]; 23,23; 24,20)^[3], Papirus Bodmer II, Chester Beatty I (datowane na lata 175–250)^[4] oraz ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{91}}$ w Dz 2,36^[5]. W IV wieku wyszedł z użycia, a słowo stauros zaczęto zapisywać w rękopisach poprzez zaliczany do nomina sacra skrót ΣΤΣ (STS).

Staurogram stosowany był również w koptyjskich rękopisach (np. P. Palau Rib. 182 z V wieku)^[6]. Stosuje go kodeks 059, pochodzi on jednak z około 400 roku i ze względu na późne pochodzenie nie odgrywa większej roli w dyskusji nad kształtem krzyża Chrystusa.

Według części uczonych, znak ⳨ stosowany w rękopisach biblinych przez chrześcijan z II–III wieku, mógł być symbolicznym wyobrażeniem Chrystusa na krzyżu^[1]. Według innych poglądów, mógł on dopiero wpłynąć na późniejsze wyobrażenia krzyża lub nie miał z nim związku, będąc tylko skrótem dwóch liter.

W późnym antyku i średniowieczu staurogramu zaczęto używać jako jednego z chrystogramów, czyli symboli Chrystusa.

Odkrycie staurogramu podało w wątpliwość zgłoszoną w 1877 roku hipotezę (Ethelbert W. Bullinger^[7][8]), akceptowaną też przez niektórych uczonych w XX wieku (William Edwy Vine^[9], Erich Dinkler)^[a], twierdzącą, że symbol „krzyża” pojawił się dopiero w czasach Konstantyna Wielkiego^[10].

Zobacz też

Zobacz multimedia związane z tematem: Staurogram

• Chrystogram
• Stigma (litera)

Uwagi

1. Erich Dinkler jeszcze w 1951 roku pisał, że symbol krzyża pojawił się dopiero w czasach Konstantyna Wielkiego i jest to niepodważalny dogmat. Dinkler sądził, że „krzyż” wyewoluował z „chrystogramu”, ligatury liter „chi” oraz „rho”. W 1967 roku Dinkler uznał historyczną wartość staurogramu jako odniesienie do ukrzyżowania Chrystusa.