Strefa wolna

Strefa wolna (fr. Zone libre), przez Niemców nazywana strefą nieokupowaną (niem. Unbesetztes Gebiet) – obszar Państwa Francuskiego utworzony w wyniku rozejmu w Compiègne 22 czerwca 1940, który do listopada 1942 roku był wyłączony spod realnej okupacji wojsk niemieckich. Linia demarkacyjna oddzielała ją od strefy okupowanej.

Strefa wolna i strefa okupowana Francji

Podział strefy wolnej na okręgi wojskowe Armii Rozejmowej

11 listopada 1942 roku, trzy dni po lądowaniu aliantów w Afryce Północnej podczas operacji Torch, strefa wolna została zajęta przez Niemców i Włochów w ramach operacji Anton^[1]. Od tego czasu strefa wolna nazywana była strefą południową (fr. zone sud), a strefa okupowana już od 1940 roku – strefą północną (fr. zone nord).

Geneza strefy wolnej

Główny artykuł: Rozejm w Compiègne (1940).

Porozumienie o zawieszeniu broni z 22 czerwca 1940 roku, będące wynikiem przegranej przez Francję kampanii obronnej, zawarte na polanie Rethondes w lesie Compiègne pomiędzy przedstawicielem III Rzeszy, feldmarszałkiem Wilhelmem Keitlem, a przedstawicielem rządu francuskiego marszałka Philippe’a Pétaina, generałem Charlesem Huntzigerem, stanowiło w artykule 2:

W celu zabezpieczenia interesów Rzeszy Niemieckiej, terytorium francuskie położone na północ i zachód od linii wyznaczonej na załączonej mapie zostanie zajęte przez wojska niemieckie^[2]

Linia dzieląca terytorium francuskie na dwie strefy przebiegała następująco:

[…] zaczyna się na wschodzie od granicy francusko-szwajcarskiej, w pobliżu Genewy, a następnie przebiega przez miasta Dole, Paray-le-Monial i Bourges, do około dwudziestu kilometrów na wschód od Tours. Stamtąd przebiega dwadzieścia kilometrów na wschód od linii kolejowej Tours – Angoulême – Libourne, a dalej, przez Mont-de-Marsan i Orthez, aż do granicy z Hiszpanią^[2]

Ta linia dzieląca terytorium francuskie weszła w życie 25 czerwca 1940 roku^[3].

Strefa wolna obejmowała obszar 246 618 km², czyli 45% terytorium Francji. Linia demarkacyjna przebiegała przez trzynaście departamentów: Basses-Pyrénées (od 1969 Pireneje Atlantyckie), Landes, Żyrondę, Dordogne, Charente, Vienne, Indre-et-Loire, Loir-et-Cher, Cher, Allier, Saône-et-Loire, Jurę i Ain^[3][4]. Spośród 90 departamentów przedwojennej Francji wojska niemieckie całkowicie zajęły 45, a częściowo 13; natomiast 32 departamenty pozostały całkowicie w strefie wolnej.

Okupacja włoska

Włoska strefa okupacyjna we Francji została ustanowiona na mocy oddzielnego rozejmu z Włochami, podpisanego 24 czerwca 1940 roku w Villa Incisa niedaleko Rzymu^[5].

Włoska strefa okupacyjna obejmowała niewielkie obszary przygraniczne zdobyte przez wojska włoskie, w tym Mentonę. Obszar ten obejmował 800 km² zamieszkanych przez zaledwie 28 000 mieszkańców^[6], ale odegrał kluczową rolę w ochronie francuskich Żydów i zapewnił względnie bezpieczną bazę bojownikom ruchu oporu. Cztery francuskie departamenty były w ten sposób częściowo okupowane przez Włochów: Alpy Nadmorskie, Basses-Alpes (Alpy Górnej Prowansji od 1970 roku), Alpy Wysokie i Sabaudia^[6].

Korsyka również weszła w skład strefy wolnej i nie była okupowana do listopada 1942 roku^[a][7].

Koniec strefy wolnej

Korsyka była najkrócej okupowanym fragmentem francuskiego terytorium podczas II wojny światowej. Wojska niemiecko-włoskie zajęły ją w listopadzie 1942 roku, a we wrześniu 1943, po zaledwie dziewięciu miesiącach okupacji, wojska alianckie rozpoczęły operację wyzwalania wyspy. Na zdjęciu pomnik upamiętniający okupację i wyzwolenie Korsyki w Barbaggio

Strefa wolna została zaatakowana 11 listopada 1942 roku przez Niemców i Włochów po lądowaniu aliantów w Afryce Północnej 8 listopada^[1]. Nazwano ją wtedy strefą południową, która została podzielona między obu agresorów. W ten sposób obszar obejmujący praktycznie cały region na wschód od Rodanu (całe departamenty Sabaudia, Górna Sabaudia, Isère, Drôme, Alpy Wysokie, Bass-Alpes, Vaucluse, Var i Alpy Nadmorskie, z częściami departamentów Ain i Ardèche), a także Korsykę, został oddany Włochom^[5][8].

Po ogłoszeniu kapitulacji faszystowskich Włoch 8 września 1943 roku wojska włoskie wycofały się ze strefy południowej, gdzie zostały natychmiast zastąpione przez oddziały niemieckie. Obecność Wehrmachtu na Korsyce była jednak krótkotrwała, bo już 5 października 1943 roku Wehrmacht został zmuszony do ewakuacji wyspy wskutek połączonych działań lokalnych partyzantów, armii francuskiej i jednostek włoskich, które przeszły na stronę aliantów^[9].

Inne nazwy strefy wolnej

Do listopada 1942 roku Niemcy nazywali strefę wolną Unbesetztes Gebiet, co oznacza dosłownie „strefę nieokupowaną”. Francuzi potocznie nazywali strefę wolną „strefą no-no”, co jest skrótem od non occupée („nieokupowana”)^[10]. Strefa wolna została również nazwana przez historyka Jacques’a Delperrié de Bayaca „Królestwem Marszałkowskim”, w odniesieniu do marszałka Pétaina^[6].

Przypuszczenia dotyczące podziału Francji na strefy

Według historyka Érica Alary’ego podział Francji na dwie główne strefy (wolną i okupowaną) był częściowo inspirowany wyobraźnią pisarzy pangermańskich, zwłaszcza dziełem Adolfa Sommerfelda opublikowanym w 1912 roku i przetłumaczonym na język francuski pod tytułem Le Partage de la France („Podział Francji”), które zawiera mapę^[11] przedstawiającą Francję podzieloną między Niemcy i Włochy wzdłuż linii częściowo odzwierciedlającej tę z 1940 roku^[12].

Uwagi

1. W 1976 roku podzielono ją na dwa departamenty.