Szałas (powiat kielecki)

Szałas – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Zagnańsk^[5][3].

Szałas

wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	kielecki
Gmina	Zagnańsk
Liczba ludności (2021)	463[1]
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	26-050[2]
Tablice rejestracyjne	TKI
SIMC	0280011[3]
Położenie na mapie gminy Zagnańsk Szałas
Położenie na mapie Polski Szałas
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Szałas
Położenie na mapie powiatu kieleckiego Szałas
51°02′50″N 20°38′19″E[4]

Przez miejscowość przepływa niewielka rzeka Krasna, dopływ Czarnej Koneckiej.

Dzieli się na trzy części. Leży przy drodze łączącej drogę krajową (DK42) w Odrowążu z drogą wojewódzką (nr 750) w Samsonowie. We wsi znajduje się szkoła podstawowa, kościół oraz remiza strażacka OSP w Szałasie.

Przez wieś przechodzi żółty szlak turystyczny z Końskich do Serbinowa i czerwony szlak turystyczny z rezerwatu przyrody Diabla Góra do Łącznej.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa kieleckiego.

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Przemienienia Pańskiego w Odrowążku^[6].

Części wsi

Integralne części wsi Zaborowice^[5][3]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0280028	Komorniki	część wsi
0280034	Stary Szałas	część wsi
0997364	Wilczy Bór	osada leśna
0280040	Zaupuście	część wsi

Historia

Szałas jest starą osadą. Początkowo był własnością książęcą, a od 2 poł. XII w. własnością biskupów krakowskich. Dziesięcina ze wsi była przeznaczona dla parafii w Odrowążu.

W roku 1521 wieś należała do parafii w Kielcach. W 1645 r. do biskupiego klucza kieleckiego należała Kuźnica Szałas (Stary) (dzierżawiona przez p. Dziboni) – Jeden piec do dęcia, drugi piec do kowania i w nim dymarka jest i młynnik. Przy dymarce browar i chałup kilka (w nich mieszkają rzemieślnicy różni i czeladź). Kmieć Kopeć i poddani w Zagnańsku z 2 łanami. Kuźnica zajmuje 3 mile w okręgu, ma dobre lasy, nie ma wody, jedynie marny staw w lesie i 3 stawki. W 1662 wieś należała już do parafii w Odrowążu.

W 1789 r. upaństwowiono kielecki klucz biskupów, Szałas został wsią rządową (Skarbu Państwa). W 1773 r. wybudowano tu kuźnicę, a później wielki piec (na węgiel drzewny). Piec pracował do 1833 r. Rudę wydobywano w okolicy Kucębowa. Górnikami byli m.in. mieszkańcy Szałasu. We wsi mieszkali bartnicy, był też staw rybny (w 1827 r. wybudowano przy nim młyn wodny). Znajdowała się tu karczma i 67 domów.

Mieszkańcy wsi brali udział w powstaniu styczniowym walcząc w oddziałach Andrzejewskiego i Rudawskiego. Po ogłoszonym przez cara uwłaszczeniu chłopów Szałas został podzielony na gospodarstwa o powierzchni 20, 55, jak i 2 morgi.

W 1836 r. w Szałasie, podzielonym na 2 wsie, zamieszkiwało 262 parafian (159 w Szałasie Nowym i 103 w Szałasie Starym). W 1854 liczba ludności w obu sołectwach wyniosła odpowiednio 110 i 165 osób. W 1831 r. mieszkało tu już 702 katolików.

W okresie międzywojennym w Szałasie wybudowano tartak.

1 kwietnia 1940 roku Oddział Wydzielony Wojska Polskiego mjra. „Hubala” stoczył pod Szałasem zwycięską walkę z Niemcami^[7]. Jeszcze tego samego dnia w Szałasie–Komornikach okupanci aresztowali 28 mężczyzn, których rozstrzelali później w Kielcach i Skarżysku-Kamiennej^[8]. 8 kwietnia niemiecka ekspedycja karna doszczętnie spaliła natomiast Szałas Stary i zamordowała 64 mężczyzn^[9].

Osobny artykuł: Pacyfikacje „hubalowskie”.

Od 1957 Szałas należy do nowo utworzonej ekspozytury kościoła z Odrowąża w Odrowążku. W latach 90. XX w. we wsi wybudowano kościół.

We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Partyzantów Ziemi Kieleckiej.