Szczakowa

Szczakowa – dzielnica i część miasta Jaworzna w województwie śląskim^[4][5]. W latach 1933–1956 była samodzielnym miastem, a w latach 1934–1954 także siedzibą wiejskiej gminy Szczakowa.

Szczakowa

część Jaworzna
Huta szkła Szczakowa (2010)
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie (małopolska część województwa)
Miasto	Jaworzno
Prawa miejskie	1933[1]–1956 (miasteczko od 3 lipca 1897[2])
W granicach Jaworzna	20 marca 1956[3]
SIMC	0940743
Położenie na mapie Jaworzna Szczakowa na planie Jaworzna
50°14′34″N 19°17′49″E

Toponimia

Pierwsze wzmianki o Szczakowej pochodzą z XV wieku (1427 r., Sczacowa). Nazwa pochodzi od średniowiecznej nazwy osobowej „Szczak”^[6]. Inne źródła podają również, że nazwa mogła wywodzić się od źródła wody szczawowej, które znajdowało się na obecnej Górze Piasku (pierwotne centrum osadnictwa wsi)^[7].

Nazwę miejscowości w obecnej polskiej formie Sczakowa wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[8]. Długosz wymienia ją jako osobną miejscowość.

Historia

Dawne austro-węgierskie koszary w Szczakowej (2010 r.)

Nastawnia dysponująca na stacji kolei piaskowych Szczakowa Północ (2010 r.)

Z dokumentu rozgraniczającego wsie królewskie i biskupie, wydanego przez Zygmunta Starego w 1519 r., wiadomo że Szczakowa była wsią królewską i należała do starostwa będzińskiego^[9].

W 1767 r. powstała tu pierwsza polska kopalnia węgla kamiennego na terenach I Rzeczypospolitej.

Rozwój miejscowości związany był z budową linii kolejowej Kraków – Mysłowice/Granica i powstaniem stacji Szczakowa w 1847 r. Dwa lata później powstał posterunek pocztowy. Niedaleko zbiegały się granice trzech mocarstw. Każdy, kto przekraczał w owym czasie granice, musiał przenocować lub chociaż przejechać przez stację w Szczakowej.

W 1903 r. – staraniem społeczeństwa został zbudowany kościół. Przy jego budowie zgromadzili się ludzie różnych wyznań i narodowości, którzy mieszkali wówczas w Szczakowej. W Szczakowej były zainstalowane pierwsze latarnie gazowe w parafii jaworznickiej. Powstało wiele zakładów, np. Fabryka Portland Cementu Szczakowa (w 1952 r. pod nazwą Cementownia Szczakowa), Kopalnia Piasku „Szczakowa”, huta szkła, rozlewnia gazu, fabryka amoniaku, garbarnia, zakłady dolomitowe. W zalanym kamieniołomie tych ostatnich obecnie znajduje się ośrodek nurkowy „Koparki” – słynny w całej Europie ze względu na czystość i przejrzystość wody.

W 1924 r. z inicjatywy społecznej został zbudowany budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, później Dom Kultury im. Zdzisława Krudzielskiego. Od 2000 r. działa Koło Miłośników Szczakowej przy Towarzystwie Przyjaciół Miasta Jaworzna, prowadzące działalność społeczno-kulturalną, kultywujące tradycje historyczne i propagujące wiedzę o historii miejscowości wśród młodzieży i dorosłych.

W 1956 r., w wyniku ustawy przyłączeniowej, Szczakowa została przyłączona do Jaworzna jako jedna z dzielnic^[10].

Osoby związane ze Szczakową

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Szczakowej.

• Hubert Linde – minister w II RP był w latach 1897–1905 naczelnikiem urzędu pocztowego w Szczakowej
• Antoni Popiel – rzeźbiarz, współwykonawca m.in. pomnika Kościuszki na Wawelu.
• Andrzej Wiktor Strach (1895–1940) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego
• Adolf Ulrych (1895–1940) – kapitan administracji Wojska Polskiego

Nawiązania w literaturze

Losy fikcyjnego mieszkańca Jaworzna Szczakowej opisał Michał Witkowski w książce pt. Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej (wyd. „W.A.B.”, Warszawa 2007). Sam autor odwiedził tę dzielnicę, by dobrze się jej przyjrzeć i na tej podstawie oprzeć swoją powieść. Nie jest to dokładne odzwierciedlenie dzielnicy, a jedynie kilka detali zawartych w książce, jak chociażby ulica Kablowa, która znajduje się w zupełnie innym miejscu niż opisana w książce.

Ciekawostki

Znak I – lasy Bukowno

Znak II – lasy Bukowno

Znak III – lasy Bukowno

W Szczakowej znajdują się tereny byłej Kopalni Piasku „Szczakowa”^[11]. Większość tego obszaru poddawana jest rekultywacji poprzez zalesianie, nieprzerwanie od 1959 roku. Stosunek wielkości powierzchni zrekultywowanej do zajętej ogółem od początku działalności Kopalni stanowi 1:1,12 i jest jednym z najwyższych w całym przemyśle wydobywczym w Polsce^[12].

W lasach rosnących na terenach byłej kopalni można znaleźć nietypowe przykłady land-artu, które powstały wskutek decyzji Nadleśnictwa Chrzanów. Znajdują się tam 3 znaki ułożone poprzez specyficzne nasadzenie drzew^[13].

Strzałka Północy „Kompas z Bukowna”

Powstała w 2000 roku. Tworzą ją sosny, brzozy i dęby czerwone. Jest czytelna jedynie z lotu ptaka. Zajmuje około 110 tysięcy metrów kwadratowych (około 15 pełnowymiarowych boisk do gry w piłkę nożną). Wskaźnik nazywany „Kompasem z Bukowna” jest prawdopodobnie jednym z największych na świecie znaków geodezyjno-topograficznych.

JP II

Powstał w 2006 roku. Zajmuje około 30 tysięcy metrów kwadratowych powierzchni. To tyle ile 23 baseny olimpijskie lub cztery pełnowymiarowe boiska do gry w piłkę nożną.

Kwadraty

Najmłodszy znak, jako jedyny może być dostrzeżony z ziemi, w dodatku jest najłatwiej dostępny ze wszystkich tych obiektów. Zajmuje 10 tysięcy metrów kwadratowych.