Szlak Architektury Drewnianej (województwo śląskie)

Szlak Architektury Drewnianej w województwie śląskim, o długości 1060 km obejmuje 93 zabytkowe obiekty i zespoły architektury drewnianej^[1]: kościoły, kaplice, dzwonnice, chałupy, karczmy, leśniczówki, pałacyk myśliwski, skanseny i obiekty gospodarcze – młyn wodny i spichlerze. Za najstarsze obiekty leżące na szlaku uchodzą kościoły Wszystkich Świętych w Sierotach (pow. gliwicki) i Łaziskach (pow. wodzisławski), wzniesione w połowie XV wieku. Najstarszym kościołem wg badań dendrologicznych z 2011 roku jest kościół św. Marcina w Ćwiklicach datowany na 1466 rok (pow. Pszczyński)

Szlak podzielony jest na pięć pętli: beskidzką, pszczyńską, rybnicka, gliwicką i częstochowską oraz posiada też liczącą 326 km trasę główną, łączącą Gwoździany z Jeleśnią i prowadzącą dalej do Lachowic w województwie małopolskim.

Wykaz zabytków

Trasa główna

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	Dom Tkacza	Bielsko-Biała, ul. Sobieskiego 51 49°49′12,4″N 19°02′07,5″E	koniec XVIII wieku	Budynek o konstrukcji zrębowej, w którym mieści się oddział Muzeum w Bielsku-Białej – ekspozycja prezentująca wygląd domu i warsztatu sukienniczego w XVIII-wiecznym Bielsku.
	kościół św. Barbary	Bielsko-Biała, ul. Cyprysowa 49°46′53″N 19°04′24″E	1690	Świątynia będąca przykładem d. wiejskiego budownictwa sakralnego w stylu śląsko-małopolskim. Najcenniejszymi elementami wnętrza są barokowe polichromie z pocz. XVIII wieku oraz gotycki tryptyk ołtarzowy z ok. 1470 r.
	sanktuarium św. Walentego	Bieruń, ul. Krakowska 50°05′23,4″N 19°05′36,2″E	przełom XVI/XVII w.
	kościół cmentarny Wszystkich Świętych	Bojszów	1506 r. (d)	zakrystia 1509 r. (d), wieża 1545 r. (d), wymiana więźby dachowej 1787 r. (d)
	kościół św. Jana Chrzciciela	Brusiek	1593 r. (d)	prezbiterium, nawa i wieża 1593 r. (d), zakrystia i przedsionek północny dobudowane wtórnie 1723 r. (d), wieżyczka na sygnaturkę 1724 r. (d)
	skansen Górnośląski Park Etnograficzny	Chorzów, ul. Parkowa 25 50°17′40,1″N 18°58′12,4″E	otwarty w 1975 r.	Skansen na powierzchni 25 ha pokazuje 58 przykładów drewnianego budownictwa ludowego z 5 regionów Górnego Śląska i Zagłębia beskidzkiego, podgórskiego, pszczyńsko-rybnickiego, przemysłowego i lublinieckiego), m.in. kościół św. Józefa z 1791 r. z Nieboczów (w latach 1971-1995 w Rybniku-Kłokocinie), domy mieszkalne z Dziećkowic, Krasów, Panewnik, dom ostatniego sołtysa Katowic – Kazimierza Skiby, chałupy z Kromołowa, Istebnej, spichlerze dworskie i plebańskie, zagrodę pasterską z Brennej.
	kościół św. Wawrzyńca	Chorzów, ul. Marii Konopnickiej 29 50°17′42,87″N 18°57′49,36″E	1559 r.	przeniesiony w latach 1935–1938 z Knurowa
	kościół św. Marcina	Cieszowa	1751 r.
	kościół św. Marcina	Ćwiklice	1466 r.	Kościół gruntowanie przebudowywany w XVIII, XIX i XX w.
	kościół św. Jerzego	Gliwice – Ostropa, ul. Piekarska 50°17′03,7″N 18°35′49,4″E	1665 r. (d)	murowane prezbiterium 1665 r. (d), dębowo-jodłowa wieża z 1544 r. (d), remontowana 1971 r. (d) i 2009 r.
	kościół Wniebowzięcia NMP	Gliwice, ul. Kozielska 29 50°18′00,8″N 18°38′58,3″E	1493 r.	przeniesiony w 1925 r. z Zębowic koło Olesna na Cmentarz Centralny w Gliwicach, od 1992 r. w konserwacji, w 2000 ustawiony na Cmentarzu Starokozielskim w Gliwicach, od 2004 r. parafialny.
	neorenesansowa willa Oscara Caro	Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8a 50°17′43,5″N 18°40′03,1″E	1882-85 r.	ekspozycja etnograficzna i kultury ludowej regionu gliwickiego w muzeum mającym siedzibę w willi
	kościół św. Barbary	Góra	2. połowa XVI w.
	kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela	Grzawa	XVI w.
	kościół Narodzenia NMP	Gwoździany	1576 r.	przeniesiony z Kościelisk w 1978 r.
	Karczma w Jeleśni	Jeleśnia	XVIII w.
	kościół św. Michała Archanioła	Katowice, Park Kościuszki 50°14′27,1″N 19°00′15,0″E	1520 r.	przeniesiony w latach 1938–1939 z Syryni
	Muzeum Archidiecezjalne	Katowice, ul. Jordana 39 50°15′02,6″N 19°01′06,1″E	otwarte w 1983 r.	zbiory średniowiecznej sztuki sakralnej, pochodzące z drewnianych kościołów województwa śląskiego
	kościół Świętej Trójcy	Koszęcin	1724 r.	Oprócz zabytkowego kościoła, oglądać można ekspozycję etnograficzną w Ośrodku Kultury i Edukacji Regionalnej.
	kościół św. Anny	Lubliniec	1653 r.
	kościół św. Szymona i św. Judy Tadeusza	Łodygowice	1635 r.	kościół powiększony w XVIII w.
	kościół św. Klemensa Papieża	Miedźna	XVII w.
	drewniana dzwonnica przy kościele św. Marcina	Paczyna	1679 r.
	kościół św. Jana Chrzciciela	Poniszowice	1498 r. (d)	wolno stojąca dzwonnica 1570 r. (d), kaplica św. Józefa 1691-92 (d), wieżyczka na sygnaturkę i remont kościoła 1775 r. (d)
	skansen „Zagroda Wsi Pszczyńskiej”	Pszczyna, ul. Parkowa 49°58′43,2″N 18°57′01,6″E	otwarty w 1975 r.	Skansen utworzony w 1975 r. w Parku Kolejowym, prezentujący wśród 16 obiektów m.in. chałupę z Grzawy, ośmioboczną stodołę z Kryr, szopę z Frydka, młyn wodny z Bojszów (obecnie karczma), spichlerz z Rudołtowic i kuźnię z Goczałkowic.
	kościół Świętej Trójcy	Rachowice	1668 r.	murowane gotyckie prezbiterium z XV w.
	kościół św. Michała Archanioła	Rudziniec	1657 r.
	wolno stojąca drewniano-murowana dzwonnica	Sadów	1672 r. (d)	Dzwonnica znajduje się przy murowanym kościele św. Józefa z 1414 r. (d)
	kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej	Sierakowice	1675 r.	W pobliżu kościoła znajduje się kapliczka św. Jana Nepomucena przy drodze do Rachowic.
	kościół Wszystkich Świętych	Sieroty	1457 r. (d)	murowane gotyckie prezbiterium 1427 r. (d), drewniana nawa 1457 r. (d), wieżyczka na sygnaturkę 1754 r. (d), wieża 1775 r. (d). Jeden z najstarszych kościołów drewnianych w Polsce zachowanych do naszych czasów.
	kościół Podwyższenia Krzyża Świętego	Stara Wieś	1522 r.	We wsi oprócz kościoła: kilka drewnianych domów z XIX w. z ozdobnymi szczytami; stara szkoła z 1787 r. – obecnie Izba Regionalna.
	kościół św. Jadwigi	Zabrze, ul. Wolności 504 50°17′51,8″N 18°49′47,4″E	1929 r.
	kościół św. Wawrzyńca	Zacharzowice	1570 r. (d)	górna partia wieży 1675 r. (d)
	Muzeum Miejskie	Żywiec, ul. Zamkowa 2 49°41′17,4″N 19°11′59,9″E	otwarte w 1960 r.	stała ekspozycja „Kultura ludowa Żywiecczyzny” w Muzeum Miejskim

Pętla beskidzka (113 km)

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	kościół św. Wawrzyńca	Bielowicko 49°49′11,6″N 18°51′23,2″E	1541 r. (d)	kolebka w prezbiterium 1773 r. (d)
	Dom Tkacza	Bielsko-Biała, ul. Sobieskiego 51 49°49′12,4″N 19°02′07,5″E	koniec XVIII wieku	Budynek o konstrukcji zrębowej, w którym mieści się oddział Muzeum w Bielsku-Białej – ekspozycja prezentująca wygląd domu i warsztatu sukienniczego w XVIII-wiecznym Bielsku.
	kościół św. Barbary	Bielsko-Biała, ul. Cyprysowa 49°46′53″N 19°04′24″E	1690	Świątynia będąca przykładem d. wiejskiego budownictwa sakralnego w stylu śląsko-małopolskim. Najcenniejszymi elementami wnętrza są barokowe polichromie z pocz. XVIII wieku oraz gotycki tryptyk ołtarzowy z ok. 1470 r.
	kościół św. Katarzyny	Cięcina	1542 r.	kościół powiększony w latach 1667 i 1895; we wsi spichlerz dworski z XVIII w.
	drewniana chałupa góralska Kawuloków	Istebna – Wojtosze nr 163	koniec XIX w.	zwana również Kurną Chatą, mieści Izbę Regionalną; poza nią w centrum Istebnej i licznych przysiółkach kilkadziesiąt innych drewnianych chałup i budynków gospodarczych
	kaplica wotywna Konarzewskich	Istebna – Andziołówka	1922 r.	wystrój Ludwika Konarzewskiego seniora
	kościół św. Krzyża	Istebna – Kubalonka 49°36′04,2″N 18°53′48,0″E	1779 r.	przeniesiony z Przyszowic w 1958 r.
	kościół filialny św. Józefa	Istebna – Mlaskawka	1948 r.	przeniesiony w 1997 r. z Jaworzynki – Trzycatka, gdzie stał pod wezwaniem Matki Boskiej Frydeckiej
	kościół Matki Bożej Fatimskiej	Istebna – Stecówka	1958 r.
	ekspozycje sztuki ludowej w Izbach Regionalnych	Koniaków		ekspozycje sztuki ludowej w Izbach Regionalnych: Marii Gwarek (Muzeum koronki, Koniaków – Szańce 550), Heleny i Mieczysława Kamieniarzy (Koniaków 301) i Tadeusza Ruckiego (Koniaków – Szańce 662)
	kościół NMP Nieustającej Pomocy	Laliki – Pochodzita	1947 r.	rozbudowany w 1965 r.
	kościół św. Szymona i św. Judy Tadeusza	Łodygowice	1635 r.	kościół powiększony w XVIII w.
	chałupa konstrukcji zrębowej	Milówka	1739 r.	obecnie muzeum gminne „Stara Chałupa”
	Muzeum Regionalne „Stara Zagroda”	Ustroń, ul. Ogrodowa 1 49°43′13,0″N 18°48′41,1″E	otwarte w 1998 r.	stała wystawa etnograficzna w Muzeum Regionalnym „Stara Zagroda”
	kościół św. Anny	Ustroń – Nierodzim 49°46′01,3″N 18°48′23,8″E	1769 r.
	kościół św. Jakuba Apostoła	Szczyrk	1797-1800
	Muzeum Beskidzkie im. Andrzeja Podżorskiego	Wisła, ul. Stellera 1 49°39′14,9″N 18°51′34,4″E	otwarte w 1964 r.	wystawa kultury ludowej górali beskidzkich w Muzeum Beskidzkim, na jego zapleczu kilka drewnianych chałup góralskich
	Pałacyk Myśliwski Habsburgów	Wisła, ul. Lipowa 49°39′34,2″N 18°51′18,1″E	1897 r.	dawny zameczek myśliwski arcyksięcia Fryderyka Habsburga wybudowany w 1897 r., przeniesiony w 1985 r. z polany Przysłop pod Baranią Górą (w latach 1925-1973 schronisko PTT i PTTK); obecnie siedziba Oddziału PTTK „Wisła” w Wiśle i punkt informacji turystycznej
	kościół Znalezienia Krzyża Świętego	Wisła – Łabajów, ul. Kopydło 49°37′37,1″N 18°52′42,8″E	1983 r.	przy kościele drewniana wieża z 1575 r., przeniesiona w 1982 r. z Połomi
	kaplica przy Zameczku Prezydenckim	Wisła – Zameczek, ul. Zameczek 1 49°36′43,0″N 18°55′15,4″E	1909 r.	kaplica z zespołu nieistniejącego zameczku myśliwskiego Habsburgów na Zadnim Groniu
	kościół Matki Bożej Częstochowskiej	Żabnica	1914 r.
	Muzeum Miejskie	Żywiec, ul. Zamkowa 2 49°41′17,4″N 19°11′59,9″E	otwarte w 1960 r.	stała ekspozycja „Kultura ludowa Żywiecczyzny” w Muzeum Miejskim

Pętla częstochowska (180 km)

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	kościół Matki Boskiej Różańcowej	Boronów	1611 r.	pierwszy na Śląsku kościół zbudowany na planie krzyża greckiego
	kościół św. Jacka	Bór Zapilski	1919-21
	kościół św. Wawrzyńca	Cynków	1631 r.
	Muzeum Częstochowskie	Częstochowa, plac Biegańskiego 50°48′40,7″N 19°06′47,4″E	otwarte w 1967 r.	ekspozycja kultury ludowej regionu częstochowskiego w muzeum
	kościół Świętej Trójcy	Koszęcin	1724 r.	Oprócz zabytkowego kościoła, oglądać można ekspozycję etnograficzną w Ośrodku Kultury i Edukacji Regionalnej.
	kościół św. Szymona i św. Judy Tadeusza	Mokra	1708 r.
	ruchoma szopka Jana Wewióra	Olsztyn, ul. Kuhna 1		ruchoma szopka Jana Wewióra w drewnianej chałupie z końca XIX w.
	kościół św. Mikołaja	Truskolasy	1737 r.	oprócz kościoła we wsi kilkanaście drewnianych budynków mieszkalnych i gospodarskich
	kościół cmentarny św. Walentego	Woźniki	1696 r.
	młyn wodny Kołaczew	Złoty Potok	przełom XIX/XX w.	dawny młyn wodny „Kołaczew” na Wiercicy
	kościół św. Idziego	Zrębice	1789 r.

Pętla gliwicka (159 km)

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	kościół cmentarny Wszystkich Świętych	Bojszów	1506 r. (d)	zakrystia 1509 r. (d), wieża 1545 r. (d), wymiana więźby dachowej 1787 r. (d)
	kościół św. Jerzego	Gliwice – Ostropa, ul. Piekarska 50°17′03,7″N 18°35′49,4″E	1665 r. (d)	murowane prezbiterium 1665 r. (d), dębowo-jodłowa wieża z 1544 r. (d), remontowana 1971 r. (d) i 2009 r.
	kościół Wniebowzięcia NMP	Gliwice, ul. Kozielska 29 50°18′00,8″N 18°38′58,3″E	1493 r.	przeniesiony w 1925 r. z Zębowic koło Olesna na Cmentarz Centralny w Gliwicach, od 1992 r. w konserwacji, w 2000 ustawiony na Cmentarzu Starokozielskim w Gliwicach, od 2004 r. parafialny.
	neorenesansowa willa Oscara Caro	Gliwice, ul. Dolnych Wałów 8a 50°17′43,5″N 18°40′03,1″E	1882-85 r.	ekspozycja etnograficzna i kultury ludowej regionu gliwickiego w muzeum mającym siedzibę w willi
	kościół św. Michała Archanioła	Księży Las	1497-98 (d)
	kościół św. Mikołaja	Mikołów – Borowa Wieś, ul. Gliwicka	ok. 1640 r.	przeniesiony w latach 1937-1939 z Przyszowic
	kościół św. ap. Piotra i Pawła	Mikołów – Paniowy	1757 r.
	drewniana dzwonnica przy kościele św. Marcina	Paczyna	1679 r.
	kościół św. Jana Chrzciciela	Poniszowice	1498 r. (d)	wolno stojąca dzwonnica 1570 r. (d), kaplica św. Józefa 1691-92 (d), wieżyczka na sygnaturkę i remont kościoła 1775 r. (d)
	spichlerz plebański	Przyszowice	1829 r.
	kościół Świętej Trójcy	Rachowice	1668 r.	murowane gotyckie prezbiterium z XV w.
	kościół św. Michała Archanioła	Rudziniec	1657 r.
	kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej	Sierakowice	1675 r.	W pobliżu kościoła znajduje się kapliczka św. Jana Nepomucena przy drodze do Rachowic.
	kościół św. Bartłomieja	Smolnica	1777 r. (d)	pierwotnie wolno stojąca wieża 1572 r. (d)
	kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Szałszy	Szałsza	1554 r. (d)	ściany prezbiterium, zakrystii i nawy z 1554 r. (d), zachowane w pełnej wysokości, wieża w dolnej partii oryginalna z elementami po r. 1571 (d), dachy kościoła i wieży zrekonstruowane po pożarze w 1968 r.
	kościół św. Jadwigi	Zabrze, ul. Wolności 504 50°17′51,8″N 18°49′47,4″E	1929 r.
	kościół św. Wawrzyńca	Zacharzowice	1570 r. (d)	górna partia wieży 1675 r. (d)
	kościół św. Michała Archianioła	Żernica	1661 r. (d)	izbica pierwotnie wolno stojącej wieży 1518 r. (d)

Pętla pszczyńska (133 km)

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	kościół św. Wawrzyńca	Bielowicko 49°49′11,6″N 18°51′23,2″E	1541 r. (d)	kolebka w prezbiterium 1773 r. (d)
	kościół św. Marcina	Ćwiklice	1466 r.	Kościół gruntowanie przebudowywany w XVIII, XIX i XX w.
	kościół św. Barbary	Góra	2. połowa XVI w.
	kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela	Grzawa	XVI w.
	kościół Podwyższenia Krzyża Świętego	Kaczyce	1620 r.	przeniesiony w latach 1971-1972 z Ruptawy
	kościół św. Michała Archanioła	Kończyce Wielkie	1777 r.	starsza wieża z 1751 r.
	kościół św. Mikołaja	Łąka	1660 r.	kościół z wolno stojącą wieżą
	kościół św. Klemensa Papieża	Miedźna	XVII w.
	kościół św. Katarzyny	Pielgrzymowice	1680 r.
	skansen „Zagroda Wsi Pszczyńskiej”	Pszczyna, ul. Parkowa 49°58′43,2″N 18°57′01,6″E	otwarty w 1975 r.	Skansen utworzony w 1975 r. w Parku Kolejowym, prezentujący wśród 16 obiektów m.in. chałupę z Grzawy, ośmioboczną stodołę z Kryr, szopę z Frydka, młyn wodny z Bojszów (obecnie karczma), spichlerz z Rudołtowic i kuźnię z Goczałkowic.
	kościół Podwyższenia Krzyża Świętego	Stara Wieś	1522 r.	We wsi oprócz kościoła: kilka drewnianych domów z XIX w. z ozdobnymi szczytami; stara szkoła z 1787 r. – obecnie Izba Regionalna.
	kościół pw. św. Jakuba Starszego Apostoła	Wisła Mała	1775–82
	kościół św. Rocha	Zamarski	1731 r.

Pętla rybnicka (126 km)

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	kościół św. Marii Magdaleny	Bełk	1753 r.
	kościół św. Anny	Gołkowice	1874 r.
	kościół Bożego Ciała	Jankowice Rybnickie	1675 r.
	kościół świętych Barbary i Józefa	Jastrzębie-Zdrój, ul. ks. biskupa Bednorza	1. połowa XVII w.	przeniesiony w 1974 r. z Wodzisławia Śl. – Jedłownika
	kościół Wszystkich Świętych	Łaziska	1467 r. (d)	wieża: dolna część 1507 r. (d), izbica i hełm XVIII w. Jeden z najstarszych kościołów drewnianych w Polsce zachowanych do naszych czasów. Nazywany perłą sakralną ziemi wodzisławskiej.
	kościół Trójcy Przenajświętszej	Palowice	1595 r.	przeniesiony w 1981 r. z Leszczyn
	kościół św. Wawrzyńca	Rybnik – Ligocka Kuźnia, ul. Wolna	1717 r.	przeniesiony w 1975 r. z pobliskich Boguszowic
	kościół św. Katarzyny i Matki Bożej Różańcowej	Rybnik – Wielopole, ul. Górna	1534 r.	przeniesiony w 1976 r. z Gierałtowic
	kościół św. Mikołaja	Wilcza	1755 r.

Pozostałe miejscowości i zabytki

Zdjęcie	Obiekt	Lokalizacja	Czas powstania obiektu	Uwagi
	kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca	Bobrowniki	1857/1889 r. (d)	prezbiterium i zakrystia zbudowane 1857 r. (d) częściowo w oparciu o materiał rozbiórkowy z 1523 r. (d), nawa i dwie wieże wzniesione 1889 r. (d). Napis z datą „1669” na belce podciągu namalowany w 1953 r.
	Kaplica Różańcowa	Buków	1770 r.
	kościół ewangelicki	Bytom – Bobrek	1932 r.	po podpaleniu kościół został rozebrany i przeniesiony do skansenu w Chorzowie
	(zniszczony) spichlerz dworski	Czernica	XVIII w.	konstrukcja zrębowa i sumikowo-łątkowa, kryty gontem
	dzwonnica wiejska	Czernichów	XIX w.
	kościół św. Andrzeja Apostoła	Gilowice	1547 r.	przeniesiony z Rychwałdu w 1757 r., wieża z 1641 r.
	kaplica pw. Serca Pana Jezusa	Rychwałd	1797 r. (d)	wzniesiona z materiału rozbiórkowego ze starego kościoła w Gilowicach, drewno ścian z 1507 r. (d), drewno więźby dachowej z 1508 r. (d), drewno wieżyczki na sygnaturkę z 1796 r. (d)
	kościół parafialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny	Juszczyna	1924-27
	kaplica św. Jana Nepomucena	Lubomia	ok. 1700 r.
	kościół św. Jerzego i Wniebowzięcia NMP	Miasteczko Śląskie	1666 r.
	kościół filialny pw. Matki Boskiej Fatimskiej	Pawełki	1928 r.
	kościół odpustowy św. Krzyża	Pietrowice Wielkie	1667 r.
	kościół parafialny pw. św. Idziego	Podlesie	początek XVIII w.
	kościół pomocniczy pw. św. Józefa Robotnika	Popów	1858 r.
	Austeria	Sławków	1701 r.
	kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny	Soblówka	1939 r.
	kościół ewangelicko-augsburski	Zabrze – Mikulczyce, ul. Brygadzistów 50°20′30,9″N 18°46′40,5″E	1937 r.
	leśniczówka habsburskiego zarządu lasów	Złatna	1876 r.	proj. Karol Pietschka

(d) – zabytek datowany na podstawie badań dendrochronologicznych