miasto w województwie śląskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Częstochowa – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, siedziba powiatu częstochowskiego. Położona nad Wartą, na styku Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej.
| miasto na prawach powiatu | |||||
 Kamienica Kupiecka, parki podjasnogórskie, Jasna Góra, Aleja Najświętszej Maryi Panny, zabytkowy ratusz | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie |
pomiędzy 1370 i 1377[1] | ||||
| Prezydent | |||||
| Powierzchnia |
159,72[2] km² | ||||
| Wysokość |
236-316,7 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
34 | ||||
| Kod pocztowy |
42-200 do 42-229, | ||||
| Tablice rejestracyjne |
SC | ||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
| 50°49′04″N 19°08′18″E | |||||
| TERC (TERYT) |
2464011 | ||||
| SIMC |
0930868 | ||||
| Hasło promocyjne: Jasne, że Częstochowa (dawniejsze: Częstochowa to dobre miasto) | |||||
Urząd miejski ul. Śląska 11/1342-217 Częstochowa | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Według danych GUS z 30 czerwca 2024 roku miasto było zamieszkiwane przez 204 730 osób, będąc pod tym względem 13. miastem w Polsce i 2. miastem w województwie[3]. Częstochowa jest centralnym miastem aglomeracji częstochowskiej oraz siedzibą licznych instytucji o znaczeniu regionalnym. W mieście znajduje się m.in. delegatura śląskiego urzędu wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego, sąd okręgowy wraz z prokuraturą okręgową czy wojewódzki szpital specjalistyczny. Ośrodek akademicki – dwie największe uczelnie publiczne to Politechnika Częstochowska i Uniwersytet Jana Długosza. Miasto jest także istotnym węzłem kolejowym.
Stara Częstochowa, obecnie część Częstochowy, uzyskała lokację między 1370 i 1377 rokiem[1]. Współczesna Częstochowa powstała z połączenia Starej Częstochowy z Częstochówką 19 sierpnia 1826 roku[4]. W latach 1975–1998 stolica i siedziba władz województwa częstochowskiego.
W mieście znajduje się bazylika jasnogórska oraz klasztor na Jasnej Górze z otoczonym szczególnym kultem w Polsce, czczonym jako cudowny wizerunek i narodowa relikwia[5], obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Jest to główny polski ośrodek kultu maryjnego i pielgrzymowania[6].
Pierwsza wzmianka o Częstochowie pochodzi z 1220 roku, z dokumentu biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża[7], w którym miejscowość wymieniona jest jako Czanstochowa. Nazwa była później notowana także w formach Chastochova (1250), Czanstochowa, Antiquo Czanstochowa, Noua Czanstochowa (1382), Czestochowa (1542), Czenstochow (1558), Częstochowa (1564), w Częstochowie (1658), w Częstochowey (1670), Częstochowa (1680), Częstochowa (1787), Częstochowa (1827), Częstochowa (1880)[8][9].
Nazwa Częstochowa jest nazwą dzierżawczą utworzoną od nazwy osobowej Częstoch przyrostkiem dzierżawczym -owa, -ow. Oznaczała pierwotnie ‘własność Częstocha’. Imię Częstoch, które w formie Chestoch[8] pojawia się już w gnieźnieńskiej bulli protekcyjnej papieża Innocentego II datowanej na 7 lipca 1136 roku i wystawionej w Pizie[10], jest skróceniem od staropolskich imion złożonych typu Częstobor, Częstomir[11], zawierających w sobie prasłowiański rdzeń *čęstъ ‘częsty’[12]. Etymologia ludowa wywodzi nazwę miasta z wyrażenia często (się) chować. Nazwa Częstochowa miałaby powstać z powodu częstego chowania się widoku miasta wśród okolicznych wzgórz przed zbliżającymi się do miasta pielgrzymami[10]. W wymowie gwarowej okolicznej ludności wiejskiej odnotowano brzmienie cy̨stoxova[9] z widocznym zjawiskiem mazurzenia (č > c) i pochyloną wymową ę, które przechodzi w nosowe y – y̨.
Z zapisów historycznych wynika, że do ok. połowy XVI wieku nazwa miasta nie miała ustalonego rodzaju i występowała w dwóch formach: Częstochowa i Częstochow, dlatego współczesną formę miejscownika w Częstochowie można wyjaśnić jako rezultat pomieszania się dwóch paradygmatów odmiany, a nie tylko jako relikt odmiany niezłożonej (rzeczownikowej)[8].
Ludność żydowska zamieszkująca miasto używała w języku jidisz nazwy Czenstochow (jid. טשענסטאָכאָוו)[13]. W okresie zaborów w źródłach rosyjskich pojawiały się formy Czenstochowa, Czenstochow, rzadko Czenstochowo (ros. Ченстохова, Ченстохов, Ченстохово). W języku niemieckim istnieje forma Tschenstochau, która używana była m.in. w czasie okupacji hitlerowskiej podczas drugiej wojny światowej.
Częstochowa leży na styku trzech mezoregionów geograficznych – Wyżyny Częstochowskiej, zwanej potocznie Jurą, Obniżenia Górnej Warty oraz Wyżyny Wieluńskiej. Mezoregiony te należą do wspólnej podprowincji – Wyżyny Śląsko-Krakowskiej[14].
Obszar Częstochowy po utworzeniu miasta na początku XIX wieku wynosił 33,06 km² i nie zmieniał się do okresu międzywojennego, gdy w latach 1928 i 1930 przyłączono do miasta obszary o powierzchni 14,13 km². Powierzchnia miasta wynosiła wówczas 47,16 km². Ponowne rozszerzenie granic miało miejsce w 1952 roku, gdy przyłączono obszary o łącznej powierzchni 45,88 km², co dało powierzchnię 93,04 km²[15]. Od 1977 roku powierzchnia miasta wynosi 160 km²[16].
W obrębie miasta dominują wysokości bezwzględne 250–270 m n.p.m. Na terenie miasta znajduje się kilka wzniesień o wysokościach od 280 do 300 metrów. Najwyższym wzgórzem jest Góra Ossona, która ma wysokość 316,7 m n.p.m. Inne wzgórza znajdujące się w granicach miasta to między innymi Jasna Góra, Błeszno, Prędziszów, Liszka, Góry Kawie, Parkitka. Najniżej położonym punktem jest miejsce nad rzeką Wartą na wschód od Mirowa – 236 m n.p.m.[14]
Terytorium miasta wchodzi w skład monokliny śląsko-krakowskiej, znajduje się na jej południowo-wschodnim krańcu, w pobliżu granicy z niecką nidziańską. Obszar miasta jest zróżnicowany geologicznie, wierzchnia część to osady polodowcowe: żwiry, piaski, gliny, zaś głębsza to wapienie z okresu górnej jury[14].
Liczba mieszkańców (2012): 234 472.
Struktura demograficzna mieszkańców Częstochowy według danych z 31 grudnia 2012[16]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 234 472 | 100 | 124 299 | 53,01 | 110 173 | 46,99 |
| Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 35 782 | 15,26 | 17 540 | 7,48 | 18 242 | 7,78 |
| Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 149 460 | 63,74 | 71 790 | 30,62 | 77 670 | 33,13 |
| Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 49 230 | 21 | 34 969 | 14,91 | 14 261 | 6,08 |
Powierzchnia Częstochowy: 159,71 km²[16].
Wykres liczby ludności Częstochowy na przestrzeni dwóch ostatnich stuleci:
Największą populację Częstochowa odnotowała w 1993 r. – według danych GUS miasto miało 259 864 mieszkańców[17]. W 2018 miasto liczyło 223 322 mieszkańców[18].
Piramida wieku mieszkańców Częstochowy w 2014 roku[19].
Częstochowa leży w strefie klimatu umiarkowanego. Średnio na dobę przypadają 4 godziny z bezpośrednim promieniowaniem słonecznym. W przebiegu rocznym największe usłonecznienie obserwuje się w czerwcu, ze względu na największą długość dnia[14].
W Częstochowie niewiele jest dni bezwietrznych. Okresy ciszy w skali roku stanowią średnio 9,2%. Przeważają tu wiatry zachodnie – 18% i południowo-zachodnie – 18,2%. Jednocześnie osiągają one z tych kierunków największe prędkości – 2,2 m/s. Najrzadziej występują wiatry północne – 7,7% i północno-wschodnie – 7,4%[14].
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie temperatury w dzień [°C] | -1 | 1 | 6 | 14 | 20 | 23 | 24 | 23 | 18 | 12 | 3 | 1 | 12 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -5 | -4 | 2 | 9 | 12 | 17 | 18 | 17 | 14 | 9 | 1 | -2 | 7 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -9 | -6 | -1 | 3 | 7 | 11 | 12 | 10 | 8 | 5 | -1 | -3 | 3 |
| Opady [mm] | 35 | 32 | 33 | 39 | 69 | 80 | 86 | 75 | 48 | 40 | 41 | 37 | 615 |
| Źródło: allmetsat[20] 7 stycznia 2008 | |||||||||||||
Łączna powierzchnia lasów w granicach Częstochowy wynosi 648,8 ha[21], ponadto powierzchnia parków i skwerów wynosi 155 ha[22].
Parki i skwery o powierzchni ponad 1 ha według wielkości[22]:
Planowane[22]:
Najwyższe budowle w Częstochowie:
Częstochowa leży w dawnej ziemi krakowskiej historycznej Małopolski, w XV wieku położona była w powiecie lelowskim w województwie krakowskim[30]. W wyniku reformy administracyjnej z 1999 roku Częstochowa została przyłączona do województwa śląskiego. Częstochowa przed II wojną światową należała do województwa kieleckiego, stąd niektórzy lokalni politycy ubiegali się (wraz z Kielcami i Radomiem) o utworzenie województwa staropolskiego.
Częstochowa, chcąc podkreślić swoje historyczne i kulturowe związki z regionem małopolskim, przystąpiła w kwietniu 2007 do Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski, skupiającego obszary należące historycznie do Małopolski, a w wyniku reform administracyjnych przyłączonych do innych województw. W tym samym roku miasto otrzymało tytuł Lidera Małopolski za rewaloryzację alei Najświętszej Maryi Panny[31]. 23 sierpnia 2006 roku w krakowskich Sukiennicach wywieszony został herb Częstochowy[32]. W 2008 roku, po raz kolejny, Częstochowa otrzymała tytuł Lidera Małopolski, tym razem za rewaloryzację parków podjasnogórskich[33].
Według legendy nazwa Częstochowa oznacza osadę założoną przez osobę o imieniu Częstoch, jednak pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1220 roku, z dokumentu biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża[34]. W bulli papieża Innocentego IV datowanej na 1250 r. została wymieniona wśród wsi płacących dziesięcinę na rzecz kanoników z Wrocławia[35]. W pobliżu Częstochowy leżała wówczas druga wieś, Częstochówka[34]. Po raz kolejny Częstochowa została wzmiankowana w 1325 r. w aktach z poboru świętopietrza, jako jedną z najmniej zaludnionych miejscowości regionu. W 1356 r. nastąpiła lokacja wsi na prawie średzkim[35]. Kwestia daty nadania osadzie praw miejskich jest niejednoznaczna[36], ale określa się to zdarzenie na okres pomiędzy 1370 a 1377 rokiem[1]. Od 1393 r. Częstochowa była miastem królewskim[35].
W latach 1370–1393 Częstochowa stanowiła lenno Władysława Opolczyka[1]. W tym okresie ustaliło się określenie miasta Częstochowy nazwą Stara Częstochowa, a należącej do ufundowanego w 1382 r. klasztoru Jasna Góra wsi na wzgórzu Częstochówką[36]. W okresie staropolskim miasto Stara Częstochowa wielokrotnie procesowało się z klasztorem jasnogórskim w sprawie łamania praw miejskich przez zakon i zagarniania zysków z handlu z pielgrzymami[36].
Częstochowa przeżyła dynamiczny rozwój w wieku XIV, któremu sprzyjało położenie na szlaku łączącym Małopolskę z Wielkopolską[34], ponadto z 1377 r. pochodzi informacja o istnieniu w niej huty żelaza, a pod koniec XIV w. częstochowskie huty i kopalnie rudy żelaza znane były w całym kraju. W 1430 r. rabusie z Czech i Moraw napadli na miasto. W XIV i XV w. Częstochowa była słabo rozwinięta i zaludniona. Kolejny okres rozwoju nastąpił w XVI wieku w związku z działalnością starosty Mikołaja Szydłowieckiego[35] oraz ze szczodrością króla Polski Zygmunta I, który nadał miastu liczne przywileje[37], m.in. kopię lokacji (1502), przywilej pobierania myta mostowego na Warcie (1504, 1512), przywilej organizowania jarmarków (1508) oraz zwolnienie z ceł i podatków targowych dla mieszczan na 12 lat. W 1531 r. wybudowano mury obronne[35]. W latach 1625–1630 region dotknięty został zarazą[37].
W 1587 roku wojsko pretendenta do korony królewskiej Maksymiliana III Habsburga złupiło miasto. W 1620 r.[35] ze względu na peryferyjne położenie klasztoru jasnogórskiego królowie z dynastii Wazów zdecydowali obwarować pobliski klasztor nowoczesnymi fortyfikacjami typu holenderskiego z bastionami.
Liczba mieszkańców rosła od ok. 1,5 tys. w XVI w., przez ok. 2 tys. na początku XVII w. do ok. 2,5 tys. w połowie XVII w.[35]
Po rozpoczęciu potopu szwedzkiego jasnogórscy paulini złożyli hołd poddaństwa królowi Szwecji, a jednocześnie zaczęli przygotowania do obrony klasztoru na wypadek ataku na klasztor[38].
18 listopada 1655 r. pod Jasną Górą znalazły się szwedzkie wojska, które zaczęły oblężenie klasztoru, które składało się głównie z drobnych potyczek i wymiany ognia artyleryjskiego. Kilkukrotnie przerywano też chaotyczne działania zbrojne z powodu rokowań, a polska załoga kilkukrotnie usiłowała zmusić przeora Augustyna Kordeckiego do poddania twierdzy przeciwnikowi. W nocy z 26 na 27 grudnia wojska szwedzkie ostatecznie wycofały się spod twierdzy[38].
W okresie potopu miasto zostało w znacznej części zniszczone[39] i odbudowywało się długo i powoli[40]. W 1665 roku miała tu miejsce bitwa pod Częstochową, część rokoszu Lubomirskiego[41]. 27 lutego 1670 roku w klasztorze na Jasnej Górze odbył się ślub polskiego króla Michała z arcyksiężniczką Eleonorą[42].
29 lutego 1768 roku została zawiązana konfederacja barska. Konfederaci zajęli twierdzę Jasna Góra[42], kierował nimi Kazimierz Pułaski[43].
Okres po potopie był natomiast pomyślny dla Częstochówki, która dynamicznie rozwijała się i rozbudowywała. Będący właścicielem wsi klasztor intensywnie zabiegał o rozwój osady. W 1717 roku klasztor otrzymał przywilej nadający Częstochówce prawa miejskie jako Nowa Częstochowa[44]. Nowe miasto zostało jednak zrujnowane w okresie konfederacji barskiej[45].
Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja na miejsce sejmiku dla powiatów lelowskiego i ksiąskiego wyznaczono Starą Częstochowę[46].
Po II rozbiorze Polski obie miejscowości znalazły się w Prusach[46], po 1807 roku w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 roku w składzie Królestwa Polskiego, jako część Imperium Rosyjskiego[46][47].
Plan połączenia miast podjęto w 1823 roku, a jego opracowaniem zajął się inżynier wojewódzki Jan Bernhard, który w 1819 roku wytyczył Aleję Panny Maryi (obecnie Aleja Najświętszej Maryi Panny). Formalnie oba miasta zostały połączone w jedno 19 sierpnia 1826 roku[4]. Po połączeniu obu miast Częstochowa pod względem liczby ludności wysunęła się na czwarte miejsce w Królestwie, po Warszawie, Lublinie i Kaliszu. Zarazem była jednym z największych miast pod zaborem rosyjskim.
.JPG)
W okresie powstania styczniowego w okolicach miasta dochodziło do licznych potyczek oddziałów powstańczych z wojskami rosyjskimi[48].
Przemysł zaczął rozwijać się w Częstochowie na początku lat 70. XIX wieku[49]. Pierwszym większym przedsiębiorcą w Częstochowie był Berek Kohn, który w 1869 r. uruchomił razem z Adolfem Oderfeldem drukarnię i zakład litograficzny. W 1897 r. w podczęstochowskim Rakowie Bernard Hantke uruchomił obecną Hutę Częstochowa.
W 1904 r. w Częstochowie zaczął tworzyć się ruch rewolucyjny. Po wybuchu rewolucji w styczniu 1905 r. robotnicy częstochowscy ogłosili w lutym strajk powszechny[50]. W 1909 roku w mieście odbyła się Wielka Wystawa Rolniczo-Przemysłowa.
Wkrótce po wybuchu I wojny światowej Częstochowa została bez walk zajęta (3 sierpnia 1914) przez wojska niemieckie po opuszczenia miasta przez zaborcze wojska rosyjskie. W okresie okupacji sytuacja ludności miasta uległa gwałtownemu pogorszeniu, z miasta wyjechało ponad 20 000 robotników[51]. Już 7 sierpnia 1914 r. dokonano mordów w dzielnicy podjasnogórskiej. W odróżnieniu od miasta, Jasna Góra znalazła się od kwietnia 1915 r. pod okupacją katolickich Austro-Węgier[51].
10 listopada 1918 r. rozpoczęto rozbrajanie stacjonujących w mieście wojsk niemieckich[51]. 12 listopada 1918 roku przemaszerowały częstochowskimi Alejami trzy kompanie Wojska Polskiego pod dowództwem kpt. Ludwikowskiego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, Częstochowa została włączona do województwa kieleckiego będąc siedzibą powiatu częstochowskiego. Częstochowa była największym miastem w województwie kieleckim[52][53].
27 maja 1919 r. doszło w mieście do pogromów Żydów[54], w wyniku których zginęło 7 osób[55].
W okresie powstań śląskich Częstochowa była głównym ośrodkiem pomocy dla powstańców z racji nieodległego położenia od Śląska. W mieście organizowano zbiórki pieniędzy i lekarstw oraz punkty werbunku ochotników. Po załamaniu się polskiej ofensywy na Kijów w 1920 roku Częstochowa musiała przez kilka miesięcy zakwaterować i wyżywić rząd ukraiński Semena Petlury wraz z dwoma tysiącami uchodźców[56]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej kilkuset ochotników z Częstochowy walczyło w obronie Warszawy[57].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego trwał dalszy rozwój miasta, jednak lokalny przemysł podupadł i rozwijał się w znacznie wolniejszym tempie, co było skutkiem zniszczeń wojennych i załamania koniunktury[56]. W tym czasie miasto zostało skanalizowane, uruchomiono komunikację miejską oraz wzniesiono wiele obiektów użyteczności publicznej (między innymi teatr, pocztę, liczne szkoły)[57]. W 1939 roku Częstochowa liczyła już 138 tys. mieszkańców, co plasowało ją na 8. miejscu pod względem największych miast Polski.
Od 1925 roku w Częstochowie mieściła się siedziba biskupstwa (od 1992 arcybiskupstwa).
W czerwcu 1937 roku doszło w mieście do rozruchów antyżydowskich. Przez tydzień plądrowano żydowskie sklepy[58].
Po wybuchu II wojny światowej Niemcy wkroczyli do miasta 3 września 1939 roku i już następnego dnia dokonali mordów, które do historii przeszły pod nazwą krwawego poniedziałku. W okresie okupacji miały miejsce represje wymierzone w elitę społeczną i ludność żydowską. W 1942 r. utworzona została dla coraz liczniej napływającej społeczności niemieckiej wydzielona dzielnica[59].
W 1941 r. została utworzona w Częstochowie dzielnica żydowska, którą rozpoczęto likwidować w 1942 r. wywożąc ludność do obozu zagłady w Treblince. Ludność pozostałą po tej akcji terroryzowano i mordowano w kilku kolejnych akcjach, m.in. 25 czerwca 1943 r., gdy ludność żydowska stawiła zbrojny opór[60].
W czasie wojny i bezpośrednio po niej w rejonie Częstochowy działały silne oddziały partyzanckie niepodległościowego podziemia. Po upadku powstania warszawskiego Częstochowa była stolicą Polskiego Państwa Podziemnego. 16 stycznia 1945 roku, po całodziennych walkach, Częstochowę opuścił garnizon niemiecki, a miasto zostało zajęte przez sowieckie oddziały mjra Siemiona Chochriakowa.
W okresie Polski Ludowej szybka rozbudowa huty, która zyskała imię Bolesława Bieruta, spowodowała dynamiczny rozwój miasta. Ponadto powstały Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Zygmunta Modzelewskiego, Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Warta”, rozwinął się również przemysł metalowy, szklarski i chemiczny[61]. Z inicjatywy prof. Jerzego Kołakowskiego powołana została Wyższa Szkoła Inżynierska w Częstochowie, obecna Politechnika Częstochowska[62].
Jan Paweł II odwiedził Częstochowę sześciokrotnie: w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i 1999. 15 sierpnia 1991 odprawiona z jego udziałem msza św. (kończąca VI Światowe Dni Młodzieży) zgromadziła 1,5 mln wiernych, a papież od władz miasta otrzymał klucz do jego bram oraz tytuł honorowego obywatela. Częstochowa stała się pierwszym miastem na świecie, od którego przyjął takie wyróżnienie.
15 listopada 2009 w mieście odbyło się referendum w sprawie odwołania prezydenta Tadeusza Wrony[63]. Prezydent został odwołany 39 284 głosami[63][64][65][66]. Obecnie (2022) prezydentem miasta jest Krzysztof Matyjaszczyk, reprezentant SLD.
Częstochowa jest drugim największym miastem województwa śląskiego zarówno pod względem liczby ludności, jak i zajmowanej powierzchni[67]. Jest ponadregionalnym ośrodkiem firm z branży motoryzacyjnej, hutnictwa i przetwórstwa metali, przetwórstwa szkła oraz IT. W mieście doskonale prosperują m.in. światowi giganci tacy jak ZF Group, Guardian Glass, Stoelze, Liberty Steel, TS Tech czy Brembo.
W 2008 r. ukończony został Częstochowski Park Przemysłowo-Technologiczny, który posiada zmodernizowane i nowocześnie zaaranżowane biura, magazyny i hale produkcyjne[68]. W 2023 r. budżet Częstochowy wyniesie 1 mld 855,3 mln zł z czego 516,7 mln zł na inwestycje (niemal 28% ogółu wydatków)[69].
Aktualnie szczególne znaczenie dla miasta ma pozyskiwanie inwestorów zainteresowanych prowadzeniem centrów usług dla zaplecza biznesowego (tzw. BPO – Business Process Outsourcing), jak i usług logistycznych czego dowodem są duże inwestycje Hillwood (dwie lokalizacje: Hillwood Częstochowa – Zachód o powierzchni ponad 24 000 m² oraz Hillwood Częstochowa – Miasto o powierzchni ponad 64 000 m²) i Panattoni – Panattoni Park Częstochowa o powierzchni ponad 30 000 m²[70]. Ponadto pod Częstochową w miejscowości Libidza swoje centrum logistyczne (o powierzchni ponad 40 000 m²) posiada sieć Polomarket[71]. Znaczące w skali regionu centrum dystrybucyjne posiada w Częstochowie Stoelze Glass Group (ponad 20 000 m²)[72].
Częstochowa dzięki doskonałej lokalizacji i prowadzonym na szeroką skalę inwestycjom w infrastrukturę drogową przyciąga inwestorów z branż do tej pory nieobecnych w mieście m.in. z branży wyrobów medycznych czego najlepszym przykładem jest budowa nowoczesnego zakładu produkcji zaawansowanych technologicznie produktów do leczenia ran Hartmann Manufacturing Polska w pobliżu węzła autostradowego „Jasna Góra” będącego częścią autostradowej obwodnicy Częstochowy[73].
Miasto daje możliwość dotarcia w ciągu 90 minut jazdy samochodem do terenów, które zamieszkuje 8,5 miliona osób[74]. Tak ogromny rynek zasobów ludzkich sprawia, że swoje inwestycje lokuje tutaj również Przedsiębiorstwo Sprzętu Ochronnego MASKPOL S.A. wchodzące w skład Polskiej Grupy Zbrojeniowej SA[75].
Obecne są tutaj oddziały najbardziej rozpoznawalnych firm z branży IT takich jak X-KOM[76], Comarch[77], Assecco[78], ZF IT Center[79], SII Polska[80], K Dystrybucja (Kaspersky Lab)[81], Computer Center[82] i wiele innych.
Istotnym i znanym w całej Polsce inwestorem o charakterze globalnym jest firma Klimas Wkręt – Met, która w 4 lokalizacjach skupionych wokół Częstochowy prowadzi na ponad 80 000 m² działalność produkcyjną z zakresu wytwarzania zamocowań budowlanych[83].
Według najnowszych danych liczba firma w Częstochowie ogółem kształtuje się na poziomie 20 121 podmiotów gospodarczych, których reprezentantem jest Regionalna Izba Przemysłowo-Handlowa w Częstochowie[84].
Głównym inicjatorem działań związanych z rozwojem i inwestycjami w gospodarce jest Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie. W 2011 r. w Częstochowie utworzono trzy klastry przemysłowe – Klaster Przetwórstwa Polimerów Plastosfera[85], Częstochowski Klaster Komunalny Aglomeracja[84] oraz Regionalny Częstochowski Klaster Budownictwa i Infrastruktury „Budosfera”[potrzebny przypis].
W Częstochowie nadal prowadzi działalność kilkudziesięciu producentów wózków dziecięcych[86].
W wyniku utworzenia w 2018 r. Polskiej Strefy Inwestycji miasto znalazło się w strefie oddziaływania KSSE S.A. Oferta terenów inwestycyjnych w Częstochowie obejmuje obecnie trzy podstrefy:
Częstochowskie „Centrum Obsługi Inwestora” prowadzi współdziałanie z Katowicką Specjalną Strefą Ekonomiczną SA jako instytucja wspierania gospodarki, która inicjuje zmiany organizacyjne usprawniających obsługę przedsiębiorców i inwestorów w Częstochowie.
Od 2014 roku w Częstochowie na terenach włączonych do stref ekonomicznych minimalne nakłady inwestycyjne wyniosły 1 miliard 700 milionów złotych.
Miasto Częstochowa w swojej ofercie posiada również własne atrakcyjne tereny przeznaczone dla inwestorów szukających miejsca pod rozpoczęcie działalności w miastach powyżej 200 tysięcy mieszkańców. Najważniejsze z nich to:
Częstochowa jest głównym ośrodkiem Częstochowskiego Okręgu Przemysłowego, trzeciego co do wielkości w województwie śląskim. Od średniowiecza rozwijał się tu przemysł metalowy, dzięki licznemu występowaniu rud żelaza. Do największych i najbardziej znanych zakładów przemysłowych na terenie miasta należą:
W mieście funkcjonują galerie handlowe, centra handlowe, hipermarkety oraz znaczna liczba supermarketów. Najważniejsze z nich to:
Początkowo w mieście mogło działać tylko 87 sklepów sprzedających alkohol. W 2001 roku limit podwyższono do 245, w 2009 roku do 440, w 2010 roku do 500[122], a w 2015 roku do 550[123].
Częstochowę przecina umożliwiająca transport samochodowy z największymi miastami Polski sieć dróg krajowych i Autostrad:
Sieć uzupełniają drogi wojewódzkie:
_-_fotopolska.eu_(237734).jpg)
Przez miasto przebiegają linie kolejowe nr 61 Lubliniec–Kielce (uruchomiana stopniowo w latach 1903–1911)[126] oraz nr 1 Warszawa Centralna–Katowice wraz z odgałęzieniem (linia nr 146) do stacji Chorzew Siemkowice, które łączy miasto z magistralą węglową.
17 listopada 1846 r. Częstochowa uzyskała kolejowe połączenie z Warszawą (Kolej Warszawsko-Wiedeńska), w 1903 z Herbami, a w 1911 z Kielcami (Kolej Herbsko-Kielecka). Częstochowski węzeł kolejowy uzyskał obecny kształt w okresie II wojny światowej.
Pasażerski transport kolejowy obsługiwany jest przez stacje Częstochowa Gnaszyn, Częstochowa Raków, Częstochowa Stradom, Rząsawa, Częstochowa Aniołów oraz w największym stopniu przez nowoczesny – otwarty po przebudowie w 1996 roku – dworzec Częstochowa Osobowa (dawniej Częstochowa Główna) mieszczący się w samym centrum miasta, przy placu Rady Europy.
Częstochowa posiada jeden z dwóch najmłodszych systemów komunikacji tramwajowej na terenie Polski, który został uruchomiony w 1959 roku. Tramwaje poruszają się po torach o rozstawie szyn 1435 mm i sieci składającej się z 14,7 km. De facto jest to jedna trasa przebiegająca przez miasto z północy na południe z dwoma odgałęzieniami na jej południowym krańcu.
Organizatorem publicznego transportu zbiorowego w mieście Częstochowa i części gmin ościennych jest Miejski Zarząd Dróg i Transportu w Częstochowie. Na zlecenie MZDiT przewozy realizuje na wyłączność będąca własnością miasta spółka Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Częstochowie. Publiczna komunikacja obejmuje 3 linie tramwajowe, 24 autobusowe miejskie oraz 8 podmiejskich w gminach Blachownia, Konopiska, Mstów, Poczesna i Olsztyn. Nocną komunikację miejską tworzy codzienna linia autobusowa nr 80, kursująca wzdłuż sieci tramwajowej. 13 lipca 2007 r. MPK Częstochowa wprowadziło uniwersalny bilet elektroniczny.
Firma Bus Expres oferuje przewóz osób na trasie z centrum miasta do Blachowni.
Darmowy transport do hipermarketu Auchan zapewnia firma BK Bursiak, natomiast do hipermarketu Tesco zapewnia firma Kris-Tour. Przejazdy na terenie miasta oferuje także PKS Częstochowa, które obsługuje linie z dworca PKS do Kłobucka, Blachowni i innych okolicznych miejscowości, a także PKP – 5 przystanków w Częstochowie oferuje transport osobowy.
Komunikację z gminą Rędziny zapewnia GZK w Rędzinach liniami R, Rm oraz Rk do Dworca Głównego PKP.
Od 1 września 2021 roku Częstochowa jest skomunikowana z gminami powiatu ziemskiego komunikacją autobusową zorganizowaną przez Powiat Częstochowski.
Najbliższym międzynarodowym lotniskiem jest regionalny port województwa śląskiego – Katowice Airport w Pyrzowicach. Znajduje się on około 40 km na południe od centrum Częstochowy.
Najbliższym czynnym lądowiskiem jest oddalone o 10 km od centrum miasta Lotnisko Częstochowa-Rudniki. Jest to obiekt powojskowy obecnie znajdujący się we własności prywatnej. Pełni funkcje sportowe – na części jego terenu operuje Aeroklub Częstochowski, a także jest miejscem organizacji wielu imprez plenerowych. Lotnisko nie jest przystosowane do obsługi dużych samolotów, istnieje możliwość lądowania tylko małych samolotów pasażerskich. Posiada zaniedbaną betonową drogę startową (2000 × 60 m). Wieloletnie zamierzenia włodarzy miasta przeistoczenia lotniska w pasażerskie lub towarowe dotychczas nie zaowocowały wsparciem finansowym z żadnego źródła, lub nawet uregulowaniem prawnym jego statusu po myśli samorządowców[127]. Ostatni raz lotnisko zostało użyte przez linie lotnicze w 1983 – przez jeden sezon Polskie Linie Lotnicze LOT oferowały z niego połączenia.
Przy Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym przy ul. Nowobialskiej (dzielnica Parkitka) funkcjonuje lądowisko dla helikopterów ratunkowych.
_-_panoramio.jpg)
Częstochowa jest miastem powstałym w średniowieczu. Na przestrzeni wieków w mieście zostały zbudowane liczne budowle, mające obecnie charakter zabytków i atrakcji turystycznych. Do najważniejszych należą zabytkowe kamienice oraz sam układ urbanistyczny historycznych centrów Starej i Nowej Częstochowy oraz łączącej je Alei Najświętszej Maryi Panny. Największym i najczęściej odwiedzanym z częstochowskich zabytków jest zespół klasztorny na Jasnej Górze, a turystyka związana z klasztorem to głównie ruch pielgrzymkowy.
