Tadeusz Wróblewski

Tadeusz Stanisław Wróblewski herbu Ślepowron, ps. T. Woronin, Juodarnis (ur. 8 listopada 1858 w Wilnie, zm. 3 lipca 1925 tamże) – polski prawnik i teoretyk prawa, adwokat, polityk, bibliofil, założyciel Biblioteki Wróblewskich w Wilnie.

Tadeusz Stanisław Wróblewski

Data i miejsce urodzenia	8 listopada 1858 Wilno
Data i miejsce śmierci	3 lipca 1925 Wilno
Zawód, zajęcie	prawnik, adwokat, polityk, bibliofil

Życiorys

Lata szkolne i studenckie

Początkowe nauki pobierał w domu, a w latach 1870-1877 uczył się w wileńskim gimnazjum, które ukończył ze złotym medalem. W latach 1878–1879 studiował medycynę w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu. Został z niej usunięty za udział w organizacjach studenckich^[1]. W latach 1879–1880 kontynuował studia na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim^[2]. W tym okresie działał również w konspiracyjnych kółkach socjalistycznych w Wilnie. Za tę działalność został w lutym 1880 roku aresztowany i uwięziony w warszawskiej Cytadeli. W sierpniu 1881 roku, mimo złego stanu zdrowia, został zesłany do gub. tobolskiej na Syberii^[1]. Po powrocie w 1883 z zesłania początkowo jako ekstern podjął studia prawnicze na Uniwersytecie w Petersburgu, które zakończył w 1886 roku, uzyskując stopień kandydata^[1].

Praktyka adwokacka i działalność publiczna

Po studiach pracował jako aplikant u znanego petersburskiego adwokata, Włodzimierza Spasowicza^[2]. Od 1891 prowadził praktykę adwokacką w Wilnie oraz był radcą prawnym Poleskiej Dyrekcji Kolejowej. Zasłynął jako obrońca w procesach politycznych, bronił m.in. marynarzy, którzy w 1905 roku wywołali zbrojne powstanie na pancerniku "Potiomkin", a także oskarżonych w procesie III Proletariatu (1907)^[1]. W późniejszym okresie bronił również białoruskich i litewskich działaczy politycznych^[3].

Był złonkiem Litewskiego Towarzystwa Naukowego oraz Litewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki^[4]. W latach 1913–1914 był wiceprzewodniczącym Towarzystwa Szarzenia Wiedzy Handlowej i Przemysłowej w Wilnie^[1]. Był aktywnym członkiem organizacji masońskich. W 1899 r. założył i prowadził paramasońską organizację Neoszubrawcy (rozwiązana w 1914), nawiązującą do działającego w Wilnie w latach 1817-1822 Towarzystwa Szubrawców. Był członkiem odrodzonej w początkach XX w. wileńskiej loży "Litwa"^[5], od 1921 r. wszedł w skład loży "Tomasz Zan"^[4].

Jako jeden z,,krajowców” propagował pokojowe współistnienie Białorusinów, Litwinów i Polaków (popierał potrzebę współżycie narodów Wileńszczyzny)^[4]. W 1906 roku Tadeusz kandydował do I rosyjskiej Dumy Państwowej z ramienia Komitetu Polskiego w Wilnie. W swym liście otwartym do wyborców miast Wilna – Litwinów i Polaków – podkreślał, że uważając siebie za obywatela Litwy, punkt wyjścia przy rozważaniu zagadnień politycznych i społecznych upatruje w interesie wszystkich rdzennych mieszkańców kraju, bez różnicy wyznań czy narodowości. Wybory w 1906 roku Wróblewski jednak przegrał, oddając pierwszeństwo rabinowi Szmarii Lewinowi^[6]. Drugi raz wystawił on swoją kandydaturę w 1907 roku podczas wyborów do III Dumy. Kontrkandydatem tym razem był ksiądz Stanisław Maciejewicz, który decydującą przewagą głosów wygrał wybory^[7]. Niepowodzenia wyborach sprawiły, że Wróblewski zrezygnował z czynnego udziału w życiu politycznym. Nie był jednak jedynie biernym obserwatorem, a wciąż często występował publicznie, głosząc otwarcie swe przekonania i poglądy^[8]. W styczniu 1918 uczestniczył w rozmowach polsko-litewskich dotyczących przyszłości Wilna^[1].

Prace Tadeusza Wróblewskiego

Był autorem licznych prac z zakresu prawa, statystyki, bibliografii i historii Wilna^[3], m.in. napisał

• [wraz z Józefem Folejewskim] O samorządzie ziemskim na Litwie i Białejrusi, Wilno 1910, wersja elektroniczna – FBC – Kujawsko-Pomorska BC
• Projekt ustawy miejskiej dla Litwy, [Wilno] 1918, wersja elektroniczna – FBC – Polona
• Uwagi o projekcie P. Hymansa, Wilno 1921, wersja elektroniczna – FBC – Polona
• O szkołach "tajnych", Wilno 1924, wersja elektroniczna – FBC – Polona

Budynek Biblioteki im. Wróblewskich, fot. z 2009

Utworzenie Biblioteki im. Wróblewskich

Po rezygnacji z udziału w życiu politycznym oddał się największej pasji swojego życia – gromadzeniu książek, rękopisów i materiałów archiwalnych. Po rodzicach odziedziczył księgozbiór składający się w większości z dzieł lekarskich i pedagogicznych. Zbiór ten stale powiększał, postanawiając utworzyć na jego podstawie bibliotekę publiczną dla miasta Wilna. W tym celu w 1912 roku założył i zalegalizował Towarzystwo Biblioteki im. Eustachego i Emilii Wróblewskich, zapisał mu swój księgozbiór, kupił plac na budowę gmachu bibliotecznego i przelał pokaźną sumę na rozpoczęcie budowy. Niestety, gmachu nie zdążono wykończyć do wybuchu I wojny światowej, więc zbiory przez cały czas pozostawały w mieszkaniu Wróblewskiego, który starał się je ustrzec przed wojennymi zniszczeniami^[2]. Właściwy rozwój biblioteki nastąpił po zakończeniu wojny, kiedy odrodzenie państwa polskiego stworzyło o wiele bardziej sprzyjające warunki dla rozwoju polskich placówek kulturowych. W 1925 przekazał swoje bogate zbiory biblioteczne miastu Wilnu^[9].

Osobny artykuł: Biblioteka Wróblewskich w Wilnie.

Grób Wróblewskiego na cmentarzu Na Rossie w Wilnie (2019)

Schyłek życia

Wróblewski zmarł w Wilnie, w swoim mieszkaniu, w wieku niespełna 67 lat, 3 lipca 1925 roku, pochowany na cmentarzu Na Rossie^[10][11][12]

Rodzina

Urodził się w rodzinie Eustachego Edwarda Wróblewskiego (1826–1891) i Emilii z Beniowskich (1830 – 1886) j.^[13] Ojciec wywodził się ze starego rodu szlacheckiego herbu Ślepowron, z powiatu nowogródzkiego^[14], był znanym lekarzem homeopatą. Matka była córką majora i uczestnika powstania listopadowego oraz uczestnika ruchu czartystowskiego – Bartłomieja Beniowskiego (1800-1867)^[15][16]. W Wilnie utrzymywała tajną polską szkołę dla dziewcząt z domów szlacheckich, w której naukę podejmowała m.in. siostra Józefa Piłsudskiego, Maria^[2]. Bratem Tadeusza był znany anarchista i chemik Augustyn Anicety Wróblewski (1866 – po 1913) zaś bratem ciotecznym powstaniec styczniowy i uczestnik paryskiej Komuny gen. Walery Wróblewski (1836-1908). Tadeusz Stanisław rodziny nie założył, w 1906 usynowił rozstrzelanego za udział w buncie na pancerniku "Potiomkin" syna lejtnanta Piotra Schmidta zmieniając mu imię i nazwisko na Stanisław Sadkowski (1886–1929)^[1] Przybrany syn był także prawnikiem, adwokatem i masonem. Wg innych źródeł ojcem Stanisława Sadkowskiego miał być przedwcześnie zmarły kolejarz Antoni Sadkowski^[17].

							4. Tadeusz Ksawery Wróblewski (1792-1827)
				2. Eustachy Edward Wróblewski (182601891)
							5. Marianna Wróblewska z Szymonowiczów (1805-1844)
	Tadeusz Stanisław Wróblewski (1858-1925)
							6. Bartłomiej Beniowski (1800-1867)
				3. Emilia Wróblewska z Beniowskich (1830-1886)
							7. Augustyna Aleksandra Beniowska z Kryńskich (1809-1869)

Na podstawie: Reda Griškaitệ, Dzienniki Emilii z Beniowskich Wróblewskiego, "Pamiętnik Literacki", CVIII, 2017, z. 1, s. 89-133 – wersja elektroniczna – RCiN