Terminal komputerowy

Terminal (ang. terminal – końcówka) – urządzenie pozwalające człowiekowi na pracę z komputerem lub systemem komputerowym. Terminal musi posiadać urządzenie wejściowe do wprowadzania instrukcji oraz urządzenie wyjściowe do przekazywania informacji operatorowi. Terminal jest stacją sieci komputerowej lub w systemie (np. w Internecie), służącą do wprowadzania lub odczytywania danych. Sam terminal nie musi mieć nawet procesora w sensie jednego układu, przykładowo popularne w latach 80. w Polsce terminale Mera serii 7xxx były zbudowane z bramek TTL serii 74^[1].

Ten artykuł dotyczy zdalnej komunikacji z komputerem. Zobacz też: Wiersz poleceń.

Historia

Terminal Televideo pracujący w standardzie ASCII z roku 1982

Początkowo terminale komputerowe miały charakter wyłącznie tekstowy, tj. jedyną formą komunikacji użytkownika z komputerem poprzez terminal było przesyłanie i odbieranie odpowiednio zakodowanego ciągu znaków (w standardzie ASCII).^[2]

Pierwsze terminale miały postać drukarki połączonej z klawiaturą. Człowiek wpisywał polecenia, które trafiały do odległego komputera zajmującego kilka pięter budynku. Po jakimś czasie komputer odpowiadał wysyłając znaki na drukarkę. Tego typu system nosił nazwę dalekopisu (TTY z ang. teletype, albo teletypewriter).^[2]

Rozwój techniki komputerowej spowodował zastąpienie drukarek monitorami CRT. Komputery były zbyt kosztowne, aby jeden człowiek wykorzystywał całą moc jednej maszyny. Do każdego z nich podłączano wiele terminali, które pozwalały na lepsze wykorzystanie ich drogocennego czasu. Terminale takie początkowo nadal pozwalały jedynie na pracę w trybie tekstowym, ale już w trybie pełnoekranowym, tak więc praca np. z edytorem tekstu (na przykład vi) wyglądała zupełnie inaczej niż w przypadku dalekopisu, który pozwalał na pracę tylko z pojedynczą linią tekstu (np. edytor ed). Do najbardziej znanych terminali tego typu należą VT100^[3][4] oraz IBM 3270^[5]. Powszechnie używane dziś programy emulujące terminale tekstowe (Xterm, Putty i wiele innych) nadal emulują zachowanie takich właśnie terminali (w szczególności VT100).^[2]

Do komunikacji terminali tekstowych z komputerami zwykle wykorzystywano transmisję szeregową w standardzie RS-232 oraz modemy, których prędkości rzędu kilkuset bodów były wystarczające do przesyłania zakodowanego tekstu.^[4]

W pierwszej połowie lat 80-tych XX w. nastąpiło wyraźne zwiększenie mocy obliczeniowej komputerów co wraz ogólnym postępem w mikroelektronice umożliwiło rozwój grafiki komputerowej. Powstało zapotrzebowanie na graficzne systemy pozwalające na komfortową pracę np. w zakresie projektowania wspomaganego komputerowo (CAD). Dla zyskujących coraz większą popularność systemów rodziny Unix powstał system graficzny X-Window, specjalnie zaprojektowany z myślą o pracy zdalnej za pośrednictwem sieci komputerowej. Producenci komputerów pracujących w systemach wieloużytkownikowych (tacy jak IBM, SGI, HP, Sun czy DEC) oferowali do swoich serwerów terminale graficzne bazujące na X-Window (tzw. X-Terminale)^[6][7], które były szeroko rozpowszechnione (w każdym razie w bogatych krajach rozwiniętych, w Polsce w ograniczonym zakresie) w zastosowaniach inżynierskich oraz naukowych.^[2]

W drugiej połowie lat 90-tych XX w. pojawiło się szerzej dostępne i bardziej dojrzałe wolne oprogramowanie, w szczególności systemy takie jak FreeBSD, GNU/Linux oraz darmowe implementacje systemu X-Window (XFree86). Umożliwiło to wykorzystanie niedrogich i powszechnie już spotykanych komputerów osobistych (nawet tych nieco starszej generacji, ale 32-bitowych, czyli min. z procesorem 80386 lub 80486) w roli bezdyskowych X-Terminali. Z czasem zastępowały one stosunkowo drogie i trudno dostępne klasyczne X-terminale. Z rozwiązań takich korzystały m.in. polskie uczelnie (np. AGH), których rozrastające się laboratoria komputerowe na przełomie XX i XXI wieku opierały się na takich rozwiązaniach.^[8][9][10]

Rewolucja cyfrowa obniżyła ceny sprzętu i doprowadziła do powstania komputera osobistego. Jedna maszyna służy jednemu człowiekowi. W takiej sytuacji terminal stał się przeżytkiem. Jego wykorzystanie ograniczono do dużych serwerów sieciowych pozbawionych własnych ekranów i klawiatur.^[2]

Zdalne logowanie

Zastosowanie

Rozwój sieci komputerowych spowodował, że wykorzystanie usług terminalowych stało się znowu powszechne. Wyobraźmy sobie sytuację, w której użytkownik robi coś głupiego w swoim komputerze. Potem dzwoni do helpdesku i prosi go o ratunek. Pracownik helpdesk musi przespacerować się po kilku piętrach, aby stwierdzić, że użytkownik np. włączył nadpisywanie liter w edytorze tekstu i powinien nacisnąć klawisz Insert.

W takiej sytuacji niezwykle pomocne stają się wirtualne terminale. W stacjach roboczych uruchamiany jest serwer usługi terminalowej, który pozwala na połączenie się z systemem przez sieć komputerową. Pracownik helpdesku zdalnie loguje się do wirtualnego terminala. Na swoim ekranie może zobaczyć dokładnie to samo, co widzi użytkownik. Problem zostaje rozwiązany bez zbędnego tracenia czasu.

Umożliwia to także skupienie obsługi informatycznej w jednym miejscu i np. pomoc użytkownikom w różnych oddziałach firmy w całym kraju lub na świecie z jednego miejsca, bądź też właśnie rozproszenie obsługi i korzystanie z wiedzy i pomocy specjalistów, którzy znajdują się w dowolnym miejscu na świecie, wystarczy, że posiadają oni komputer i połączenie z siecią firmową (np. przez VPN, SSH).

Oprogramowanie

Usługi terminalowe dostępne są w systemie Windows. Jednak prawdziwą siłę pokazują w Uniksie i Linuksie. Każdy użytkownik widziany jest przez te systemy, jakby pracował na wirtualnym terminalu. Takie podejście powoduje, że te same aplikacje mogą pracować lokalnie lub przez sieć. Dostęp do komputera z sieci jest dużo łatwiejszy, ale podlega bardzo ścisłej kontroli.

Najpopularniejsze systemy zdalnego logowania to:

• Telnet – ekran tekstowy, wykorzystywany w przeszłości, brak zabezpieczeń,
• SSH – ekran tekstowy, w powszechnym użytku, zabezpieczenia kryptograficzne,
• X Window System – ekran graficzny, standardowa powłoka graficzna Uniksa i Linuksa, brak zabezpieczeń,
• VNC – ekran graficzny, zdalne przekazywanie obrazu z ekranu, niezależny od systemu operacyjnego, brak zabezpieczeń,
• RDP – protokół umożliwiający i zapewniający wymianę danych między serwerem a urządzeniami thin-client. Ochrona kryptograficzna pozwalająca zarówno na szyfrowanie transmisji (128 bit, certyfikat FIPS), jak i wzajemne uwierzytelnianie stron. Opracowany dla Windows, ale istnieją też wersje dla innych systemów.

Aktywowanie usług terminalowych zwiększa zagrożenie przejęciem komputera przez intruza. Aby się przed tym zabezpieczyć maszyny powinny chronić hasła oraz systemy kryptograficzne. Aby chronić pozbawione zabezpieczeń maszyny można posłużyć się VPN lub przekazywaniem portów przez SSH.

Terminal mobilny

Terminal mobilny Casio IT 9000 służący do sprzedaży biletów w pociągach Kolei Dolnośląskich

Współcześnie określenia terminal lub terminal mobilny używa się niekiedy w odniesieniu do przenośnego urządzenia stanowiącego – zgodnie z pierwotną definicję – końcówkę umożliwiającą zdalny dostęp do systemu komputerowego (systemu płatności bankowych, systemu sprzedaży biletów itd). Są to na przykład tzw. terminale płatnicze (w odniesieniu do urządzeń umożliwiających płatność kartą, patrz: Terminal POS).

W kolejnictwie powszechnie stosuje się określenie terminal mobilny wobec urządzenia umożliwiającego sprzedaż i kontrolę biletów kolejowych przez konduktorów na pokładzie pojazdu^[11][12].